ماهیت نظم تمدنی در اسلام
آرشیو
چکیده
هرچند در قرآن کریم لفظ «نظم» به کار نرفته، اما از مفاهیم دیگری استفاده شده است که هر یک از آنها بُعدی از ابعاد «نظم کلان» را در دو سطح تکوین (آفرینش) و تشریع (قانون) نشان می دهند. «ظلم»، «عدل»، «تفاوت»، «قدر»، «صف»، «وقت» و «حد» از مفاهیم قابل اعتنا در ترسیم الگوی نظم اسلامی هستند. آنچه جایگاه هر یک از این مقوله ها را در تعریف نظم اسلامی معلوم می کند، غایت و هدفی است که از برقراری نظم توقع می رود. اگر ایجاد سلسله مراتب در نظام اجتماعی یا امت اسلام غایت نظم باشد، می توان در مفهوم نظم بر مفهوم «ترتیب» و «صف» تأکید کرد. اگر تحفظ بر زمان و صرفه جویی در وقت در سطح کلان جهان اسلام مد نظر باشد، بالطبع مفاهیمی مانند «وقت» و «الساعه» اهمیت پیدا می کنند. اگر ایجاد آشتی و دوستی از برقراری نظم منظور باشد، مفاهیمی مانند «عفو» و «احسان» و پرهیز از «اختلاف» و «تنازع» باید مورد تأکید قرار گیرند و اگر غایت از ایجاد نظم، ایجاد جامعه یا تمدنی مبتنی بر حدود و حقوق باشد، آنگاه مفاهیمی مانند «قدر»، «عدل» و «حد» را می توان در نظر گرفت. در این مقاله مفهوم «قدر» در قرآن به عنوان مفهوم پایه در ایجاد نظم در جامعه و «نظم جامع» در امت اسلام مورد تأکید قرار می گیرد. در تحلیل خاستگاه نظم، علاوه بر «نظم قراردادی» در اندیشه هابز و «نظم اخلاقی» در اندیشه دورکیم، بر «نظم معنوی» در اندیشه اسلامی تأکید شده است و آورده های نظام بخش معنویت را در تمدن اسلامی و امت مسلمان، ممتاز و متمایز نشان می دهد.The Nature of Civilizational Order in Islam
Although “Order” is not mentioned in the Holy Quran, there are other terms which show a particular dimension of “general order” at two levels of Creation (Takwin) and Legislation (Tashri). “Oppression”, “Justice”, “Difference”, “Value”, “Rank”, “Time”, and “Limit” are some significant terms in the delineation of the Islamic order model. The objective of maintaining order determines the position of any of the above-mentioned concepts in the definition of Islamic order. If the objective is to develop a hierarchy in the social system or Islamic Umah, “Arrangement” and “rank” are going to be emphasized in the concept of order. If time saving is the objective at the macro level in the Islamic world, concepts such as “Time” and “Appropriate” are of significance. If the objective is to establish peace, concepts like “Forgiveness” and “Kindness” as well as avoidance of “Disagreement” and “Conflict” will be highlighted. And if the objective is to found a society or civilization based on limits and rules, “Value”, “Justice”, and “Limit” are stressed. This paper emphasizes the concept of “Value” (Qadr) in the Holy Quran as a basic concept in the establishment of order in society and “comprehensive order” in Islamic Umah. In the analysis, “contractual order” in Hobbes, “moral order” in Durkheim, and “spiritual order” in Islamic thought are emphasized. Also, the paper shows the systematic result of spirituality in the Islamic civilization and Muslim Umah is distinguished.
تبلیغات
