ساخته شدن «خود» در زیست جهان دانش آموزی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پرسش که اصلی این مقاله، چه گونگی فرایند ساخته شدن «خود» در دوره ی دانش آموزی است. در اغلب پژوهش ها که «ساخته شدن خود» را همان فرایند جامعه پذیری می دانند، نقش فعال خود دانش آموز در این فرایند نادیده مانده است. یافته های پژوهش حاضر نشان داد برنامه ریزی های کارگزاران جامعه پذیری فقط بخشی از زیست جهان دانش آموزی را می سازند که در این جا به آن «خرده جهان برنامه» می گوییم. اما بخشِ به همان اندازه مهم دیگری وجود دارد که در این جا «خرده جهان بازی» می خوانیم که در پژوهش های پیشین کم تر به آن توجه شده. بازی، فعالیتی است که برای خود – نه به دلیلی غیر از خود – انجام می شود؛ و خرده جهان بازی جایی است که دانش آموز، خارج از کنترل برنامه های از پیش طراحی شده، آزادانه خود را بروز می دهد. انواع شیطنت های کودکانه از قبیل دعواهای کودکانه، شیطنت در سر کلاس، گریز شیطنت آمیز از مدرسه، و تقلب کردن از سر شیطنت، نمونه هایی از فعالیت های این خرده جهان هستند. خود (self) دانش آموز، بیش از هر جا در خرده جهان بازی ساخته می شود؛ چرا که در این خرده جهان است که دانش آموز امکان بروز آزادانه، فعالانه و خلاقانه ی خود را دارد. (در برابر خرده جهان برنامه که دانش آموز در آن بیش تر منفعل، اثرپذیر و تحت کنترل است). به این ترتیب زیست جهان دانش آموزی ترکیبی از دو خرده جهان بازی و برنامه است و در دیالکتیک میان بازی برنامه ساخته می شود؛ دیالکتیکی که متناظر است با دیالکیتک عمل نظر، فعالیت انفعال، خلاقیت حافظه، فرستنده گیرنده و مبدأ مقصد. فرایند ساخته شدن خود در این دیالکتیک هم زمان فرایند ساخته شدن جامعه نیز هست.