تأثیر ارزش های اخلاقی در اقتصاد با تأکید بر نظریّهی شهید صدر (مقاله ترویجی حوزه)

چکیده

جوامع بشری برای نیازها و توسعهی نهادهای خود در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تدابیر و برنامه هایی دارند که الزاماً باید شاخصه هایی که اصلی ترین آنها سازگاری با فطرت و سرشت انسانی است را مورد توجّه قرار دهند. اخلاق و اقتصاد به عنوان دو نیاز اساسی، از تأثیرگذارترین مقوله ها در نهاد برنامه ریزی هستند که پیشینه­ی تاریخی آنها به آفرینش انسان و هبوط حضرت آدم 7می رسد. علم اقتصاد تا قبل از دورهی رنسانس (1453 میلادی) به عنوان یک تفکّر غالب، شامل آموزه های ارسطو، کلیسا و سایر ادیان می شد. این آموزه ها نیز متأثّر از علم اخلاق بود و شاهد تاریخی آن «آدام اسمیت»- اقتصاددان اسکاتلندی و استاد کرسی اخلاق دانشگاه گلاسکو- میباشد. امّا به مرور زمان و به طور رسمی در سال 1932 میلادی، «لینونل رابینز»، اقتصادان انگلیسی، برای نخستین­ بار با تمایز میان ارزش و واقعیت تلاش کرد تا از تأثیر اخلاق بر اقتصاد بکاهد، و از این رو، «اقتصاد هنجاری» و «اقتصاد اثباتی» را مطرح نمود. امّا با ایجاد شکاف طبقاتی، بحران های اقتصادی، تأسیس و بایگانی شدن پی در پی مکاتب اقتصادی به دلیل همان ناهمسانی با فطرت و سرشت انسان، اندیشمندان و حتّی اقتصاددانانی از جمله «آمارتیاسن» - برندهی جایزهی نوبل اقتصاد در سال 1998 میلادی- کوشیدند تا اقتصاد را به سرمنزل اصلی خود (جایی که از اخلاق تأثیر پذیرد) برگردانند. تأثیر اخلاق در اقتصاد با آن­که گاهی به یک امر بدیهی تشبیه می شود، امّا تدوین پژوهش های علمی و تأثیرگذار متضمّن دلایل وحیانی با استفاده از قرآن مجید و کتاب های آسمانی سایر ادیان و دلائل فلسفی و عقلانی شامل: تجربیات بشر و آزمون ها و تحقیق های تئوریک، دلایل تاریخی و سرنوشت اقوام و دلایل روایی، کمک بسیار مهمی برای اثبات این موضوع برای گسترهی اندیشه های بشر خواهد بود. این مقاله تلاش میکند تا اثبات نماید که توسعه­ی اقتصادی پایدار بدون تأثیرپذیری از اخلاق دست نیافتنی است و می کوشد با ارایه­ی یک افق تازه از موضوع «تأثیر اخلاق در اقتصاد»، آن را به عنوان یک مقوله­ی مهم به همه­ی اقشار در جامعه­ی بین الملل بازشناساند تا در آینده بتوان از این مسیر نقبی به سوی اقتصاد اسلامی باز کرد. نظرات و اندیشه های شهید صدر می تواند به عنوان منبع پرباری برای ورود و تبیین موضوع «تأثیر اخلاق بر اقتصاد» در عصر حاضر باشد. ایشان دارای 24 عنوان کتاب در زمینه های مختلـف علوم دینـی و اجتمـاعی است و کتـاب مشهـور «اقتصادنا» را که نخستین تلاش عملی برای کشف و استخراج و تدوین نظام اقتصادی اسلام است، به رشته­ی تحریر در آورد.