حکمرانی داده

با توجه به اهمیت آمار در سیاست گذاری و برنامه ریزی ها، همواره موضوع کیفیت آمارهای ارائه شده، دغدغه ی اصلی استفاده کنندگان و تولیدکنندگان آمار بوده است. بنابراین لازم است درجه ی اعتماد، دقت، صحت و سایر ویژگی های داده ها و به عبارتی «کیفیت» این داده ها تضمین شود. بی شک سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور به عنوان یکی از ارکان مهم آموزش های مهارتی، نیازمند یک نظام داده های عملکردی با کیفیت و استاندارد است. شناخت این نظام راهگشای بازطراحی این نظام بر پایه ابعاد کیفیت و حکمرانی داده است. در این راستا در این تحقیق به بررسی و استخراج این ابعاد و مولفه ها پرداخته شده است. در این مطالعه از روش تحقیق آمیخته به منظور واکاوی و تبیین ابعاد و مولفه های کیفیت داده در سازمان آموزش فنی و حرفه ای بهره برده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که به جزء در بُعد قابلیت بازنمایی داده ها، در سایر ابعاد کیفیت داده (کیفیت ذاتی داده ها، کیفیت زمینه ای، قابلیت دسترسی و قابلیت نمایش) در سطح اطمینان 95 درصد، بین وضعیت مطلوب و وضعیت موجود کیفیت داده در سازمان مذکور، تفاوت معنی داری وجود دارد (مقدار آماره t بیشتر از 96/1 و میزان معنی داری کمتر از 01/0 است). در نتیجه می توان گفت که وضعیت موجود نظام کیفیت داده سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور در حد مطلوب نبوده و لازم است مبتنی بر چارچوب های بین المللی مدیریت و تضمین کیفیت داده، نسبت به ارتقاء سطح کیفی نظام داده های عملکردی خود اهتمام ورزد.

حجم انبوه داده از یکسو و اهمیت یافتن روزافزون نقش داده در سازمان ها از سویی دیگر، مدیریت داده را اجتناب ناپذیر می کند. یکی از مسایل مهم در مدیریت داده، تعیین نقش های لازم و تقسیم مسئولیت و حقوق ناشی از آن است. الگوی تقسیم مسئولیت در یک سازمان به ساختار آن بستگی دارد و ساختار یک سازمان نیز تابع سه عنصر پیچیدگی، رسمیت و تمرکز است. در سازمان های ائتلافی، تقسیم مسئولیت و اختیارات میان واحد مرکزی و واحدهای تابعه، پیچیده تر بوده و نیازمند الگوی روشن و مدون برای تشریک مساعی و همکاری در موضوعات مختلف از جمله مدیریت داده است. در این پژوهش با استفاده از ماتریس تقسیم مسئولیت، الگویی برای همکاری و تقسیم مسئولیت های مرتبط با مدیریت داده در بدنه اصلی و زیرمجموعه های تابعه یک سازمان ائتلافی به دست آمده و با استفاده از روش دلفی به اجماع خبرگان رسانده شده و با استفاده از آن، چگونگی تقسیم مسئولیت های مدیریت داده در وزارت علوم تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران و دانشگاه های تابعه تبیین شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی نگرش متخصصان علم اطلاعات به اجرای راهبردهای حاکمیت داده در برنامه ریزی مجموعه سازی منابع اطلاعاتی کتابخانه های دانشگاه آزاد اسلامی است. روش پژوهش: روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی _تحلیلی است. جامعه آماری آن 155نفر یعنی تمام کتابداران شاغل در کتابخانه های مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در سال98 بود. به منظور تعیین حجم نمونه از فرمول نمونه گیری مورگان بهره گرفته شد و تعداد 108 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری پرسش نامه ای محقق ساخته براساس حکمرانی داده ها است. روایی پرسش نامه صوری و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ98درصد محاسبه شده است. داده های پژوهش پس از گردآوری با استفاده  از نرم افزارSPSS25، آمار توصیفی، آنوا تک عاملی، لون و اکسل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که نگرش کتابداران در بیشتر مؤلفه های هفت گانه: کیفیت داده، کاربرد داده، فرآیند داده، استاندارد داده، یکپارچگی داده، امنیت داده و مدل سازی داده درباره مجموعه سازی منابع در کتابخانه های مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی باتوجه به سطح تحصیلات، رشته تحصیلی و سابقه ارتباط معناداری ندارند(P>0/05). در بعضی ازمؤلفه ها مانند: کاربرد داده در مجموعه سازی با توجه به رشته تحصیلی و فرآیند داده ها و مدل سازی داده در مجموعه سازی باتوجه به سابقه کاری ارتباط معناداری دارد (p < 0/05).   نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان می دهد کهکتابداران امکان پیاده سازی و اجرای راهبردهای حاکمیت داده در مجموعه سازی منابع در کتابخانه های مرکزی دانشگاهی بالاتر از حد متوسط یعنی مطلوب ارزیابی می کنند.

هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه های چارچوب زیست بوم حکمرانی داده در سطح ملی است. با وجود مطالعات متعددی که در زمینه حکمرانی داده انجام شده است. بااین حال بیشتر مطالعات در سطح سازمان بوده و مطالعات محدودی به بررسی زیست بوم حکمرانی داده در سطح ملی پرداخته اند؛ لذا در پژوهش حاضر به منظور شناسایی مؤلفه های چارچوب زیست بوم حکمرانی داده با روش مرور نظام مند و از طریق جستجو در پایگاه Web of Knowledge، در بازه زمانی 2020-2010،  تعداد 1803 سند استخراج شد که پس از بررسی های لازم 65 مورد از آن ها به عنوان اسناد مرتبط و معتبر انتخاب شدند. در ادامه با استفاده از رویکرد فراترکیب و کدگذاری اسناد منتخب، مؤلفه های چارچوب زیست بوم حکمرانی داده شناسایی شدند. در نتایج پژوهش 13 مؤلفه شناسایی شدند که شامل؛ مؤلفه های پایش و ارزیابی عملکرد، استانداردها، تامین مالی، چرخه عمر داده، زیرساخت و فناوری، فراداده، فرهنگ، نقش ها و مسئولیت ها، کیفیت داده، امنیت و حفظ حریم خصوصی، آموزش و ترویج، سیاست ها و قوانین و اصول داده است. همچنین در طی بررسی اسناد منتخب، مجموعه نقش های اصلی زیست بوم حکمرانی داده شناسایی شدند که از جمله آن ها می توان به نقش هایی مانند تولیدکننده داده، کاربر داده، سیاستگذار، بازیگر مرکزی، مشاور داده اشاره کرد. از طرف دیگر چرخه عمر  داده نیز شامل مراحل مختلفی مانند خلق داده، ذخیره سازی داده، پردازش داده، حذف و امحاء داده است.

تمام سازمان ها برای اجرای فرایندهایشان از داده ها استفاده می کنند. داده های سازمانی یا توسط خود سازمان تولید شده اند یا سازمان های دیگری آن ها را ایجاد کرده و در اختیارشان قرار داده اند. داده ها و اطلاعات نقش اساسی در تصمیم گیری ها و عملکردهای فرایندهای سازمانی دارند. به همین دلیل داده ها، بخشی از منابع سازمان و شاید مهم ترین منبع سازمان ها محسوب می شوند. از این رو، هدف از انجام این پژوهش ارائه مدل کیفیت داده برای حکمرانی داده می باشد. روش پژوهش به صورت فراترکیب به کار گرفته شد. لذا از 268 منبع یافت شده، طی مراحل فراترکیب، 62 مقاله با استفاده از کلید واژه هایی از جمله؛ داده، مدیریت داده، حکمرانی داده و مدیریت کیفیت داده در پایگاه های ایرانداک، Science Direct، Google Scholar، Springer، IEEE و ACM در بین سال های (1995-2022) انتخاب گردید. در این پژوهش ابتدا برای تمام عوامل استخراج شده از مطالعات پیشمشخص شدند.  برای کنترل کدها و مقوله های استخراجی از دو کدگذار استفاده شد و شاخص موردنظر در این زمینه، شاخص کاپا است. بر اساس تحلیل های صورت گرفته به کمک روش تحلیل محتوا، در مجموع تعداد 12 مقوله اصلی («ویژگی داده، داده، فابل داده، ارزش داده، ارزش اولیه داده، الگوی داده، مجموعه داده، دسترسی به داده، ترکیب داده، قالب بندی داده، فراداده و عینی بودن داده») و 47 مقوله فرعی برای مدیریت کیفیت داده برای حکمرانی داده کشف و مشخص شدند. ین، کدی در نظر گرفته و سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از کدها، آن ها در یک مفهوم مشابه دسته بندی شد. به این ترتیب مفاهیم پژوهش

مقاله حاضر با رویکرد تحلیلی و کاربردی به بررسی سند جامع دولت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران از منظر شاخص ها و مؤلفه های دولت دیجیتالی و نیز حکمرانی داده می پردازد. در بخش نخست، مقاله ضرورت توجه به تحول دیجیتالی و مقوله حکمرانی داده و تأثیر آن ها بر فرایندهای دولتی تبیین می شود. در ادامه، اجزای اصلی حکمرانی داده به منظور کاربرد تحول دیجیتالی در دولت الکترونیک مدنظر قرار می گیرند. در این راستا، ابعاد گوناگون حکمرانی داده همانند حفاظت از داده ها، فرایندهای داده ای، قوانین، استانداردها و شاخص های مرتبط تحلیل می گردند. سپس، سند جامع دولت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران از منظر مؤلفه های دولت دیجیتالی و با تأکید بر حکمرانی داده ها ارزیابی می شود. در این خصوص، مؤلفه هایی همانند دگرگونی خدمات دولتی، توجه به رویکردهای کاربر محور و داده محور، ایجاد ابر دولتی، وضوح بیشتر و شفاف سازی فرایندها و اتخاذ رویکردهای مرتبط با داده (مدیریت کیفیت داده، مدیریت امنیت و حفاظت داده، مدیریت محتوا و انباره های داده ای، مدیریت فرایندهای پایگاه داده) تأکید می گردند. در پایان، پیشنهاد هایی برای بهبود فرایندهای حکمرانی داده در کشور با تأکید بر مؤلفه های دولت دیجیتالی ارائه می شوند.

تاکنون در کشور رویکرد مدیریت تأمین به عنوان رویکرد غالب در مدیریت منابع آب بوده که نتیجه این رویکرد مدیریتی، سطح آب های سطحی و زیرزمینی را بطور معناداری کاهش داده است. شرایط ناترازی توسعه کشور و صیانت از منابع آب با پدیدار شدن پدیده تغییر اقلیم تشدید شده است، این شرایط مدیران اجرایی سازمان آب و برق خوزستان را برآن داشت تا در خشکسالی 1400، با تغییر رویکرد از مدیریت تأمین به مدیریت مصرف تجربه جدیدی را ثبت نمایند. هدف از این مقاله مقایسه نتایج کمی حاصل از دو رویکرد مدیریتی استفاده شده در دو پدیده خشکسالی مشابه در سال های اخیر با استفاده از روش مدیریت تطبیقی می باشد. این مطالعه از منظر هدف، کاربردی و عِلّی، از نظر فرآیند اجرا تحقیقِ کمی، از نظر منطق اجرا قیاسی-استقرایی و از منظر نحوه جمع آوری داده ها، توصیفی-پیمایشی می باشد. مقایسه حجم آب توزیع شده با رویکرد قدیمی در خشکسالی 1392 و حجم آب توزیع شده با رویکرد جدید در خشکسالی 1400 نشان می دهد که انتخاب رویکرد جدید در سطح 34272 هکتار از اراضی کشاورزی تحت کشت تابستانه در حوضه آبریز کرخه جنوبی، باعث صرفه جویی آب به میزان 692 میلیون متر مکعب شده است.

امروزه، مراکز مدارک علمی با تقاضاهای فزاینده در جمع آوری داده ها، ذخیره سازی، یکپارچه سازی، پردازش و تحلیل برای سیستم های اطلاعاتی و زیرساخت ها مواجه هستند. این مراکز  مهم ترین و قابل اتکاترین منابع حکمرانی برای پیشبرد حوزه های مختلف هر کشور هستند و لازمه موفقیت آنها عملکرد مناسب آنهاست. پژوهش حاضر برای پیشنهاد مدل حکمرانی داده در مراکز مدارک علمی کشور انجام شد تا نشان دهد که حکمرانی داده متناسب با این مراکز علمی باید چگونه باشد. «پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)» به عنوان مورد مطالعه انتخاب شد. این پژوهش با روش فراترکیب به تحلیل محتوای متون در حوزه مراکز مدارک علمی پرداخته است. 15 مقاله و پایان نامه مرتبط با این حوزه به صورت هدفمند انتخاب شدند و برابر با مراحل فراترکیب «سندلوسکی و باروسو» تحلیل  شدند. برای طراحی مدل حکمرانی داده مراکز مدارک علمی از مدل پایه ای استفاده شد. یافته های پژوهش 5 مؤلفه اصلی حکمرانی داده شامل «برنامه ریزی»، «سازماندهی و مدیریت»، «عملکرد»، «اجرا»، و «ارزیابی» را شناسایی کرد. این مؤلفه های اصلی هر یک دارای مؤلفه های فرعی هستند که سرانجام، 38 مؤلفه فرعی برای حکمرانی داده مراکز مدارک علمی با فراترکیب متون مشخص شد. این مؤلفه ها به اجرای حکمرانی داده برای مراکز مدارک علمی کمک زیادی می کنند.

داده ها از ارزشمندترین دارایی های عصر دیجیتال هستند که چه به صورت تجمیع شده و چه به شکل مجزا، معنادار و قیمتی و راهبردی اند. داده ها منجر به ایجاد تحولی عظیم در صنایع و تجارت های داده محور همچون هوش مصنوعی، تبلیغات و خلق تجارت های غول آسایی همانند پردازش و کارگزاری داده شده اند. علاوه بر جنبه های صنعتی و اقتصادی، داده ها ازآنجا که معرف اوصاف و حالات اشخاص هستند، با حریم خصوصی ارتباط پیدا می کنند. الگوی فعلی حکمرانی داده به عنوان ساختار رضایت محور قراردادی، منافع گروه های متعدد ذی نفع داده را تأمین نمی نماید؛ ازجمله آنکه اطمینانی نسبت به حفظ حریم خصوصی اشخاص در فرایند جمع آوری و پردازش داده ایجاد نمی کند. به علاوه، این ساختار به سبب تمرکز منابع داده در اختیار گروه های محدود (غول های فناوری)، جریان آزاد داده را ممکن نمی سازد. تراست داده الگویی است که به تازگی برای حکمرانی و مدیریت داده ها پیشنهاد شده است. اینکه آیا استفاده از نهاد تراست در حقوق کامن لا برای این منظور قابل انطباق و مفید فایده است، پرسش اصلی این تحقیق است. به نظر می رسد نهاد تراست علی رغم چالش های موجود، به سبب چند عامل؛ نخست، انعطاف پذیری ساختار و قابلیت انطباق ارکان بر بازیگران صنعت داده، و دوم، شکل گیری بر اساس رابطه امانت داری بین متولی و ذی نفعان، می تواند گزینه مناسبی برای شیوه حکمرانی داده تلقی گردد. در تحقیق حاضر که اطلاعات آن به روش کتابخانه ای گردآوری شده است، ابتدا پیشینه نهاد تراست بررسی می شود و سپس قابلیت به کارگیری و کارکردهای این نهاد در حوزه داده ها مورد مطالعه قرار می گیرد؛ در نهایت، موضع فعلی مقررات در نظام حقوقی ایران در قیاس با تراست داده تحلیل شده، بر ضرورت اتخاذ سازوکاری بی طرف برای مدیریت داده های شخصی تأکید می گردد.