روابط خویشاوندی

در این تحقیق پرسش آغازین عبارت است از: محتوای روابط اجتماعی زن ایرانی در خلال زندگی روزمره چیست؟ نکته مهم دراین زمینه شناخت عناصر مدرن به نسبت عناصر سنتی در این مجموعه روابط است. برای پاسخگویی به این پرسش، متد ترکیبی طراحی شد. در روششناسی این پژوهش یک بخش غیرمسلط کیفی و نیز یک بخش تاریخی « کمی پیمایش » با تسلط روش برای روشنتر شدن فضای پیمایشاجرا شد. مطابق چارچوب نظری حاکم بر پژوهش، پیشبینی میشد که مجموعه عناصر موجود در شبکه روابط اجتماعی زنان، باتوجه به میزان دسترسی آنان به عناصر مدرن (دو متغیر میزان دسترسی زنان ایرانی به دو عنصر تحصیلات دانشگاهی و اشتغال)، ترکیبی از عناصر سنتی و مدرن باشد. اما میزان تسلط عناصر مدرن یا سنتی، باتوجه به زمینه اجتماعی موجود و نیز نقشآفرینی عناصر یاد شده، قابل شناسایی است. انجام مطالعه حاکی از آن است که ترکیبی از عناصر مدرن و سنتی قابل مشاهده است؛ اما به نظر میرسد عناصر سنتی کماکان در این ترکیب عناصر مسلط و تعیینکنندهاند. مهمترین رابطه زنان شهری ایرانی حول محور روابط خانوادگی آنان شکل گرفته است. مهمترین عناصر موجود عبارتند از: روابط خویشاوندی و نیز روابط نقشی که عناصر مدرن را در شبکه روابط اجتماعی زنان شهری نمایندگی میکند.

مقاله حاضر، با هدف تبیین چینش واژگانی آیات قرآن در مورد خویشاوندان، به بررسی تفاوت های تعبیری و وجه تقدم و تأخر کاربرد آنها در آیاتِ مربوط به روابط خویشاوندی میپردازد و با استفاده از روایات و دیدگاه های مفسران، برخی رازهای تقدم و تأخر واژگان قرآن در نحوه و ترتیب ذکر خویشاوندان را باز میگوید، و بالتبع، لطایف و ظرایف بیانی قرآن در کاربرد واژگان و ترتیب میان آنها را روشن میکند. از بررسی و تأمل در آیات مربوط به خانواده در قرآن به دست میآید که تفاوت های معناداری در چگونگی ترتیب ذکر خویشاوندان از جهات مختلف در آیات قرآن دیده میشود. به لحاظ جایگاه و حرمت، پدر و مادر بر سایر خویشاوندان مقدم دانسته شده اند. از جهت عاطفی و تعلق خاطر به اطرافیان، ابتدا فرزند، سپس همسر و در مرتبة بعد والدین و بعد برادر و خواهر ذکر شده اند. ترتیب خویشاوندان از جنبة حقوقی این گونه است که ابتدا از فرزند، سپس والدین و در مرتبة بعد همسر و سپس از برادر و خواهر یادشده است. در ترتیب ذکر محارم زن و مرد در آیات تفاوت دیده میشود؛ بدین نحو که در بیان محارم زن نسبت به مرد، ابتدا محارم نسبی، بعد محارم رضاعی و سپس محرم سببی ذکر شده، اما در ترتیب ذکر محارم مرد نسبت به زن، محارم سببی مذکر بر محارم نسبی مقدم داشته شده اند.

سرمایه اجتماعی از جمله مفاهیم میانجی تعیین کننده در تبیین زمینه های اجتماعی مختلف همچون آسیب ها و انحرافات اجتماعی است که همزمان با پیچیده ترشدن و افزایش تغییرات در سطوح و ابعاد مختلف، کاربرد بیشتری نیز میان اندیشمندان اجتماعی یافته است. در پژوهش حاضر بر بعد خانوادگی این مفهوم تأکید شده است که منبعث از روابط اجتماعی افراد با خویشاوندان یا بستگان درجه اول است. هدف از مقاله نیز بررسی سازوکارهای اجتماعی مربوط به این بعد از «سرمایه اجتماعی» و تأثیر آن بر میزان انحرافات اجتماعی موجود در جامعه است. روش اصلی به منظور پاسخگویی به پرسش تحقیق، تحلیل ثانویه داده هایی است که در سطح ملّی و به تفکیک استان ها در دو دسته در دسترس بوده اند: دسته اول مربوط به پیمایش ملّی با شانزده هزار نمونه بوده است که در اواخر سال 1389 انجام شده و تا اوایل سال1390 به طول انجامیده است؛ دسته دوم مجموعه اطلاعات ثبتی مربوط به آمار وقوع جرائم، انحرافات و آسیب های اجتماعی مختلف در سال 1389 بوده است که از نهادهای رسمی مربوط (از جمله وزارت کشور، شواری عالی انقلاب فرهنگی، معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، نیروی انتظامی و مرکز آمار ایران) اخذ شده اند. نتایج پژوهش حاکی از معناداری تأثیر سرمایه اجتماعی خانوادگی بر میزان کلی انحرافات اجتماعی در استان های کشور است.

در ایران، نهاد خانواده در چند دهه ی اخیر عمدتاً به دلیل مؤلفه های نوسازی، سبب تغییرات ساختاری شده است. در این پژوهش تغییرات ساختاری خانواده در بستر فرایند نوسازی در استان مازندران بررسی خواهد شد. روش تحقیق، کمی و پیمایشی است. جامعه ی آماری، را تمامی سرپرستان خانوار در مناطق شهری و روستایی ساکن در استان مازندران تشکیل می دهند که تعداد آنها 931002 خانوار می باشد. حجم نمونه 400 نفر و روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. یافته ها نشان داد که تفاوت معنی داری بین میانگین متغیرهای نوع خانواده، ساختار قدرت و نگرش به فرزندآوری نقاط شهری و روستایی با سطح معنی داری 0/000 وجود دارد. بر این اساس، روستاییان نسبت به شهری ها میزان بیشتری از ویژگی های فوق را در زندگی خود تجربه کرده اند. همچنین، میانگین استقلال خواهی زنان و نگرش و رفتار باروری در بین شهری ها از روستاییان بیشتر بوده است و این تفاوت به لحاظ آماری در سطح خطای کوچکتر از 0/01 و اطمینان 0/99 نیز معنی دار می باشد و نیز بین میانگین متغیرهای روابط خویشاوندی، نگرش به ازدواج و سن ازدواج به لحاظ آماری در سطح خطای کوچک تر از 0/01 و اطمینان 0/99 تفاوت معنی داری وجود ندارد. طی چند دهه ی اخیر، نهاد خانواده و نظام خویشاوندی متأثر از فرایند و پیامدهای نوسازی، تغییر و تحولات عمیقی را در سطح عینی ساختار خانواده تجربه کرده است.

هدف: برنامه ریزی برای بهبود روابط اجتماعی در عصر حاضر، بدون شناخت گذشته ناقص است. یکی از منابعی که می تواند ما را نسبت به فرهنگ گذشت ی ایران آگاه سازد شاهنامه است از آن روی که قوم ایرانی حاصل صدها سال تجربه ی زندگی و دستاوردهای خود را در آن گنجانده است. روش: برای شناخت روابط خویشاوندی شاهنامه را برگزیده ایم. خویشاوندی را به دو شکل نسبی و سببی طبقه بندی کرده ایم و روابط درون هر طبقه را بررسی و تحلیل نموده ایم. یافته ها و نتیجه گیری: در میان رده ها ی عالی جامعه، رابطه ی خویشاوندی به صورت گسترده بود؛ امّا در میان رده ها ی متوسّط و پایین جامعه، خویشاوندی به صورت هسته ای بود. رابطه ی خویشاوندی سببی، به اندازه ی خویشاوندی نسبی گرم و صمیمی نبود و غالباً برمبنای مصلحت اندیشی شکل می گرفت.

حدود نیمی از جمعیت فعال جهان، زنان هستند؛ که می توانند سهم مهمی در توسعه جوامع داشته باشند. تحول جوامع و تفاوت فرهنگی و شرایط تفاوت نقش دو جنس زن و مرد را به دنبال داشته است. تحقیق حاضر به «بررسی تأثیر اشتغال زنان بر روابط خانوادگی» می پردازد. ابتدا به اختصار به شرح نظریه های کارکردگرایی مرتن، نظریه تقسیم کار اجتماعی و نظریه کنش متقابل پرداخته ایم که هر سه مجموعه ای از نظریه های روابط انسانی بوده و با استعانت از این نظریه ها، فرضیه های تحقیق را بنا نهادیم. تحقیق حاضر بر روی 397 نفر زن متاهل، که (شامل 193 نفر زن متأهل شاغل و 204 نفر زن متأهل غیرشاغل) در نقاط شهری شهرستان اهر انجام گردیده است. برآورد حجم نمونه از طریق فورمول کوکران انجام پذیرفته و توزیع پرسشنامه به صورت تصادفی سیستماتیک بوده است. تحقیق از نوع پیمایشی بوده و گردآوری داده ها از طریق تهیه و توزیع پرسشنامه صورت گرفته است. پرسشنامه ها پس از تکمیل توسط جامعه آماری، به صورت دقیق در بسته آماری علوم اجتماعی(Spss) وارد و روابط معنادری از آن استخراج گردید. آنچه از تحقیقات پیشین دانشمندان دریافتیم این بود که اشتغال زنان می تواند روابط خانوادگی را در جهات مثبت و منفی تحت تاثیر قرار دهد. آنچه مسلم و واضح بود این است که اشتغال زنان در روابط خانودگی آنان تاثیر مثبت دارد. روابط خانوادگی شامل سه رابطه اصلی روابط زناشویی(رابطه زن و شوهر)، رابطه خویشاوندی(رابطه خانواده با بستگان همدیگر) و رابطه والدین با فرزندان طبقه بندی شده بود که به عنوان فرضیه های فرعی در نظر گرفته شده بود که هر چهار فرضیه با ضریب اطمینان 95 درصد تأیید شدند.

سلامت خانواده، یکی از حوزه های کلیدی است که حصول شناخت صحیح و علمی نسبت به آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. مقاله ی حاضر درصدد است، میزان سلامت خانواده و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن را در بین خانواده های ساکن در شهرهای یزد و تهران مورد بررسی قرار دهد. نظریه های تبادل اجتماعی، یادگیری اجتماعی، نظریه سیستمی (به ویژه دیدگاه برادشاو و مک گراو)، شبکه خویشاوندی و نظریه اکولوژی به عنوان چارچوب نظری در این مقاله استفاده شده است. روش مورد استفاده، از نوع پیمایشی است و داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه و به شیوه ی نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، از400 نفر از خانواده های ساکن شهر یزد و تهران گردآوری شده است. یافته های تحقیق از بالاتر بودن میزان سلامت خانواده در شهر یزد، نسبت به شهر تهران حکایت دارد. همچنین میزان سلامت اکثریت خانواده های مورد مطالعه در سطح متوسط جای گرفت. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه و تحلیل مسیر، حاکی از نقش معنادار سه متغیرِ ساختار قدرت در خانواده، نابسامانی خانواده جهت یاب و روابط خویشاوندی بر میزان سلامت خانواده در هر دو شهر یزد و تهران است. در این میان ساختار قدرت در خانواده بیشترین نقش را در تبیین متغیر سلامت خانواده ایفا می کند. همچنین دو متغیر تحصیلات و رسانه های جمعی نیز بر سلامت خانواده های تهرانی به ترتیب اثرات مثبت و منفی گذاشته است.

داشتن راهبرد برای ایجاد همنوایی اجتماعی بسیار مهم است. از قرآن استفاده می شود که بهترین همنوایی از طریق روابط خویشاوندی و ارحامی شکل می گیرد. رَحِم که مبدأ نسل بشر است، پیوندی ایجاد می کند که وابستگان به آن، به طور فطری به هم تمایل و احساس محبت دارند که زمینه مناسبی برای همنوایی است. همنوایی بیرونی و غیر منطبق بر فطرت، نمی تواند سنگ بنای جامعه فلاح مند انسانی باشد، زیرا انگیزه درونی پشتیبان آن نیست. براساس آیات و تبیین روایات، روابط خویشاوندی در ایجاد و تقویت ارکان همنوایی، یعنی بینش، عواطف و رفتار، تأثیر تجربه شده دارد و در صورت تقویت می تواند همه اعضای جامعه را چنان به هم نزدیک و پیوندهایشان را قوی کند که مانند جسد واحد شوند و هنجارشدن ارزش های عمومی و همنوایی اعضای جامعه بر ارزش ها سهل شود و مشارکت عمومی، تشریک مساعی و همکاری بر خیر و صلاح و احساس مسئولیت در برابر اعضای جامعه فراگیر گردد. در این پژوهش توصیفی تحلیلی، روش جمع آوری داده ها استفاده از منابع کتابخانه ای بوده و قرآن و تفاسیر آن و روایات همسو، منبع اساسی و محوری هستند. نتیجه مهم پژوهش نمایاندن درستی نظریه «نیاز جامعه به تقویت روابط خویشاوندی برای همنوایی مطلوب» است.

با ظهور فنّاوری های جدید قسمت اعظمی از روابط روزمره انسان ها به فضای دوم (فضای مجازی) انتقال یافته و این مسئله چالش ها و فرصت هایی را برای روابط به وجود آورده است. کشیده شدن روابط خویشاوندی به این فضا برخی را به بازتولید جمع های خانوادگی قدیم و اصلاح روندهای کنونی امیدوار ساخت. برخی نیز این روند را نه یک چرخش اصلاحی بلکه ادامه راه مدرنیته و در راستای دامن زدن به فردیت هرچه بیشتر توصیف کردند. این پژوهش به دنبال فهم تأثیر دو فضایی شدن ارتباطات خویشاوندی مجازی بر عمق، سطح و نوع ارتباطات است. برای این منظور 20 نفر از اعضای گروه های تلگرامی خانوادگی به روش نیمه ساخت یافته مصاحبه به عمل آمد و یافته ها به روش تحلیل مضمون با نرم افزار مکس کیودا  مورد تحلیل قرار گرفتند. برای تبیین این تغییرات از نظریه «دو فضایی شدن» دکتر عاملی و «جامعه و اجتماع» فردینان تونیس  استفاده شد. نتایج نشان داد «فاصله زدایی» و «فاصله زایی» دو مضمون فراگیر در بیان تغییرات حاصل از دو فضایی شدن ارتباطات خویشاوندی هستند. به طورکلی فضای مجازی با «فاصله زدایی» در ابعاد مادی به گسترش سطح ارتباطات خویشاوندی انجامیده و در بعد صوری (گزل شافتی) موفق عمل کرده اما هم زمان با «فاصله زایی» در ابعاد معنوی سبب کاهش عمق ارتباطات شده و در بعد معنوی (گیمان شافتی) چندان موفق نبوده است.

این تحقیق در راستای بررسی سلامت خانواده و بعضی از عوامل اجتماعی موثر بر آن انجام گرفته است. در این پژوهش ابتدا بر اساس مبانی نظری موجود، خانواده سالم با شش مولفه صمیمیت و همدلی، استقلال اعضای خانواده، رضایتمندی، تامین نیاز اعضای خانواده، انسجام خانواده و حاکمیت ارزش های اخلاقی- اسلامی در خانواده مفهوم سازی شده است. با تعریف عملیاتی این مولفه ها وضعیت سلامت خانواده مورد سنجش قرار گرفته است. سپس سلامت خانواده به کمک بعضی از متغیرهای مربوط، از جمله وضعیت سلامت خانواده های جهت یاب زوجین، همسانی سرمایه اقتصادی و فرهنگی خانواده های جهت یاب زوجین، روابط خویشاوندی و محیط اجتماعی خانواده، تبیین شده است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام شده، و جامعه آماری آن خانواده های تهرانی که دست کم پنج سال از زندگی مشترک آن ها گذشته و دست کم دارای یک فرزند بوده اند می باشد. حجم نمونه 367 خانواده بر آورد شده، که با نمونه گیری تصادفی از بلوک های مناطق 22 گانه شهر تهران انتخاب شده و داده ها از طریق تکمیل پرسشنامه از آنها جمع آوری گردیده است. تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده نشان می دهد که قوی ترین رابطه سلامت خانواده با متغیر سلامت خانواده جهت یاب است. دومین متغیر که رابطه قوی و معناداری با سلامت خانواده دارد رابطه خانواده با خویشاوندان است. متغیرهای همسانی اقتصادی و فرهنگی خانواده جهت یاب و همچنین متغیر محیط اجتماعی رابطه معناداری با سلامت خانواده نشان ندادند.

مقدمه: فساد اداری، به عنوان یک آسیب اجتماعی باعث کاهش رشد و توسعه اقتصادی، افزایش شکاف طبقاتی و فقر، افول سرمایه اجتماعی و کاهش مشروعیت دولت می شود. هدف از این پژوهش بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر بروز فساد اداری در دستگاههای دولتی است. روش: پژوهش حاضر با روش پیمایش در بین کارمندان و مدیران سازمانهای اداری شهرستان سنندج صورت گرفته است. از آنجایی کل تعداد کارمندان ادارات این شهرستان 2893 نفر می باشند، با استفاده از فرمول کوکران 288 انتخاب شدند. لازم به ذکر است که اعتبار پرسشنامه با روش اعتبار محتوی (نظرات متخصصان) برآورد شده است. ابزار تحقیق پرسشنامه خودساخته محقق بوده که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ (83/0) تایید شده است. یافته ها: یافته های توصیفی به دست آمده نشان می دهد، میانگین فساد اداری 30/22 بوده که در سطح پایینی است. آنچه که در بخش توصیفی از اهمیت به سزایی برخوردار است، میانگین کیفیت زندگی کاری بوده که در سطح پایینی است و اغلب مدیران و کارکنان ابراز نارضایتی نموده اند (33/9). میانگین نظارت و کنترل در سازمانها (41/23) و میانگین باورهای دینی در سطح بالا بوده است (72/25). همچنین مشخص شد که میانگین تعهد سازمانی کارکنان نسبت به سازمان در سطح متوسطی است(31/16). بین تحصیلات، باورها و ارزشهای دینی، ضعف فرهنگ سازمانی، روابط خویشاوندی و کیفیت زندگی کاری با فساد اداری رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین نظارت و کنترل اجتماعی با فساد اداری رابطه معکوس دارد. نتایج رگرسیون چند متغیره نیز نشان داد که 37% از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین شده است. بحث: فرهنگ سازمانی نقشی موثر در پیش بینی فساد اداری در سازمانهای دولتی دارد، به نظر می رسد که تأثیر روابط خویشاوندی و ضعف در اعتقاد به باورها و ارزشها و همچنین فقدان نظارت و کنترل مؤثر و کارآمد، نتیجه فقدان یک فرهنگ سازمانی منسجم باشد، علاوه بر آن با افزایش سطوح کیفیت زندگی می توان، میزان فساد اداری در سازمانها را به حداقل رساند. همچنین بهبود و افزایش پاسخگویی به ارباب رجوع و تقویت نهادهای نظارتی جامعه مدنی در قبال تصمیمات، از مهم ترین راهکارهای ارائه شده جهت پیشگیری از فساد اداری است. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش و با الهام از نظریه کارکردگرایی ساختاری پارسونز، برای هریک از متغیرهای این پژوهش در چارچوب خرده نظامهای اجتماعی مطرح شده توسط پارسونز در سیستم اجتماعی بزرگتر راهکارهای مقابله با فساد اداری، طراحی می شوند.

در تمام جوامع بشری، خانواده به منزله اصلی ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و خاستگاه فرهنگ ها، تمدن ها و تاریخ بوده است این پژوهش باهدف عوامل مؤثر بر کاهش شب نشینی خانوادگی در زندگی امروزه شهری در بین خانواده های شهر اسلام آباد غرب انجام پذیرفته است. این پژوهش با رویکرد کمی و روش توصیفی از نوع پیمایشی انجام گرفت. داده های موردنیاز از راه پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل افراد ۲۰ تا ۶۰ سال ساکن شهر اسلام آباد غرب با 90559 نفر که با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 312 نفر مشخص و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای و ساده موردمطالعه قرار گرفتند. برای روایی ابزار پژوهش از روایی صوری و برای برآورد پایایی آن از آلفای کرونباخ استفاده گردید که بیشتر متغیرها سطح آلفای بالای 75 /0 را داشتند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است. نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان می دهد متغیرهایی مانند فناوری اطلاعات و دنیای مجازی (336 /0 = Beta)، فرزند محوری (240 /0 = Beta) و افزایش تورم و کاهش قدرت خرید (161 /0 = Beta) ازجمله عواملی هستند که در کاهش دورهمی خانوادگی و شب نشینی های سنتی تأثیرگذار بودند و آن ها را تقلیل دادند. نتایج نشان داد که کاهش روابط خویشاوندی در بین شهروندان اسلام آباد غرب تحت تأثیر سه مؤلفه فناوری اطلاعات و فرزند محوری و افزایش تورم و کاهش قدرت خرید است.