مطالب مرتبط با کلیدواژه

تاریخ


۲۴۱.

روند شکل گیری حفاظت معماری از منظر فهم تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معماری و شهرسازی ایران دوره ۷ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: تاریخ فهم تاریخی حفاظت معماری باستان شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۱ تعداد دانلود : ۳۱۹
آنچه که امروز تحت عنوان حفاظت معماری شناخته می شود، نه به یکباره و نه لزوماً در شکل امروزی آن بلکه در یک سیر تحول تاریخی و در پی تحولات اساسی در اندیشه و عمل افراد در اعصار مختلف شکل گرفته است . حفاظت معماری به معنای عام آن دارای یک گسست بنیادین از سنتی به مدرن بوده است که فهم این گسست نیاز به فهم نگاه تاریخی حاکم بر هریک دارد. ماهیت میراث فرهنگی و شأن و منزلت آن را باید در نوع نگاه به تاریخ جستجو کرد. اروپا بعد از رنسانس و به خصوص در قرن هجدهم تحولی بنیادین را در فهم تاریخ تجربه می کند که این مهم زمینه ساز نگاهی نو به تاریخ شد. مبنای فهم جدید از تاریخ بر این اصل استوار شد که رخدادها به صورت زنجیرهای در یک سیر متوالی از یک نقطه مشخص آغاز شده، تا به امروز ادامه داشته و در آینده نیز امتداد خواهند یافت. بر اساس این فهم جدید از تاریخ بود که کنجکاوی در گذشته و علاقه به شناخت تاریخی به وجود آمد. این امر سبب ایجاد علاقه ای در حفاظت گران میراث فرهنگی شده است تا در حد امکان به تحقیق درباره تاریخ، نگرش تاریخی و شیوه های پژوهش در تاریخ بپردازند. مقاله حاضر سعی در پاسخگویی به مسأله اصلی تحقیق، یعنی نسبت این فهم جدید از تاریخ و حفاظت معماری، دارد. نسبت یاد شده از رهگذرِ پاسخگویی به دو پرسش اساسیِ "فهم جدید از تاریخ چگونه در شکل گیری جنبش حفاظت مدرن تأثیر گذاشته است؟" و " کنجکاوی تاریخی، باستانگرایی و باستان شناسی چه امکانی را در جهت علاقه مندی به حفاظت معماری فراهم نموده است؟"، روند شکل گیری حفاظت معماری را روشن می سازد . در این پژوهش با استناد به متون منابع کتابخانه ای و بر اساس راهبردهای روندپژوهی در تحقیق تاریخی، به تفسیر و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. کنجکاوی و علاقه یاد شده در ابتدا باستان گرایی در قالب عتیقه گرایی و عتیقه شناسی، سپس باستان شناسی و در نهایت حفاظت میراث گذشتگان را در پی داشت. فهم جدید از تاریخ در حفاظت معماری که آن را پدیده مدرن تاریخمندی نیز می نامند، امکان جدیدی را برای تصمیم گیری در مورد اینکه چه چیز و چگونه باید حفاظت شود به وجود آورده است. شکل گیری باستان شناسی، قوام یافتن روش شناسی و معرفت شناسی پژوهش های تاریخی و نگاه انتقادی به گذشته و فعالیت های مرمتی در گذشته از منظر زمان حال، شکل دهنده این دوره از حفاظت تاریخی بوده است.
۲۴۲.

تبیین تاریخی پیدایش بسیج در ایران با تأکید بر نقش بسیج در انقلاب کبیر اسلامی ایران

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی سال اول زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: تاریخ بسیج ایران انقلاب کبیر اسلامی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶۰ تعداد دانلود : ۳۷۵
بسیج عمومی مردم اشاره به گردهم آمدن مجموعه ای از انسان ها حول محور و هدفی خاص است، که در هر کشوری و با هر آیین و مسلکی می تواند مشاهده شود. بسیج در تاریخ کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست، به این معنا که در تمام ادوار تاریخی وجود داشته است؛ اما در دوره انقلاب کبیر اسلامی به شکلی بسط یافته و ماهوی، شکل پیدا کرد. بدیهی است که به واسطه درگیری نوع حرکت بسیج مردمی بر مدار تفکر رهبران انقلابی، در انقلاب کبیر اسلامی شکل حرکت توده مردم از نضج و اتقان لازم برخوردار شد، و به طور کلی هر انقلابی لازمه اش بهره گیری از بسیج مردمی است؛ آرمانی که بسیاری در رسیدن به آن سطح از همدلی و همراهی تا رسیدن به خواسته تحقق یافته آن، ناتوان ماندند. تاریخ این سرزمین متمدن، از شیخ فضل الله نوری، میرزا کوچک خان جنگلی و رئیسعلی دلواری تنها به عنوان معدود کسانی که در راه بسیج همگانی توده مردم- در عصر معاصر- علیه استبداد طبقه حاکمه به پا خواستند، نام می برد. گروهی که در عین ایستادگی های فراوان خود، به تحقق آرمان اصلی نرسیدند، و البته زمینه سازان بزرگ آینده ای روشن بودند. با توجه به رویکرد بالا، در این مقاله به دنبال تبیین تسری مفهوم بسیج در درازنای تاریخ بشری بودیم. با توجه به این هدف، با تقسیم ادواری تاریخ به پنج دوره مختلف، از بسیج و مادها، بسیج و هخامنشیان، در قبل از اسلام، تا بسیج و صفویان، بسیج و مشروطه و در نهایت بسیج و انقلاب کبیر اسلامی پرداختیم. یافته های مقاله که مبتنی بر رویکردی تحلیلی بود، مبین ارائه مدعایی بود، که اشاره به این داشت، که پیدایش بسیج به دوره ابتدایی زندگی جمعی انسان ها می رسد، و این که بسیج مفهومی مستحدثه در دوره چند دهه ای انقلاب کبیر اسلامی نیست، هر چند در همین دوره و به ویژه در دوران دفاع مقدس، مفهوم بسیج به بهترین نحو از انحاء ممکن، تعبیر و تفهیم شد.
۲۴۳.

نقدی بر رویکرد تاریخ نگارانۀ جولی اسکات میثمی در تاریخ نگاری فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم فروردین ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 185-202
تعداد بازدید : ۷۶۶ تعداد دانلود : ۵۶۳
نوشتار حاضر، با درنظرداشتن نسبت میان مفاهیم «تاریخ» و «تاریخ نگاری»، نقد بیرونی و درونی کتاب تاریخ نگاری فارسی ، اثر جولی اسکات میثمی، را در دستور کار دارد. میثمی ازدیدگاه خویش و مسئله ای که در سیر تحول تاریخ نگاری فارسی طرح و تبیین کرده است، بینش تاریخ نگارانۀ مورخان عهد سامانی و غزنوی و سلجوقی را مطالعه و تفسیر می کند، اما نکته در این است که این پژوهش گر عرصۀ ادبیات و تاریخ تا چه اندازه توانسته است گفتمان تاریخ نگارانۀ دوران میانۀ ایران را درک کند و اثر وی چه افق جدیدی را در عرصۀ تاریخ نگاری گشوده است. نقد کتاب میثمی با رویکرد سلبی و ایجابی توأمان انجام شده و از هر حیث، مطلوب واحدی را در نظر دارد که همانا، پویایی بیش تر دانش تاریخ و شئون معرفتی آن است. بنابراین، ضمن معرفی اجمالی مطالب کتاب و تعیین جایگاه پژوهشی آن، به نقد مطالب آن مبادرت می کند. مسئله این است که میثمی در طراحی و انجام پژوهش خویش رویکرد روش مندی داشته است یا خیر و در صورتی که پاسخ مثبت است، تا چه اندازه به مبانی روشی و معرفتی پای بند بوده است.
۲۴۴.

جایگاه مسئله در کارآمدی پژوهش های تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم دی ۱۳۹۷ شماره ۱۰ (پیاپی ۶۲) 115-129
تعداد بازدید : ۶۵۹ تعداد دانلود : ۳۳۵
مسئله به عنوان دغدغه و ابهامی که پژوهش گر تاریخ از درون موضوع موردپژوهش استخراج کرده است و سعی در تبیین و تفسیر آن دارد از دو وجه قابل طرح است: یک وجه از مسئله که سخت با موضوع و ملاحظات زمانی گذشته درهم تنیده است چگونگی تحقق مسئله است. این وجه جنبۀ معلولیت و روند تحققی مسئله را در خود دارد و درپرتو دانش و تخصص تاریخ شناس و دیگر تاریخ شناسان متخصص در عصر موردمطالعه قابل طرح است؛ اما وجه علّی مسئله که به چرایی آن می پردازد، مقوله ای است که به طور مشخص با دانش و انگاره های ذهنی مرتبط با ملاحظات حیات تاریخ شناس مرتبط است و چه در طرح و چه پاسخ گویی ناظر به وضع موجود جامعۀ زیست بوم تاریخ شناس است. وجوه کاربردی دانش تاریخ و تداخل گذشته و حال در پژوهش تاریخ شناس و ماهیت بین رشته ای و میان رشته ای پژوهش او در این وجه از مسئله نمود پیدا می کند و حسب رویکرد گذشته گرا یا عصرگرای تاریخ شناس در طرح این وجه چرایی پژوهش های تاریخی را جهت می دهد. در این نوشتار با تأملی گذرا دربارۀ جایگاه مسئله و ماهیت روشی طرح آن دو رویکرد یادشده را در تبیین و طرح مسئله بررسی می کنیم و نسبت آن ها را با میزان کارآمدی دستاوردهای پژوهشی تاریخ شناسان موردتأمل قرار می دهیم.
۲۴۵.

گردشگری و آیین های باستانی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگرش های نو در جغرافیای انسانی سال هفتم بهار ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 243 - 262

کلیدواژه‌ها: جشن گردشگری تاریخ آیین ایران باستان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۰ تعداد دانلود : ۳۵۹
هر ملتی غالبا دارای ویژگی های متنوع قومیتی و ملیتی است که این تنوع در ایجاد شرایط فرهنگی و اجتماعی متفاوت، نقش مهمی را ایفا می کند و به شکل گیری جوامع محلی بر اساس ویژگی های خاص کمک می کند. هر کدام از این جوامع محلی در سطوح منطقه ای و یا ملی دارای یک وجوه مشترک در حوزه آداب و رسوم و آیینی هستند که در همگرایی ملی بسیار موثر و نقش آفرین است اما برخی دیگر از شکل آداب و رسوم محلی و یا منطقه ای متمایز از مناطق و دیگر کانون های محلی است که خود در ایجاد جذابیت ها در کشور بسیارحائز اهمیت است. در بخش های متعدد و متنوعی که در حوزه گردشگری وجود دارد گاهی این شرایط در توسعه گردشگری داخلی و خارجی تاثیر فراوانی داشته و از آن به عنوان گردشگری مناسبتی نیز یاد می شود. ایران با قدمتی چند هزار ساله و قلمرو وسیع و مردمانی فرهیخته در حوزه فرهنگ و تمدن امروزه می تواند با شناخت کافی از این توانمندی ها نسبت به جذب و توسعه گردشگری زمینه های لازم را فراهم آورد. گردشگری مناسبتی که معمولاً از آن به عنوان گردشگری آیینی نیز یاد می شود شکلی از گردشگری است که در آن مردم علاقمند به تاریخ جشن ها و سنت ها به طور انفرادی یا گروهی به دلایل کسب اطلاع، آشنایی با تاریخ بشریت یا تفریحی (تحقیقی) سفر می کنند. در این تحقیق که یک تحقیق بنیادی است و از نظر ماهیت روش دارای جنبه های کاربردی و از نظر هدف پژوهشی تحلیلی و توصیفی است. محقق با مطالعه کتابخانه ای و اسنادی به بررسی و سپس معرفی توانمندی های گردشگری مناسبتی و آیینی در کشور پرداخته است نتایج این تحقیق نشان می دهد در صورت توجه و معرفی صحیح آداب و رسوم و جشن ها و آیینی که ایرانیان از گذشته به آن علاقمند بوده و انجام می دادند می توان در سطح مختلف فراملی، ملی، منطقه ای و محلی با توجه به تنوع اقلیم و فرهنگی گرشگری مناسبتی را در تمام ایام پویا و فعال نمود.
۲۴۶.

اماکن منسوب به شاهنامه در فرهنگ عامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هشتم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۳۱ 23-48

کلیدواژه‌ها: اماکن مشهور جغرافیای اساطیری تاریخ قلعه ایران مناطق تاریخی شاهنامه فردوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۱۰۲۸
شاهنامه در منظر فردوسی و معاصران او صرفاً یک اثر ادبی و منظوم نبوده است. این اثر درحقیقت، یک گزارش علمی و تاریخی از سلسله های پادشاهی و روایات تاریخ واقعی ایران بود. با شکل گیری مدون علم باستان شناسی، تاریخ واقعی ایران راه خود را از گزارش های حماسی و اساطیری جدا کرد تا اینکه امروزه تاریخ ارائه شده در شاهنامه ها و هم تایانش غیرواقعی نامیده می شود و همواره این پرسش را در ذهن جوامع ایرانی باقی می گذارد که آیا این همه واقعیت دارد یا سراسر خیال است و وهم؟ به گواهی تاریخ، در پاسخ به این پرسش یکی از بهترین نشانه ها از سوی جامعه، وجود و یافتن آن چیزی بود که قابل لمس، رؤیت و درک باشد. به عبارت بهتر، کشف مکان ها یا بناهایی که به شاهنامه و اسطوره مربوط و منسوب می شوند. چه بسا در طول این هزاره ها بسیار اماکن دیگر نیز بوده و هستند که اکنون ما آن ها را از یاد بردیم یا نمی شناسیم؛ مناطقی که پیش تر و بیش تر از آنکه تاریخی یا طبیعی باشند از باورهای اساطیری و حماسی بر آمده اند. در ادامه، ضمن معرفی بیش از 25 مورد از این گونه اماکن، با بررسی منابع شفاهی و عامیانه به چگونگی اعتقادات و باورهای مردم درخصوص آن ها می پردازیم و در پایان، به نتیجه ای جالب و قابل توجه می رسیم.
۲۴۷.

احمد محمود: روایتِ تاریخ و داستان در رمان «همسایه ها»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۴۰ 47-66

کلیدواژه‌ها: احمد محمود تاریخ داستان روایت همسایه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۴۶۶
احمد محمود نویسنده ای اقلیم گرا و رئالیست است که آثارش از طُرق مختلف با تاریخ، حوادث و اشخاص تاریخی ارتباط یافته است. «همسایه ها» نخستین رمان این نویسنده است که درونمایه آن با تلفیقی از مستندات تاریخی، تخیل و خاطراتِ نویسنده تکوین یافته است. «همسایه ها» در عین داشتنِ خصوصیات یک روایت داستانی، مثل دیگر رمان های محمود، به روایتِ واقع نگارانه یک رویداد مهم تاریخی پرداخته است. جریان «ملی شدن صنعت نفت در ایران» پی رنگِ این رمان است و این حادثه تاریخی، نقشی محوری در شاکله آن دارد. ماجراها و مناسباتِ بخش عمده ای از رمان «همسایه ها» با این رویداد تاریخی، پیوند محتوایی و ساختاری یافته است. در این مقاله، بازتاب و انعکاس این رویداد و حوادث مربوط به آن در رمان «همسایه ها»، هم چنین رویکرد و داوری تاریخیِ نویسنده مورد تأمل و بررسی قرار گرفته است. طی آن، شیوه بازسازی تاریخ و همانندی و تفاوت های آن با مستندات تاریخی تبیین شده است.
۲۴۸.

تحلیلی بر معرفت تاریخی حافظ شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال هجدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 215-238

کلیدواژه‌ها: حافظ شیرازی دیوان تاریخ معرفت دازاین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۴۲۶
دیوان حافظ ، تجسم و عصاره ی منظرها، سرگذشت ها و حافظه ی هستی شناسانه و تاریخی ماست، که در یکی از پرآشوب ترین دوره های تاریخی، رسالت پویایی جهان بینی ایرانی را، به گونه ای شگفت انگیز ادا نموده است. در این میان، پیش داشت ها و ویژگی های بینش تاریخی حافظ در اشعارش، مسأله ی غامض و قابل درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی- تحلیلی و استعانت ممکن از مباحث نظری هایدگر پیرامون وجود انسانی«دازاین»، با تمرکز بر دیوان حافظ شیرازی، زمینه ها و آبشخورهای بینش تاریخی وی و همچنین ویژگی های آن را در کانون توجه خود قرار داده است. دریافته های این تحقیق نشان می-دهند که طرح بینش تاریخی حافظ در اشعارش، برانگیخته از دنیای تاریخی، تاریخمندی و خودفهمی اوست. واقع بودگی، افکند گی و پیش فهم های تاریخی حافظ ، ظرفیت ها و امکانات خاصی را در شکل گیری بینش تاریخی وی فراهم نموده است. موقعیت مهم زمانی و مکانی حافظ، در کنار آشنایی عمیق او با قرآن، شاهنامه و متون تاریخی و فرهنگی گذشته، موجب شده تا نظام معرفت تاریخی وی در برخی از آثارش، با مفاهیم و ویژگیهایی چون: تاریخ به مثابه ی ابزاری در خدمت حکمت و عبرت، مشیت واختیارباوری، توجه ویژه به جام جم، اهتمام به کاربست عناصر، مفاهیم و شخصیت های اسطوره ای و تاریخی ایران، اسلام و جهان، تعریف و در قالب ایهام، تلمیح و تمثیل، به گونه ای سحرانگیز و ازلی در دیوانش متجلی شود.
۲۴۹.

القاب و عناوین فرمانروایان در ایران پیش از اسلام

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال پنجم تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: عنوان لقب فرمانروا تاریخ قدرت مردم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۳ تعداد دانلود : ۲۴۳
در ایران باستان فرمانروایان از القاب وعناوین بسیاری استفاده می کردند تا اندیشه ها و دیدگاههای خود را رواج دهند. برخی از آن ها با تأسی به گذشتگان و برخی دیگر متأثر از عوامل مختلف در گذر زمان انتخاب می شدند. فرمانروایان با القاب و عناوین غالباً درصدد قدرت نمایی، تمایز و تقدس خویش در میان مردم بودند. بررسی القاب و عناوین سران در روزگار کهن و عوامل تأثیر گذار در شکل گیری آن ها با نگاهی به تاریخ و تمدن اقوام انجام می پذیرد.
۲۵۰.

جامعه شناسی تاریخی ایران در دویست سال گذشته

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ششم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲۱

کلیدواژه‌ها: واکاوی ساختار ها کارکرد ها قاجار تاریخ جامعه شناسی تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۶ تعداد دانلود : ۳۸۶
پیشرفت و توسعه هر کشوری متأثر از ساختار ها و کارکردهای آن می باشد. نهادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و دینی کالبد اصلی جامعه را شکل می دهند. میزان کارآمدی نهاد ها و ساختارهای اصلی یک جامعه، ضمن اینکه مبیّن ویژگی ها، خصائص و محتوای ساختارهای تأثیرگذار یک ملت می باشد، مبنایی برای پیشرفت و توسعه آن کشور نیز به حساب می آید. از سوی دیگر، وضعیت فعلی هر جامعه ای تا حد زیادی معطوف به وضعیت نهاد ها و ساختارهای آن در گذشته می باشد. این مقاله با رویکرد جامعه شناسی تاریخی به بررسی و واکاوی ابعاد ساختاری ایران در دویست سال گذشته پرداخته است. در بررسی این ابعاد، ساختارهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، حقوقی و دینی مورد تاکید ویژه قرار گرفته اند.
۲۵۱.

پژوهشی در تاریخنگاری بیهقی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال هفتم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲۷

کلیدواژه‌ها: تاریخ داستان اخلاق ادب نمایشنامه تصویر ت وصیف فصاحت خبر گزارش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۴ تعداد دانلود : ۴۰۰
در این مقاله کوشش کرده ایم، با ذکر مستنداتی از متن کتاب تاریخ بیهقی و نیز مستند به برخی از ویژگی های داستانی در آثار معاصران، اثبات نماییم که تاریخ بیهقی فراتر از کتاب تاریخ در معنای مصطلح و در حقیقت یک اثر پرمحتوای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ادبی با زمینه های داستانی همچون داستان تاریخی است؛ ضمن آن که ویژگی های گزارش، روزنامه و فیلم نامه نویسی را هم یکجا داراست. و لذا تاریخی است از لونی دیگر. این اثر همچون اثری ادبی است که مشحون از فصاحت و بلاغت است و آیینه تمام نمای بخشی از اوضاع و احوال دوره غزنویان است. توصیفات بسیار عالی و شبه سینمایی بیهقی محل تأمّل بسیار است؛ نظیر توصیفات بسیار کار آمد و در عین حال دراماتیک «مراسم اعدام حسنک». بیهقی به رسالت اخلاقی قائل بوده، اثرش به کتاب اخلاق شبیه است و زبان بیهقی زبان مؤدِّب و مربّی است؛ او هر کلامی را بر زبان نمی راند و سخن را آراسته و پیراسته می کند، طول و عرضی که او به کارش داده، «قالب تنگ تاریخ را شکسته» و تاریخ او را به قلمرو ادبیات و رمان وارد کرده است. بیهقی دبیر، با همّت و پشتکار و حوصله فراوان در مشاهده و ثبت جزئیّات و صحنه آرایی و به تصویر کشیدن وقایع و شخصیت پردازی و گفتگونویسی و ایجاد حسّ تعلیق و انتظار در مخاطبانش، توانست اوّلین رمان تاریخی ادبیات فارسی را با محوری ترین عنصر، یعنی «شخصیت پردازی» بنویسد.
۲۵۲.

بررسی بازتاب برخی از وقایع تاریخی و اجتماعی در موسیقی مقامی قوچان

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال هشتم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲۹

کلیدواژه‌ها: قوچان هنر تاریخ موسیقی مقامی آهنگ ها و نواها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۸ تعداد دانلود : ۵۷۱
هنر موسیقی که به جرات می توان آن را یکی ار شاخص ترین شناسه های فرهنگی مردمان یک منطقه معرفی کرد در قوچان جایگاهی بزرگ و ریشه ای سترگ دارد این سرزمین که در درازنای تاریخ محل حضور و عبور اقوام و طوایف گوناگونی از قبیل تات ها، کردها، ترک ها و ترکمن ها بوده یکی از غنی ترین مناطق موسیقیایی ایران زمین شمرده می شود. این موسیقی برآیند همزیستی مسالمت آمیز اقوام مختلف ساکن در مناطق شمال شرقی ایران بوده و امروزه تحت عنوان «موسیقی مقامی شمال خراسان» آوازه دارد. با بررسی ابعاد مختلف این هنر اصیل می توان گوشه های ناشناخته ی زندگانی مردم این منطقه را- که از نظر منابع مکتوب به ویژه در زمینه های تمدنی و فرهنگی بسیار کم بضاعت است- روشن ساخت. علاوه بر این، مطالعه و تحقیق در موسیقی مقامی قوچان می تواند راهگشای مطالعات مختلف تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مردم شناسی باشد. یکی از جنبه های این مطالعه و تحقیق، بررسی بازتاب تاریخ در نواها و آهنگ های مختلف موسیقی محلی قوچان است که موضوع مورد توجه در مقاله ی حاضر است. در این نوشتار تلاش می شود تا برخی زمینه های تاریخی، سیاسی و اجتماعی و در مجموع فلسفه ی پیدایی بعضی از مقام ها و آهنگ های موسیقی مقامی قوچان از قبیل: گرایلی، درگز، الله مزاره، رشید خان، لی یاری، شجاع الدوله (سر کار جان)، پری جان، مرجان دختر کرد، سردار عوض خان و... مورد توجه قرار گیرد. روش تحقیق در این نوشتار بر مبنای روش کتابخانه ای و نیز تحقیقات میدانی و استفاده از تاریخ شفاهی می باشد.
۲۵۳.

رابطه علم تاریخ و علم سیاست

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال دوازدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۴۸

کلیدواژه‌ها: سیاست تاریخ ارتباط تاریخ و سیاست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳۴ تعداد دانلود : ۴۸۳
مورّخان گذشته تاریخ بشر را بررسی کرده و آن را تجزیه وتحلیل نموده و در اختیار سیاستمداران قرار می دهند. سیاستمداران برای اداره امور مملکت باید در خصوص گذشته تاریخ سرزمین خود و تاریخ جهان و احزاب و گروه های سیاسی و دیگر مباحث تاریخی اطلاعاتی داشته باشند. داشتن اطلاعات تاریخی،آن ها را راهنمایی می کند که برای زمان خود و آینده بهتر تصمیم گیری نمایند. گذشته همیشه چراغ راه آیندگان بوده و هست و خواهد بود؛ بنابراین نمی توان برای ساختن آینده بهتر در تاریخ گذشته غور و جستجو نکرد، سیاستمداری که تاریخ نداند و از مناسبات سیاسی بین حکومت ها در گذشته آگاهی نداشته باشد نمی تواند موفق باشد بنابراین بایستی گفت: سیاست علم به روز شدن تاریخ است درواقع علوم سیاسی به بررسی اندیشه ها و نظریه ها سیاسی و کارکرد آن ها در عرصه جامعه می پردازد و رشته علوم سیاسی یعنی ارائه یک سری نظریه ها و یا یک سری ابزارها و راهکارهایی که بر اساس آن ها هر جامعه شرایط و مشکلات موجود در زمان حال را بررسی می نماید و تلاش دارد مشکلات موجود را از پیش پا بردارد و برای حال و آینده برنامه ریزی کند مسلّم است که امکان برنامه ریزی دقیق و صحیح که ما را به سرمنزل مقصود برساند امکان پذیر نیست مگر آنکه سیاستمداران از تجارب و دستاوردهای سیاسی، اجتماعی و تاریخی پیشینیان که در طول تاریخ در عرصه اجتماع به دست آمده است استفاده نماید. این پژوهش زیربنای علم سیاست را تاریخ دانسته و سیاستمداران موفق را کسانی می داند که از تاریخ بیشتر آگاهی دارند.
۲۵۴.

ریشه های تاریخی چالش سنت و تجدد در معماری معاصر قاجاریه ( 1785-1925 میلادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نقش جهان سال چهارم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲ 76-85

کلیدواژه‌ها: معماری تاریخ سنت تجدد قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۴۲۸
دوران قاجار نمودی از چالش سنت و تجدد در معماری است. از نقوش سرستون ها یا نقوش بالای سر در ورودی ها گرفته تا عناصری همچون سنتوری، فرم پنجره و حتی اقتباس حجمی از فرم ساختمان، تنها گوشه ای از معماری عصر قاجاریه را نشان می دهد. این درآمیختگی نه تنها در معماری بلکه با تحولاتی در سایر ارکان و پدیده های اجتماعی ایران رخ داد و این اقدام در جای خود تجددخواهی به شمار می رفت. از این رو ضمن بررسی سنت و تجدد به این پرسش ها پاسخ داده شود: 1( نحوه مواجه شدن با معماری غرب در تجربه معماری معاصر دوران قاجار چگونه بوده است؟ 2( آیا می توان رابطه ای میان گرایش معماران به طراحی اجزای معماری مبتنی بر معماری غربی و زمان شکل گیری آثار معماری مشاهده نمود؟ برای یافتن پاسخ به این پرسش ها از روش تحقیق استدلال استقراری، از تکنیک های توصیفی- تحلیلی و تحلیلی- تفسیری استفاده می شود، برای جمع آوری آرای افراد مطلع در حوزه معماری از تکنیک پرسش نامه استفاده می شود. نتایج نشان می دهد که تأثیر معماری اروپا بر معماری ایران در دوران قاجار ابتدا خود را در ساختمان های سلطنتی، سپس در بناهای عمومی و دست آخر در معماری مسکونی نشان داد.
۲۵۵.

نسبت نقدِ تاریخ با فراتاریخ؛ یک پیش نهاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 217-240
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۳۵۶
این مقاله درپیِ ترسیمِ منطقِ حاکم بر نقدِ تاریخ ازطریق تأمل در رابطه میان «تاریخ» و «نقدِ تاریخ» است و ابتدا به تبیین این مدعا می پردازد که برخورداری از مبنای نظری ضروری ترین اقدام برای هر تاریخ دان درجهت نگارش و پژوهش تاریخ است. سپس با عرضه یک پیش نهاد به این مهم توجه می دهد که نقد آثار تاریخی نیز مستلزم دو نکته است: اول، آگاهی ناقد از مبنای نظریِ متنی که درصدد نقد آن است و دوم، برخورداریِ ناقد از یک مبنای نظریِ مشخص. ازآن جایی که هرگونه مبنایِ نظری به ساحتِ فراتاریخ مربوط می شود، فوری ترین بحث در این زمینه ایضاح نسبت میان «نقدِ تاریخ» و «فراتاریخ» است. در این مقاله، پنج تلقی از واژه تاریخ مبنای ورود به بحث قرار گرفته است که اولین تلقی (تاریخ به مثابه وقایع گذشته) مربوط به ساحتِ هستی شناختیِ تاریخ و چهار مورد بعدی (تاریخ به مثابه تاریخ نویسی. تاریخ به مثابه تاریخ پژوهی. تاریخ به مثابه تمدن پژوهی، و تاریخ به مثابه فراتاریخ اندیشی) مربوط به ساحتِ معرفت شناختیِ تاریخ (علم تاریخ) است. بخش اعظم مقاله با تحلیلِ ظرفیت های سطوحِ مختلفِ معرفتِ تاریخی به تلاش برای ایضاحِ نسبتِ تاریخ و فراتاریخ در هر دام از ساحت های تاریخ خواهد پرداخت.رویکرد اتخاذشده در این مقاله مبتنی بر روش فلسفه تحلیلیِ تاریخ است، بدین معنا که کوشش می شود با تحلیلِ (به معنای تجزیه) ساحت های معرفتیِ واژه تاریخ ظرفیت های هر ساحت برای کمک به تبیین مفهوم نقدِ تاریخ برجسته شود.
۲۵۶.

بررسی و نقد کتاب تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران در عصر آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 337-357
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۵۱۹
کتاب تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران در عصر آل بویه اثر صادق حجتی گزارشی مفصل و نسبتاً روان و پخته از تاریخ ایران و جهان اسلام در زمانه اوج تمدن اسلامی است که بسیاری از پژوهش گران به دلایل دیریابی و عرب زبان بودن منابع به آن دوره نمی پردازند. نویسنده کتاب را در دو بخش تاریخ سیاسی (شامل ده فصل) و فرهنگ و تمدن (شامل پنج فصل) به گونه ای شایسته سازمان داده و اثری قابل قبول پدید آورده است. اما غفلت از برخی منابع متقدم و پژوهش های جدید، نپرداختن به برخی از مسائل مهم مانند سیاست مذهبی، و بخشی از زوایای دیگر مناسبات خارجی و برخی مشکلات فصل بندی یا اشکال در ارجاعات در بسیاری از پاراگراف ها، اغلاط مختلف در نگارش، و برخی داوری های نارسا و احیاناً نادرست تاحدی به کتاب آسیب رسانده است. در این مقاله، به جنبه های مثبت و منفی این کتاب پرداخته می شود.
۲۵۷.

تضمین و اقتباس در جامع التّواریخ رشیدالدّین فضل اللّه همدانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۸۵ 245-263

کلیدواژه‌ها: تضمین اقتباس جامع التواریخ تاریخ نقل به مضمون تکرار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۵ تعداد دانلود : ۳۱۸
تضمین و اقتباس در گستره مطالعات سبک شناسی، از جمله راه های هنری کردن متن است که شناسایی کارکردهای راستین آن ها، اهداف دیگری را نیز در ساختار و محتوای متن آشکار می نماید. جامع التّواریخ نیز از جمله متن های تاریخی است ک تضمین و اقتباس در آن بسامد چشمگیری دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام پذیرفته است، کوشیده ایم تا علاوه بر بحث درباره اهداف هنری تضمین و اقتباس در متن جامع التّواریخ، به تحلیل و ارزیابی اهداف دیگر آنها نیز بپردازیم. دستاوردهای این مقاله بر آن است که برخورد متن های تاریخی با مقوله اقتباس می تواند در بردارنده این اهداف باشد: کارکرد نقل به مضمون، تکرار عین مطلب، تأثیر ماده تاریخ در نوع نثر، استفاده از رخدادهای تاریخی برای حالت داستان وارگی بخشیدن به متن. بررسی این اهداف نشان می دهد که جامع التّواریخ در برابر مقوله اقتباس متنی خنثی است و در برخورد با مقوله تضمین، بنا به سنّت رایج، از پویایی شایسته پذیرشی برخوردار است.
۲۵۸.

بسترهای تاریخی تحول گفتمان سیاسی اخوان المسلمین مصر با تأکید بر مسئله نظام سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال چهارم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱۶ 89-113

کلیدواژه‌ها: اخوان المسلمین تاریخ گفتمان سیاسی نظام سیاسی خلافت اسلامی نظام دموکراتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۵۳۸
این نوشتار به بررسی تاریخی تحول گفتمان سیاسی اخوان المسلمین مصر در روند تشکیل نظام سیاسی می پردازد و تحول اندیشه سیاسی این گروه را در قرن کنونی نشان می دهد. اخوان المسلمین از مهم ترین گروه های اسلام گرای جهان عرب به شمار می رود که در تحولات سیاسی جدید کشورهای عربی بسیار تأثیر می گذارد و به همین سبب، نزد پژوهش گران مهم می نماید. اندیشه سیاسی این گروه در سده 21 میلادی در سنجش با اندیشه های پیشین خود در درازنای دگرگونی های تاریخ اسلام، به از فرآیندی تحول گذشته؛ یعنی از گفتمان اندیشه های سیاسی نخستین (خلافت و حکومت اسلامی) به گفتمان دموکراتیک گذر کرده است. اخوان المسلمین پس از جنبش های مردمیِ مصر، نخستین بار به رهبری محمد مرسی توانست از طریق شیوه دموکراتیک به قدرت برسد، اما این قدرت بیش از یک سال دوام نداشت. ناکامی اخوان در برپایی نظام سیاسی و دولت، چالش های بسیاری را پدید آورده که خود، روند تحولی آن را در این برهه کند کرده و تأسیس دولت و بقای آن را به آینده ای نامعلوم واگذارده است.
۲۵۹.

مطالعه تطبیقی دیدگاه حافظ ابرو با مورخان مسلمان درباره اهمیت و فواید علم تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال پنجم بهار ۱۳۹۴ شماره ۱۷ 47-71

کلیدواژه‌ها: تاریخ علم تاریخ فواید تاریخ حافظ ابرو دوره تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۷ تعداد دانلود : ۳۰۹
شهاب الدین عبدالله بن لطف الله بن عبدالرشید، معروف به حافظ ابرو، مورخ بزرگ ایرانی در عصر تیموری است. او درباره تاریخ ایران چندین جلد کتاب نوشت که مهم ترین آنها کتاب جغرافیا و مجمع التواریخ السلطانیه است. وی در مقدمه این کتب، موضوع «علم تاریخ» را به لحاظ نظری تبین کرده است. حافظ ابرو مانند ابن فندوق بر این بارو است که چون وقایع تاریخی با هم شباهت هایی بسیار دارند، مطالعه تاریخ برای همه، به ویژه سیاست مداران و مدیران کشور لازم و ضروری است که با آگاهی از شرح حال گذشتگان، اشتباهات آنان را تکرار نکنند. به اعتقاد حافظ ابرو، الگوگیری از زندگی انبیای الهی از جمله فواید مطالعه تاریخ است؛ زیرا آگاهی از رفتار و عمل پیامبران در برابر سختی ها و صبر آنان در برابر مشکلات باعث می شود جوامع انسانی در زمان حوادث ناگوار زندگی و بحران های اجتماعی، امیدشان را از دست ندهند. حافظ ابرو به مانند خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، به بی طرفی مورخ تأکید دارد و معتقد است مورخ همان گونه که فضایل قومی را می نگارد، باید رذایل شان را نیز بر دفتر تاریخ ثبت کند.
۲۶۰.

الیمن فی التراث والتاریخ الإیرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۷ سال ۱۴۳۱ شماره ۳ 103-118
تعداد بازدید : ۳۳۵ تعداد دانلود : ۲۲۹
لقد جاء ذکر الیمن کثیرا فی النصوص الإیرانیه القدیمه وفی تاریخ فارس القدیم وقد تحدثت کتب و أساطیر کثیره عن ملوک الیمن وعن هاماوران " حمیر " وأبرزها کتاب الشاهنامه للفردوسی الذی یعتبر أحد أهم الوثائق المتعلقه بالتاریخ الإیرانی وغیرها من الکتب. وسنرى أسطوره الملک الضحاک الذی تحدث عنه کثیر من المؤرخین والذین إلی الآن لم یعرفوا من الضحاک وکیف أن بعضهم نسبه إلی بعض ملوک الیمن فی زمن دوله حمیر. کما سنرى أن هناک من المعالم والسمات الیمنیه التی عرفت بها الیمن قدیماً وإلى الآن وما تغنى به الشعراءالإیرانیون کسهیل الیمن وعقیقها وسیفها و ... ونهدف من خلال هذه الدراسه إلی تعریف وجیز بالتاریخ الیمنى المرتبط بالتاریخ الفارسی ولما کان له من روابط قویه ومتینه منذ القدم ونتاج ذلک هو التأثر والتأثیر بین تاریخین عظیمین الیمن وإیران . ولقد کتبت هذه المقاله مستمداً من دواوین الشعراءُ ومن التاریخ الإیرانی ولکن ما یزال الباب مفتوحاً لکل الدارسین والباحثین للتعرف على الحقائق التاریخیه بین إیران والیمن آملین تحقیق الغایه المقصوده والفائده المنشوده من خلال هذه الدراسه ووصولها إلی ذهن القارئ لیطلع أکثر على الروابط الأدبیه والتاریخیه بین هذین البلدین الشقیقین .