فواید تاریخ

شهاب الدین عبدالله بن لطف الله بن عبدالرشید، معروف به حافظ ابرو، مورخ بزرگ ایرانی در عصر تیموری است. او درباره تاریخ ایران چندین جلد کتاب نوشت که مهم ترین آنها کتاب جغرافیا و مجمع التواریخ السلطانیه است. وی در مقدمه این کتب، موضوع «علم تاریخ» را به لحاظ نظری تبین کرده است. حافظ ابرو مانند ابن فندوق بر این بارو است که چون وقایع تاریخی با هم شباهت هایی بسیار دارند، مطالعه تاریخ برای همه، به ویژه سیاست مداران و مدیران کشور لازم و ضروری است که با آگاهی از شرح حال گذشتگان، اشتباهات آنان را تکرار نکنند. به اعتقاد حافظ ابرو، الگوگیری از زندگی انبیای الهی از جمله فواید مطالعه تاریخ است؛ زیرا آگاهی از رفتار و عمل پیامبران در برابر سختی ها و صبر آنان در برابر مشکلات باعث می شود جوامع انسانی در زمان حوادث ناگوار زندگی و بحران های اجتماعی، امیدشان را از دست ندهند. حافظ ابرو به مانند خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، به بی طرفی مورخ تأکید دارد و معتقد است مورخ همان گونه که فضایل قومی را می نگارد، باید رذایل شان را نیز بر دفتر تاریخ ثبت کند.

سودمندی علوم از مسائل کلیدی و کاربردی هر علم به حساب می آید تا آنجا که یکی از رؤوس ثمانیه علم (اصول هشتگانه علم) فایده و سودمندی است. سابقه این بحث در علم تاریخ بسیار طولانی است اما از قرن 18 میلادی علم تاریخ وارد فضایی جدید و متفاوت به نام «فلسفه تاریخ» شد. طرح این عنوان علاوه بر ایجاد چالش سبب شد تا در بین مورخان و فیلسوفان نظرات مختلفی به وجود آید. این رخداد سبب باز نگری مسلمانان نسبت به میراث تاریخی خود از جمله سودمندی، شیوه نگارش و قالب های تدوین تاریخی و دیگر مسائل از این دست شد. براین اساس هدف تحقیق پیش رو، گردآوری و گونه شناسی سودمندی های دانش تاریخ برای معرفت افزایی از نگاه مورخان مسلمان می باشد. گونه شناسی روشی است که از آن برای به ثمر رسیدن این غایت استمداد شده است. در ضمن گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای بوده است.