مطالب مرتبط با کلیدواژه

قاجاریه

۴۱.

بررسی تاریخی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن الویری حامد قرائتی

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال پنجم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: مسجد هنر ارتباطات معماری قاجاریه اماکن مذهبی خطاطی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار فرهنگی

تعداد بازدید : ۱۵۷۴ تعداد دانلود : ۹۱۱

آثار هنری به کار رفته در اماکن مذهبی علاوه بر کارکردهای سازه ای، هنری و تاریخی دارای کارکرد ارتباطی نیز هستند. گستردگی پیام ها، تنوع مخاطبان و تعدد هنرها در اماکن مذهبی، بر اهمیت این کارکرد افزوده است. تحلیل تاریخی کارکرد ارتباطی هنرهای به کار رفته در اماکن مذهبی، به کاربردی کردن قابلیت ارتباطی هنر و بالندگی بیشتر فرهنگ در جامعه کنونی می تواند کمک کند. این مقاله، بر آن است تا با رویکردی تاریخی و با تکیه بر هنرهایی چون معماری، خطاطی، تعزیه خوانی و شبیه-خوانی به گونه شناسی و آسیب شناسی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی شهر تهران در عصر قاجار بپردازد. تهران عصر قاجار، عرصه ی بروز و نمود اندیشه های نوظهور فکری و دینی و تنش های اجتماعی و سیاسی بوده است. این بررسی می تواند ما را در آسیب شناختی و بایستگی های کارکرد ارتباطی هنر در مکان های مذهبی یاری رساند.

۴۲.

تشکیلات وزارت خارجه ی ایران در دوره ی ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: صباح خسروی زاده هادی قیصریان فرد

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال پنجم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: ناصرالدین شاه قاجاریه وزارت خارجه تشکیلات دیپلماتیک

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار روابط خارجی

تعداد بازدید : ۱۸۴۶ تعداد دانلود : ۱۴۷۳

موضوع پژوهش حاضر تشکیلات وزارت خارجه ی ایران در دوره ی ناصری است. این امر در تاریخ ایران به شیوه ی سنتی از امتیازات خاص مقام سلطنت و به شکل ظاهری در دوره ای تحت نظر دیوان رسایل و در دوره ای دیگر در اختیار منشی الممالک بود. شناسایی روند تشکیلاتی شدن و مدون گشتن اجزای این وزارت در دوره ی ناصرالدین شاه مسئله ی این پژوهش است. روش تحقیق در این موضوع توصیفی و مبتنی بر اسناد، نسخ خطی و منابع کتابخانه ای است. نتیجه ی به دست آمده نشان می دهد تشکیلات وزارت خارجه که در دوران فتحعلی شاه و محمدشاه در وجود وزیر خارجه، نایب، چند منشی، مترجم و نویسنده خلاصه می گردید با نهادی شدن تشکیلات وزارت خارجه در دوره ی ناصری، متحول و وزارت خارجه با اجزا و ادارات متعدد و دفاتر منظم تحت اداره ی وزیر خارجه درآمد.

۴۳.

سیاست خارجی بایسته از دیدگاه ملکم خان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن خلیلی مهدیه انتظاری

منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال پنجم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۷

کلیدواژه‌ها: قاجاریه سیاست خارجی بایسته ملکم خان ناظم الدوله رسایل

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه شخصیت ها

تعداد بازدید : ۱۰۰۶ تعداد دانلود : ۵۳۲

واپس ماندن ایران دوره قاجار نسبت به پیشرفت فرنگستان، سبب شد روابط خارجی ایران، در کانون نگاه آسیب شناسانه ی ایرانی فرهیخته قرار گیرد. پدیدار شدن سیاست خارجی بایسته، در واکنش به خصلت های مناسبات فرامرزی قاجاران بوده است. با بسامدکاو ی رساله های ناظم الدوله، ویژگی های سیاست خارجی کامروا برشماری و نشان داده می شود که انتقاد او از رفتار خارجی قاجاران، دربرگیرنده ی کدام ویژگی ها بوده است.

۴۴.

بررسی نقش علما در برخورد با مسئله بابیت و بهائیت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمد فاکر میبدی رحمان زارع

منبع: تاریخ در آیینه پژوهش سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۳)

کلیدواژه‌ها: علما بهائیّت قاجاریه بابیّت شیخ انصاری

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۸۶ تعداد دانلود : ۹۳۶

در پیدایش فرقة ضالة بهائیت، علل گوناگونی دخیل بود. در این راستا می توان به بسترهای دینی همچون درک نادرست از آموزة مهدویت و انتظار منجی، ظهور فرقة شیخیه، و بسترهای فرهنگی و اجتماعی نظیر فقر، جهل، بی سوادی و خرافه پرستی اشاره کرد. از میان دلایل سیاسی نیز می توان از سویی به ضعف حکومت و تسلط همه جانبة اجانب بر دربار و منابع ملی، و از سوی دیگر به حمایت بیگانگان از هر حرکت ساختار شکن در راستای تضعیف اقتدار حکومت و علما اشاره کرد. اشتباه برخی از مورخان و دعاوی کذب برخی از پیروان فرقة ضالة بهائیت موجب شده است برخی گمان کنند علمایی همچون شیخ اعظم انصاری، در برخورد با سران بابیت و بهائیت برخورد قاطع و درخوری نداشته اند. در این نوشتار، به دنبال بررسی ادعاهای مطرح شده و سپس نقد و بررسی آنها با توجه به قرائن و شواهد موجود هستیم.

۴۵.

ویژگی های بافتار ژئوپولیتیک ایرانِ دوران قاجار از منظر سفرنامه نویسان روسیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن خلیلی

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۰ شماره ۱۲ (پیاپی ۹۷)

کلیدواژه‌ها: ایران قاجاریه روسیة تزاری سفرنامه نویسان بافتار ژئوپولیتیک

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ فرهنگی-اجتماعی-اداری ایران

تعداد بازدید : ۱۰۹۷ تعداد دانلود : ۷۶۲

به هنگام سلطنت قاجاریان، کشور ایران در نظام بین الملل جایگاهی درخور یافته بود. ایران در سیاست بین الملل، ازحیث ژئوپولیتیک، پنج کاراکتر ممتاز یافته و این موضوع سبب شده بود به کشوری تأثیرگذار در عرصه روابط بین الملل تبدیل شود. طرفه آنکه، این موقعیت مهم از رقابت های جهان گیرانه میان قدرت های برتر زمانه نصیب ایرانیان شده بود و قاجاریان، در پدیدارسازی آن نقشی نداشتند. موقعیت کریدوری ایران سبب می شد کشورهای قدرتمند نتوانند از وضعیت راهبردی ایران که در رقابت میان قدرت های بزرگ نقشی مؤثرداشت، چشم پوشی کنند. کانال ایران برای انگلستان نقش ممانعتی ایفا می کرد و برای قدرت های بزرگِ دیگر نقش ویژه نفوذیابی داشت. همچنین، کشور ایران درمیان دو دولت مداخله گر و قدرت مند روسیه و انگلستان، نقش دولت حائل را بازی می کرد که نه مستعمره می شد و نه مستقل می ماند؛ بلکه فقط به ایفای نقش ضربه گیر در رقابت نفس گیر میان دو ابرقدرت زمانه می پرداخت. ناگفته نماند که ایران و آسیای مرکزی درگیر یک بازی بزرگ نیز شده بودند؛ بازی بزرگی که میان بریتانیا و روسیه بر سر ایران، افغانستان، هند و آسیای مرکزی به وجود آمده بود. مسئله هند، ویژگی دیگر بود؛ زیرا هند اهمیتی غیر قابل چشم پوشی برای انگلستان داشت و می بایست به هر ترتیب، در اختیار بریتانیایی ها باقی می ماند. ایران برای انگلستان، نقش قلعه مدافع هند را دربرابر قدرت های بزرگی چون فرانسه، روسیه، و پروس (آلمان بعدی) داشت؛ زیرا هریک از این قدرت ها می خواستند هند را از تصرف انگستان خارج کنند و قدرت یکه تاز و توازن دهنده انگلیسی ها را در اروپا از بین ببرند.کشف نفت، اهمیت ایران را دوچندان ساخت؛ زیرا، به منزله موتور توسعه بود و تصاحب آن، سبب برتری بی چون وچرا در رقابت های دریایی میان قدرت های برتر می شد. نگارنده تلاش می کند با خوانشِ متن سفرنامه های پارسی گردان شده روس هایی که در زمان سلطنت قاجاریان به ایران آمده اند، ویژگی های پنج گانه ژئوپولیتیکِ کشور ایران را بررسی کند

۴۶.

تأثیرات شورش بزرگ هند (1857 م./ 1273 ق.) در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عباس سرافرازی

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید بهار ۱۳۹۱ شماره ۱۳ (پیاپی ۹۹)

کلیدواژه‌ها: ایران هندوستان قاجاریه پیامدها شورش هند

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان شبه قاره هند

تعداد بازدید : ۱۵۳۷ تعداد دانلود : ۹۷۶

در سال 1857 م./ 1273ق. شورش هند بزرگ به وقوع پیوست؛ حرکتی که باعث دگرگونی های قابل توجهی در هندوستان و منطقه شد: سلسله مغولان کبیر و نیز ملوک اود منقرض شدند و حکومت کمپانی هند شرقی در هندوستان به پایان رسید. ازآنجاکه انگلیسی ها این حرکت را نتیجه تحریک عوامل خارجی، ازجمله ایران، می دانستند، درصدد افزایش حریم امنیتی هندوستان برآمدند. در 4 مارس 1857، عهدنامه صلح پاریس با ایران نیز به امضا رسید که ضربه شدیدی بر استقلال سیاسی و اقتصادی ایران وارد کرد و باعث نفوذ انگلیسی ها در ایران شد. شورش هند پیامدهای منفی بسیاری در ایران برجای گذاشت: جدایی هرات، ترکستان، آسیای میانه (مرکزی) و قسمت هایی از سیستان و بلوچستان از ایران، رواج کشت تریاک، افول فرهنگ و زبان فارسی در هند و قطع رابطه مثبت علمی و فرهنگی ایران و هند. البته، این رویداد نتایج مثبتی نیز در ایران به دنبال داشت: ایجاد خط تلگراف، اصلاحات سیاسی و اجتماعی و نیز مسافرت های ناصرالدین شاه به اروپا که باعث آشنایی وی با مظاهر فرهنگی و تمدنی غرب شد. این مقاله درصدد است که پیامدهای مثبت و منفی شورش هند را، به منزله یکی از عوامل تأثیرگذار در ایران، بررسی کند

۴۷.

جایگاه مسأله فرنگ در روایت مورخان دوران قاجار(بررسی برخی از گزارش های تاریخی)

نویسنده: محسن خلیلی

منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار ۱۳۸۸ شماره ۱ (پیاپی ۷۶)

کلیدواژه‌ها: هویت تاریخ نگاری قاجاریه کیستی و چیستی ایران عنصر فرنگی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۶۳ تعداد دانلود : ۷۱۷

هیچ واقعه گذشته فی نفسه واجد اهمیت نیست.شناخت آن تنها از این جهت ارزشمند است که ما را به بررسی و ارزیابی دقیق و عینی آینده هدایت کند.تاریخی که به این هدف کمک نکند به اندازه بلیط باطله اتوبوس، بی ارزش است. توماس ماکائولی چکیده هم سرنوشت بودن داستان و تاریخ، معمای غامضی نیست.زیرا اندکی دقت در مفهوم واژه تاریخ می تواند چاره ساز باشد.بی گمان این نکته پذیرفتنی است که جهان تشکیل شده از رویدادهای بسیار است.اما میان رویدادهای معطوف و رویدادهای به شمار نیامده، تفاوت بسیار است.تاریخ به معنای پژوهش درباره رویدادهایی است که در یک دوره زمانی خاص از سوی افراد پژوهشگر به شمار آمده، به چشم دیده شده و در ذهن، مورد عطف توجه قرار گرفته و به کار ساختن سازه ای از روایت درباره همان رویدادها آمده اند.واقعیت فزون بر تاریخ است و با فاصله ای بسیار از حیث عدد و رقم، پیشتاز است.این امر به زایش هویت می انجامد.هویت در این معنا یکی از محک هایی است که می توان با تکیه بر آن، رخداد تاریخی شده را مورد بررسی قرار داد.هنگامی که از هویت به مثابه فرآیند سخن می گوییم در حقیقت از استمرار پدیده های تاریخی شده ای سخن به میان آورده ایم که یک فرد، گروه، قوم یا ملت در مقام پاسخ به پرسش هایی که از او درباره گذشته اش پرسیده اند برمی آید.نگارنده با واکاری پنج اثر تاریخی در صدد بررسی عنصر فرنگی در گزارش های تاریخی روزگار قاجاران برآمده است.

۴۸.

پیوندهای گفتمان های ملی گرایی و حقوق شهروندی در عصر قاجار

نویسنده: زهرا علیزاده بیرجندی

منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۹ (پیاپی ۹۲)

کلیدواژه‌ها: حقوق شهروندی قاجاریه ناسیونالیسم دوره ی ناصری

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار منابع وکلیات

تعداد بازدید : ۱۸۹۹ تعداد دانلود : ۱۰۵۹

اندیشه ی ناسیونالیسم یا ملی گرایی و مفهوم حقوق شهروندی از مفاهیم و مبانی اندیشه ی تجدد به شمار می آیند.پیدایش این دو گفتمان در اروپا تحت تأثیر زمینه های ذهنی، تحولات سیاسی و اجتماعی و انقلاب های دموکراتیک به ویژه انقلاب کبیر فرانسه بوده است.در ایران عصر قاجاریه به دنبال رشد اندیشه های نوخواهانه، مجالی نیز برای طرح مفاهیم جدید حقوقی از جمله مفهوم حقوق شهروندی فراهم شد.بررسی آثار اندیشه گران و نوخواهان دوره ی قاجار نشان می دهد گفتمان ملی گرایی بستر مناسبی برای طرح مفهوم نوپای حقوق شهروند در آن روزگار بوده است.مقاله ی حاضر با هدف بررسی تأثیر اندیشه ی ملی گرایی در طرح و رواج گفتمان حقوق شهروندی در عصر قاجار نگاشته شده است.مهم ترین رهیافت مقاله این است که گفتمان وطن مدار علاوه بر برانگیختن احساسات وطن دوستانه، مدخل مناسبی برای طرح حقو شهروندی و دگرگونی روابط دولت و ملت شد.

۴۹.

منع برده فروشی در عصر قاجار به روایت اسناد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نرگس علیپور

منبع: تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۸۵

کلیدواژه‌ها: خلیج فارس قاجاریه انگلیسی ها برده فروشی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۶۳ تعداد دانلود : ۷۳۲

مبارزه با برده فروشی در ایران از اواسط قرن سیزدهم ق شروع شد. در سال 1264ق محمدشاه قاجار حمل بردگان سیاهپوست را از طریق دریا به ایران ممنوع کرد. در 1268ق ایران و انگلیس پیمانی امضا کردند که به موجب آن کشتی های انگلیسی مجاز بودند کشتی های ایرانی را برای یافتن برده بازرسی کنند. به موجب مادة سیزدهم پیمان صلح مورخ 1274ق میان انگلیس و ایران، حق بازرسی کشتی ها تا 1290ق تمدید شد. اما این پیمانها بر میزان تجارت برده تأثیر عمده ای نداشت و این تجارت تنها بر اثر بازرسی دریاییِ شدیدتر پس از 1287ق تا حدی کاهش یافت. به موجب پیمان جدیدی که در 1300ق به امضا رسید، اختیارات انگلستان گسترش یافت. ایران همچنین در کنفرانس بروکسل در مورد الغای بردگی شرکت کرد. در نتیجه در 1308ق ایران تجارت و واردات برده را، چه از طریق آبی چه از طریق خاکی، ممنوع کرد. در این نوشتار جریان منع برده فروشی در عصر قاجار با تکیه بر اسناد موجود، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

۵۰.

کدخدا در دوره قاجاریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نرگس صالح نژاد علی یحیایی پیمان ابوالبشری

منبع: تاریخ و فرهنگ بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۸۸

کلیدواژه‌ها: قاجاریه کدخدا

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۴ تعداد دانلود : ۱۵۶۷

در دوره قاجاریه جامعه ایران دگرگونی های زیادی در عرصه های سیاسی، اجتماعی و اداری از سر گذراند. این تحقیق می کوشد این تغییرات را در حوزه یکی از مناصب شهری یعنی منصب کدخدا از طریق بررسی پیشینه تاریخی و نیز وظایف و کارکردهای آن بررسی کند، زیرا کدخدا به عنوان یکی از صاحبان مناصب اجتماعی ایران و از زیر مجموعه های تشکیلات محلی و اداری تا پایان عصر قاجار حضور مؤثر و پررنگی در زندگی اجتماعی مردم داشته است. منصب کدخدا در این دوره در حوزه های مختلف تعریف شده است که از جمله کدخدایان محلات شهری، اصناف و روستاها بودند آنها وظایف و کارکردهای خاصی در هر یک از این سه حوزه داشتند. مطالعه منابع و اسناد برجای مانده مربوط به این دوره نشان دهنده میزان نفوذ و تأثیر این منصب در زندگی مردم است زیرا نقشی مهم در تنظیم رابطه بین مردم و حکومت داشت و از طریق ایفای نقش خود می توانست مؤثر و مفید و گاه حتی زیان رسان باشد و در راستای بهتر شدن زندگی و یا جهت مخالف آن گام بردارد.

۵۱.

نخستین صورت سازه فرهنگی «غرب» و «تجدد» در ایران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: تقی آزاد ارمکی سید حسین نبوی

منبع: مسائل اجتماعی ایران سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: تجدد غرب قاجاریه جامعه شناسی فرهنگی جفری الگزاندر

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی فرهنگ

تعداد بازدید : ۱۵۳۴ تعداد دانلود : ۹۱۱

«غرب» و « تجدد» در جامعه ایران مبدل به سازه فرهنگی پراهمیتی شده است که در شکل گیریِ بخش مهمی از دگرگونی های اجتماعی، تأثیر گذاشته است. نخستین صورت این سازه فرهنگی تقریباً در دوره قاجاری برساخته شده است . بر اساس چارچوب مفهومی جامعه شناسی فرهنگی الگزاندر و برمبنای سفرنامه های ایرانی های اروپا(ئی) دیده، می توان فرآیند آغازینِ برساخته شدن این سازه فرهنگی را نشان داد. غرب و تجدد در دوره قاجاری ، نمادی برای آزادی دانسته می شد و غرب، به ویژه در اوایل دوره قاجاری به مثابه شرّ رمزپردازی گردیده بود ، گرچه در دوره های بعدی، وزن دهی آن تعدیل شد ؛ و نیز در باره غرب دو نوع روایت اصلی در جامعه شکل گرفته بود : سنت گرا و تجددگرا . یکی از آنها(سنت گرا) غرب را به عنوان تهدید درمی یافت و دیگری (تجددگرا)، نه بر ویژگی استعمارگری غرب، که بر ویژگی پیشرفتگیِ غرب (از جمله آزادی) تأکید می گذاشت و خواهان غربی شدن جامعه بود.

۵۲.

حیات اجتماعی شیراز عصر فتحعلی شاه قاجار به روایت وارینگ

نویسنده: سیمین فصیحی صفورا طیبی

منبع: خردنامه سال چهارم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: شیراز قاجاریه حیات اجتماعی ادوارد اسکات وارینگ

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۱ تعداد دانلود : ۱۵۶۲

دوره حکومت قاجاریه(1304ـ 1175ش/ 1925ـ 1795م)، ایران به دلیل موقعیت مهم جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی اش، در کانون توجه و رقابت میان قدرت های بزرگ اروپایی قرار گرفت و گروه های مختلفی از آنان در قالب مامورین و مسافرین خارجی با اهداف و انگیزه های گوناگون به ایران سفر کردند. حیات اجتماعی شیراز از جمله مواردی است که در کانون توجه این سفر نامه نویسان قرار گرفته است. ادوارد اسکات وارینگ، از سفرنامه نویسانی است که در دوره فتحعلی شاه قاجار به ایران و شیراز سفر کرد. این پژوهش در صدد بررسی بازتاب حیات اجتماعی شهر شیراز در سفرنامه وارینگ است. این مقاله با روشی تحلیلی به بررسی روایت های این مسافر انگلیسی و همچنین بر مبنای اهداف و انگیزه های این سفرنامه نویس، نوع پایگاه اجتماعی، شغل و ماموریت وی در شیراز عصر قاجار، خواهد پرداخت.

۵۳.

برآمدن سرمایه داری نوین ایرانی: بررسی موردی شرکت اسلامیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سهیلا ترابی فارسانی

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲۰ (پیاپی ۱۱۰)

کلیدواژه‌ها: تجار اصفهان روشنفکران قاجاریه محمدحسین کازرونی شرکت اسلامیه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار اقتصادی

تعداد بازدید : ۲۰۹۵ تعداد دانلود : ۹۷۶

موفقیت اروپاییان در امور تجاری و پیشرفت هایشان در صنعت که به برتری و تسلط آن ها بر اقتصاد، مالیه و تجارت دنیا منجر شد، برخی از تجار ایرانی را به فکر واداشت که با بهره گیری از شیوه های نوین تجاری، از شکل فردی بازار سنتی خارج شوند و به صورت گروهی و با ترکیب جدید سرمایه گذاری، از سرمایه های کوچک نیز بهره گیرند. آنان تأسیس شرکت ها با کمپانی های مالی و تجاری را به عنوان راه حلی در مقابل نفوذ و هجوم اقتصادی قدرت های خارجی برگزیدند و بدین ترتیب، شرکت ها و تجارتخانه های جمعی خارج از بازار می توانستند جایگزین حجره های کوچک و تنگ درون بازار شوند. شرکت اسلامیه به ریاست محمدحسین تاجر کازرونی، از مهم ترین شرکت های تجاری اصفهان بود که شعبه هایی در شهرهای مختلف کشور داشت. گروه هایی از روشنفکران و علما در شهرهای مشهد، شیراز، بوشهر و ...، با فعالیت های شرکت همکاری می کردند. این شرکت حوزه ی فعالیت خود را به بیرون از مرزهای کشور، از جمله قفقاز و روسیه کشاند و اهداف خود را طی گزارش هایی در روزنامه ها منتشر کرد. با وجود همه ی این فعالیت ها، این شرکت و شرکت های مشابه آن از موفقیت چندانی برخوردار نبودند. در این مقاله با تکیه بر منابع منتشر شده، روزنامه ها و برخی اسناد، به دنبال پاسخ برای این پرسش ها هستیم که سرمایه داری ایرانی به دنبال چه واکنش های اقتصادی در مقابل سرمایه های بیگانه بود، برخورد آن ها با سرمایه گذاری های جدید چگونه بود و چه عواملی در راهکارهای جدید تجار مؤثر بودند؟

۵۴.

ساز وکار ورود، صعود، نزول و خروج ایل قاجار در منحنی قدرت سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: قباد منصوربخت محمدمحمود هاشمی

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱۰

کلیدواژه‌ها: تهران قاجاریه ایل قاجار قوای قزاق نوسازی نظامی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار سیاسی

تعداد بازدید : ۱۵۷۴ تعداد دانلود : ۹۲۰

پایه گذاران حکومت های سلطنتی در تاریخ ایران عمدتا از جوامع قبیله ای بر خاسته اند و پس از رسیدن به اوج قدرت به صورت ناخواسته فرآیند نزول و خروج از صحنه قدرت را طی کرده اند. این امیران برخاسته از میان قبایل، با ورود به عرصه یکجانشینی و تغییر شیوه زندگی، بناچار باعث تغییر در بنیان های مادی و معنوی قدرت و یا علت فروپاشی این بنیان ها می گردیدند و لاجرم مدتی بعد مدعی تازه ای از راه می رسید و قدرت را تصاحب می کرد. قاجارها نیز با چنین ساز و کار به قدرت رسیدند؛ اما زوال و سقوط آنان نه بر پایه ی ساز وکار فوق که با ساز و کاری بی سابقه ای در تاریخ ایران روبرو گردید. یافته های این تحقیق نشان می دهد که قاجارها علی رغم ایستادگی در برابر نوسازی، به اجبار به نوسازی نظامی تن در دادند؛ اما عدم دریافت صحیح آنان از نوسازی نظامی و پیامدها و نتایج مترتب بر آن، موجبات سقوط و زوال آنان را به دست واحد نظامی نوین فراهم ساخت.

۵۵.

مسأله راه آهن در ایران عصر قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: داریوش رحمانیان

منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: راه آهن قاجاریه اصلاحات ترقی سیاست بیگانه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۰ تعداد دانلود : ۸۶۱

فکر احداث راه آهن در ایران از اوایل دوره ناصری به این سوی مطرح بود و بتدریج رشد و گسترش یافت. هم مهندسان، شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی به شکل های گوناگون در سده 19 م. این فکر را مطرح کردند و طرح هایی در این زمینه ارایه دادند و هم دولت های روس و انگلیس و بعدها آلمان در آن دوره هر یک به طریقی به مسأله ی راه آهن ایران توجه کردند و با طرح آن درگیر شدند. از دیگر سو، پاره ای از مصلحان و نوگرایان و ترقی خواهان ایرانی بر اهمیت راه آهن تاکید کردند و بعضاً حتی راه نجات ایران را در آن می دیدند و فکر احداث راه آهن را به مسأله ای مهم در اندیشه و عمل و برنامه های اصلاحی ایرانیان روزگار قاجار تبدیل کردند. با این حال طرح های راه آهن در ایران یکی پس از دیگری نافرجام ماند و جز چند خط آهن پراکنده و محلی، که آن هم عمدتاً در ارتباط با اهداف و منافع قدرت های بیگانه احداث شد، ایران نصیب چندانی از این اختراع و موهبت عصر جدید نداشت و احداث راه آهن سرتاسری ایران تا دوره ی رضاشاه به تعویق افتاد. مقاله ی حاضر می کوشد، ضمن ارایه گزارشی کوتاه از مسایل یاد شده، علل و عوامل تأخیر و تعویق یاد شده را دریابد و به پرسشی از چرایی و چگونگی آن پاسخ گوید.

۵۶.

نقش و جایگاه زن در ایل بختیاری در دوره قاجار از دیدگاه سیاحان اروپایی (1210 تا ۱۳۴۴ق/1۷۹۶ تا ۱۹۲۵م)

نویسنده: علی اکبر کجباف فریدون اللهیاری سمیه بختیاری

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال پنجم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۰)

کلیدواژه‌ها: زن قاجاریه سفرنامه بختیاری ایل

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۸۵۸ تعداد دانلود : ۱۴۶۰

از اوایل دورهء قاجار سیاحان بسیاری متوجه قلمرو بختیاری شدند. آنان توانستند اطلاعات بی نظیری درباره زندگی کوچ نشینی ایل، چگونگی ازدواج، بیماری های بومی، لباس مردان و زنان و جنبه های دیگر زندگی اجتماعی ارائه کنند. مقام و موقعیت زن در ایل بختیاری، ازجمله نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است؛ به طوری که افزون بر توصیف جایگاه و کارکرد زن در جامعه بختیاری، موقعیت خاص آن ها را نه تنها با زنان روستایی و شهری ایران، بلکه با زنان اروپا مقایسه کرده اند. سیاحان زنان را ستون فقرات ایل و محور اصلی هرگونه تلاش و کوشش دانسته اند و معتقدند که زن ایل از مزایایی برخوردار است که هر زن آزاده ای آرزوی آن را دارد. زن در ساختار اجتماعی ایل، همواره نیمی از جمعیت را شامل می شده و نقش مهمی در پایداری و استحکام نظام خانوادگی و ایلی داشته است. لذا، این پژوهش با چنین رویکردی به روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای به بررسی موضوع می پردازد. این مقاله، پس از مقدمه و درآمدی بر جغرافیا و ساختار ایل بختیاری، به بررسی جایگاه اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زن در ایل بختیاری و سیمای زنان شاخص، در گزارش های سیاحان دوره قاجار می پردازد.

۵۷.

کمبود موادغذایی و شورش های مردم ایران در سال های جنگ جهانی دوم 1320 تا 1324ش/ 1941 تا 1945م(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مرتضی دهقان نژاد الهام لطفی

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال ششم بهار ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۱)

کلیدواژه‌ها: انگلستان قاجاریه بلوچستان شورش های محلی مرزهای سیاسی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۵ تعداد دانلود : ۱۲۸۲

بلوچستان در آغاز قرن سیزدهم قمری، کانون بحران های سیاسی و اجتماعی شد. دولت قاجار اقدامات گوناگونی، برای برقراری امنیت و تثبیت حاکمیّت دولت مرکزی در این منطقه انجام داد. این نوشتار با هدف بازشناسی عوامل بحران زا در بلوچستان، می کوشد به روش توصیف تاریخی و اسنادی و با مراجعه به منابع دست اول، به این پرسش ها پاسخ دهد: ناآرامی های بلوچستان از آغاز دولت قاجار تا دوران ناصرالدین شاه چگونه پدید آمد؟ دولت مرکزی ایران برای مهار این شورش ها، به چه اقداماتی دست زد؟ این بررسی نشان می دهد که در اثر کوشش حاکمان ایالت های کرمان و خراسان، سرانجام در دوره ناصرالدین شاه، آرامش نسبی به منطقه بازگشت. دولت انگلستان که این موضوع را به سود خود نمی دید، برای جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در تمامی مناطق بلوچستان، به تعیین خطوط مرزی براساس منافع استعماری خود دست یازید و مرزهای کنونی جنوب شرق ایران نتیجه دخالت های آن کشور است.

۵۸.

تثبیت مرزها و برقراری حاکمیّت ایران بر بلوچستان، در عصر ناصرالدین شاه (1264 تا ۱۲۸۹ق/ 1847 تا ۱۸۷۲م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد پیری

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال ششم بهار ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۱)

کلیدواژه‌ها: انگلستان قاجاریه بلوچستان شورش های محلی مرزهای سیاسی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۷۲ تعداد دانلود : ۷۸۵

۵۹.

بازخوانی نامه های امیرکبیر برپایه ی هدف های سه گانه ی سیاست خارجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن خلیلی فهیمه حسینی

منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۱۲ (پیاپی ۹۷)

کلیدواژه‌ها: امیرکبیر قاجاریه هدف های سه گانه ی سیاست خارجی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۲ تعداد دانلود : ۶۶۶

اهداف سیاست خارجی سه گانه اند: کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت. هدف مقاله ی حاضر ، بررسی نامه های امیرکبیر از منظر هدف های سه گانه ی سیاست خارجی است. در این مقاله، نگارندگان با بهره گیری از روش شمارش کوشیده اند 384 نامه ی به جامانده از امیرکبیر را در قالب تعریف های ازپیش موجود از هدف های سیاست خارجی، بازخوانی کنند. پژوهش حاضر بر دو رویکرد کمّی و کیفی استوار است. نگارندگان خواسته اند نشان دهند که درون کاوی ذهن امیرکبیر از خلال بازخوانی هدفمند نامه ها، نمودار قرابت باورهای او به برخی از هدف های سه گانه ی سیاست خارجی بوده است. تحلیل نامه ها نشان می دهد هدف های حیاتی، میان مدت و بلندمدت به ترتیب، بیشترین و کمترین بسامد را داشته اند. در میان شاخص ها، حفظ تمامیت ارضی بیشترین تکرار (54) و افزایش حیثیت در نظام بین الملل کمترین تکرار (صفر) را داشته است. شمارش بسامدها گویای این نکته است که دغدغه ی امنیت مرزی و حفظ یکپارچگی سرزمینی، دشواره ی قاجاری بوده؛ تا جایی که نگه داشت حدوحدود «ممالک محروسه» فرصت بروز به دیگر اهداف را نمی داده است. برای مستدل سازی این مقوله که چرا نزد امیرکبیر هدف حیاتی و به ویژه حفظ تمامیت ارضی از اهمیت والایی برخوردار بوده است، «هرم سلسله نیازهای انسانی آبراهام مازلو» سنجه ی بازتفسیر قرار گرفت.

۶۰.

منصب کدخدا در جامعه ی روستایی دوره ی قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد بختیاری حسین آبادیان شهرام یوسفی فر

منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲۲ (پیاپی ۱۱۲)

کلیدواژه‌ها: روستا قاجاریه زارع مالک کدخدا مناصب اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۶۰۰ تعداد دانلود : ۱۷۱۶

در طول تاریخ ایران، کدخدا یان به عنوان رؤسای روستاها ، نقش بسیار مهمی در ساختار اداری و تأمین امنیت روستاها ایفا کردند. این موقعیت و عملکرد در دوره ی قاجاریه نیز تداوم و تکامل یافت و به موجب «قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام» مصوب 14 ذی القعده ی 1325، اداره ی امور روستاها رسماً بر عهده ی کدخدایان گذاشته شد ؛ اما در سال 1354 ه.ش، کدخدا از سیستم اداری ایران حذف و مناصب دیگری همچون «دهبان» و «انجمن ده» جایگزین آن شدند. در این پژوهش ضمن بررسی موقعیت و جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کدخدا و عملکرد اداری- سیاسی او در جامعه ی روستایی دوره ی قاجار و تداوم و تحول ساختار و عملکرد کدخدا در طول این دوره، به این سؤال پاسخ می دهیم که جنبه های مثبت و منفی نقش کدخدا برای دولت، مالک و روستاییان چه بوده است. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و بررسی تاریخی مبتنی بر اسناد و داده های موجود در منابع استفاده می کنیم. نتیجه ی این تحقیق نشان می دهد که در جامعه ی روستایی عهد قاجار، کدخدا به عنوان رئیس ده، بالاترین مقام اجرایی حاضر در روستا بود و ارتباط مقامات دولتی و مالکان غایب با روستاییان و بالعکس بیشتر به واسطه ی او انجام می شد. کدخدا با توجه به شرایط زمانه، میزان قدرت و نفوذ مالک و مقامات بالادستی دیگر، مطیع یا سرکش بودن افراد زیردست، میزان نفوذ و اعتبار در بین مردم و ویژگی های اخلاقی و شخصیتی خود، گاه به عنوان نماینده ای چاپلوس برای حکومت ظاهر می شد و با گرفتن مالیات های گوناگون از رعایا، باعث بدبختی آن ها می شد و گاه به صورت زبان گویای افراد زیردست خویش دربرابر ظلم و ستم مقامات دولتی دیگر درمی آمد و با رسیدگی به مشکلات مردم، برای رفاه و آسایش آنان اقدام می کرد.