شاهد اندیشه

مطالعه فرهنگ ایثار و شهادت از دستور کارهای پژوهشی مهم در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. پراکندگی یافته های مطالعات ایثار به گونه ای است که صرفاً انجام فراتحلیل مطالعات پیشین می تواند چشم انداز روشن را بر پژوهشگران ایثار هویدا سازد و دستور کارهای پژوهشی مناسب را در پرتو توصیف و نقد آورده های پژوهشی در دسترس آن ها قرار دهد. هدف مطالعه شناسایی محورهای مطالعاتی مرتبط بافرهنگ ایثار، شهادت و فداکاری و همچنین، ایضاح نقدهای وارد بر مطالعات ایثار است. 3 پرسش اصلی مطالعه بدین شرح است: در پژوهش های ناظر بر فرهنگ ایثار، شهادت و فداکاری (01401-1379) محورهای مطالعاتی مورد توجه محققان کدام بوده اند؟ مهم ترین نقدهای وارد بر مطالعات ایثار کدم اند؟ صورت بندی دستور کارهای پژوهشی قابل ارائه در حوزه مطالعات ایثار چگونه خواهند بود؟ فراتحلیل 60 مقاله علمی پژوهشی منتخب نشان می دهد تبیین فرهنگ ایثار و شهادت(4/32 درصد)، توصیف فرهنگ ایثار و شهادت (3/24درصد)، مفهوم پردازی ایثار و شهادت 9/18 درصد، سیاست گذاری فرهنگ ایثار و شهادت 5/13 درصد، آسیب شناسی فرهنگ ایثار و شهادت (1/8 درصد) و کنکاش روش شناختی در مطالعات ایثار و شهادت (7/2درصد)، محورهای شش گانه مطالعاتی را تشکیل می دهند. «شناسایی عوامل مؤثر بر فرهنگ ایثار و شهادت» در کانون علائق پژوهشگران بوده است؛ به طور متقابل، «آسیب شناسی فرهنگ ایثار و شهادت» و «کنکاش روش شناختی در مطالعات فرهنگ ایثار و شهادت» از کمترین اقبال در میان پژوهشگران ایثار برخوردار بوده اند. «غلبه رویکرد ساختاری کارکردی و بی توجهی حداکثری پژوهش گران به رویکردهای تفسیری» و «اکتفای پژوهشگران به معنای متعین ایثار و کنارگذاری نمود پدیداری آن در اکنونِ جامعه ایرانی» دو نقد اساسی وارد بر مطالعات داخلی ایثار مزید بر دیگر نقدهای وارد بر آن ها محسوب می شود. «ساخت معرفت پسینی ناظر بر ایثار و فداکاری زمینه مند در میدان اجتماعی» و «طراحی پژوهش های مبتنی بر نمونه گیری کیفی چندلایه» دو دستور کار پژوهشی قابل ارائه برای مجموعه مطالعات آتی حوزه ایثار و فداکاری هستند.

هر جامعه ای به اقتضای خود دارای مسائل و مشکلاتی است و به حداقل رساندن موانع زیست سالم و پرنشاط اجتماعی نیازمند قوه مدیریتی متقن و قوی است. غالباً دولت ها متولی اصلی رفع کدورت ها و گسل های اجتماعی به شمار می روند منتهی کسانی به توان رصد منظومه ای این مسائل مجهز هستند که دغدغه اجتماعی و ارتباطات انسانی را منوط به تحقق رضایت الهی می دانند و خود را در این مختصات جانمایی می کنند. دلیل سفارش دین اسلام به مراعات و توجه مؤمنین و افراد جامعه به یکدیگر، هم درزمینه امور مادی و هم معنوی، این است که مؤمنین نسبت به هم هوشیار باشند و از دایره خودخواهی بیرون آیند. خمس و زکات و انفاق و صدقه و ... بروز همین اعتقاد نسبت به اهتمام به دیگرخواهی است. این مقاله با بررسی آیات و روایات و تحلیل عقلی و با محوریت سور مبارکه انسان و مطففین، سعی در تبیین مفهوم «بِرّ» دارد. منتسبان به این صفت نیز با کلمه «أبرار» بیان شده است. درواقع روش تحقیق مقاله حاضر به صورت تحلیل محتوای آیات قرآن و به صورت ایجاد سؤال بوده است؛ یعنی سؤال، محرک ورود ما به قرآن و رجوع ما به خداست. سؤال کلی ما در این پژوهش عبارت است از اینکه «بهینه ترین حالت مواجهه با آسیب های اجتماعی جامعه چگونه است؟» که می تواند با رجوع به عرف علمی و نیز عرف جامعه و مجموعه تجربیاتی که از این مفهوم در جامعه دیده شده است، آن را تفصیل و سؤالات متعددی را به دست آورد. این روند به شکل گیری ساختار وجودی بِرّ منتهی شد و در انتها به تأثیر مدل رفتاری چنین افرادی (أبرار) بر رفع آسیب ها و اختلالات جامعه منجر شد که با رهیابی آن در مصادیق روایات، طراحی دقیق تری از روحیه و عملکرد ابرار شکل گرفت.

 نظریه گفتمانی «لاکلا و موفه» در کتاب هژمونی و استراتژی سوسیالیستی ازجمله نظریات جدیدی است که در تحلیل پدیده های اجتماعی مورداستفاده قرار می گیرد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف چگونگی انعکاس این گفتمان در دو رمان «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» و «در شعله های آب» که با محوریت جنگ و ترویج روحیه جهادی نوشته شده اند؛ سعی دارد به این نکته حائز اهمیت دست یابد که این آثار چه میزان به مفصل بندی مفاهیم، فرایند هویت یابی و استقرار گفتمان های رایج در جامعه جنگ به ویژه مفهوم جدید «هویت جهادی» پرداخته اند؟ این مفهوم حول چه دال هایی و با چه مفصل بندی شکل می گیرد و چه دستاوردی را به دنبال دارد؟ یافته ها نشان می دهد؛ مهم ترین عناصری که مؤید استقرار و هژمونیک شدن گفتمان و شکل گیری هویت جهادی شده اند، دال های فرعی چون شجاعت، ایثار، مقاومت و روحیه شهادت طلبی هستند که حول دال مرکزی یعنی باورها و عقاید مذهبی و ملی شکل گرفته اند و نتیجه و دستاورد انعکاس این هویت در رمان زنده نگه داشتن روحیه مقاومت و ایستادگی در برابر متجاوز، تقویت استقلال طلبی و محافظت از امنیت این مرز و بوم، در بین مردم جامعه دور از جنگ امروز است. همچنین در انعکاس این مورد رمان «در شعله های آب» نسبت به رمان «سفر به گرای 270 درجه» موفق تر عمل کرده است.

در پژوهش حاضر خانواده های شهدای مدافع حرم و خانواده های جان باختگان عادی کل کشور ازلحاظ متغیرهای رشد پس از سانحه، مقابله مذهبی و تعهد مذهبی مورد مقایسه قرار گرفتند. جامعه آماری این پژوهش را خانواده های شهدای مدافع حرم و جان باختگان عادی کل کشور را تشکیل داده بودند که 212 نفر از آنان به صورت هَدفمند انتخاب و پرسش نامه های رشد پس از سانحه، مقیاس مقابله مذهبی و پرسش نامه تعهد مذهبی را تکمیل کردند. روش تحقیق حاضر علیّ مقایسه ای است و داده ها از طریق واریانس چند متغیری در بسته نرم افزاریspss 27 تحلیل شدند. نتایج نشان داد که بین خانواده های شهدای مدافع حرم و جان باختگان عادی ازلحاظ متغیرهای رشد پس از سانحه و تعهد مذهبی تفاوت معنی دار اما ازنظر مقابله مذهبی (031/2F= و 01/0<p) با هم تفاوت معنی داری نداشتند. از نتایج پژوهش حاضر می توان نتیجه گرفت، خانواده های شهدای مدافع حرم در پاسخ به از دست دادن عزیزشان نسبت به خانواده های جان باختگان عادی در متغیرهای رشد پس از سانحه و تعهد مذهبی عملکرد بهتری دارند.

بدون تردید امروزه منطقه خاورمیانه شاهد یکسری تضارب آراء می باشد که نوعا رویکردهای ایدئولوژیکی در این منازعات نقش بسیار پررنگی را بازی می نماید البته این تنش علل و متغیرهای زیادی دارد یکی از آنها حضور قدرت های بزرگ در منطقه است حضور نظامی ایالات متحده در راستای تحقق استراتژی و منافع ملی آن کشور در قالب هژمون در برخی مناطق از جمله خاورمیانه باعث بروز درگیری های مستقیم و غیرمستقیم با کشورهای غیرهمسو با آن در منطقه شده است، حال برخی از مواقع، نوع حضور و نزاع طرفین؛ از رودررویی مستقیم به جنگ های نیابتی کشیده می شود که تروریسم داعش و امثالهم به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و دلایل غیرقابل انکار در راستای منافع ملی ایالات متحده برای توجیهه حضور در منطقه و کسب منافع در همین راستاست. فلذا برخی از کشورها از جمله ایران نیز برای دفاع از منافع منطقه ای خود در قالب محور مقاومت به کمک های مستشاری مادی و معنوی نسبت به هم پیمانان خود می پردازد؛ نتیجتاً نوعی تقابل نیابتی شکل گرفته درنتیجه فعل وانفعالات آمریکا در منطقه باعث کشته شدن مستشاران ایرانی در کشورهای هم پیمان ایران شده است. در این مقاله درصدد این هستیم با نگاهی توصیفی - تحلیلی با روش اسنادی نحوه احراز مسئولیت حقوقی حامیان حقیقی و حقوقی گروه های تروریستی در قبال کشته شدگان مستشاری ایران (شهدای مدافع حرم اهل بیت (علیه السلام ) در حقوق بین الملل و قوانین داخلی تأکید بر محاکم ایران و ضمانت های اجرایی احکام احتمالی آن موردبحث و بررسی قرار دهیم.

هدف اصلی این پژوهش تحلیل ارزش های ایرانی اسلامی در وصیت نامه های شهدا می باشد. برای دستیابی به این هدف از روش پژوهش کیفی استنادی-تحلیلی بهره گرفته شد. آنچه مورد توجه است درک پارادایم های فکری شهدا و ارائه مدل مفهومی از وصیتنامه شهدا می باشد. داده ها از اسناد مکتوب (وصیت نامه شهدا) گردآوری شد.رویکرد پژوهش کیفی و روش نمونه برداری از نوع تصادفی ساده است. جامعه آماری شامل متن گزیده صد وصیت نامه از شهداء هشت سال دفاع مقدس می باشد که از میان آنها تعداد صد وصیت نامه به شکل تصادفی ساده انتخاب گردید. بررسی کیفی با استفاده از کدگذاری در نرم افزار مکس کیودا MAXQDA انجام پذیرفت . که ضمن کدگذاری اولیه، محوری و گزینشی به استخراج تم ها انجامید. مطابق نتایج این بررسی 372 کد از این وصیت نامه ها استخراج گردید که به نهایتا 8 مولفه از این کدها استخراج گردید. مولفه های مستخرج شامل ایمان و عمل به واجبات، پیروی از ولایت فقیه، حجاب و عفاف، آخرت، شناخت و حفاظت از اسلام، انتظار، تربیت، جنگ با دشمن و منافقان می باشند. اولویت بندی مولفه های مستخرج از وصیتنامه ها با استفاده از فراوانی های بدست آمده نشان داد در وصیت نامه های مورد بررسی در اولویت اول به مسئله پیروی از ولایت فقیه تاکید شده است.

این مقاله به بررسی نقش فرهنگ ایثار و شهادت در ایجاد و تقویت روحیه جهادی در جوامع اسلامی می پردازد. فرهنگ ایثار و شهادت از جنبه های اساسی و مهم فرهنگ اسلامی هستند که تأثیر بسزایی در تقویت ارزش های اجتماعی و اخلاقی دارند. ایثار به معنای فداکاری و ازخودگذشتگی در راه خدمت به دیگران و جامعه و شهادت به عنوان بالاترین درجه ایمان و فداکاری در راه خداوند، دو مفهوم کلیدی در این پژوهش هستند. هدف این مقاله تبیین نقش فرهنگ ایثار و شهادت و بررسی تأثیرات این فرهنگ ها بر القای روحیه جهادی در جامعه است. با استفاده از روش تحقیق کاربردی و مطالعه منابع موجود، به تحلیل و بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش های مرتبط پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که فرهنگ ایثار و شهادت با تقویت صفاتی همچون ایمان، توکل، اخلاص، صبر، شجاعت و عدالت خواهی، افراد را به مبارزه علیه ظلم و فساد تشویق می کند و نقش مؤثری در تحقق اهداف اسلامی و اجتماعی دارد. همچنین، این فرهنگ ها به تقویت ارتباطات انسانی، تعالی اخلاقی و ارتقاء ارزش های جامعه کمک می کنند. با ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تأکید بر اهمیت این ارزش ها در برنامه های آموزشی و تربیتی، می توان روحیه جهادی را در جامعه تقویت کرد و به تعالی فرهنگی و اخلاقی مسلمانان دست یافت. به این ترتیب، جامعه اسلامی قادر خواهد بود در برابر چالش ها و تهدیدها ایستادگی کرده و به پیشرفت و توسعه دست یابد.

حوزه های علمیه شیعه همواره در طول تاریخ در برابر حاکمیت طاغوت و ظلم ایستاده است؛ به طوری که در تمام انقلاب های مردمی و قیام ها، غالباً یک یا چند عالم شیعه، در رأس یا جزئی از ارکان اصلی قیام بوده است. با توجه به تأثیر حوزه های علمیه و روحانیت در بسیاری از جریان های اجتماعی و سیاسی ایران، این پژوهش به دنبال آن است که ضمن مروری بر اقدامات حوزه های علمی در قبل از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، زوایای گوناگون نقش حوزه و روحانیت را در هشت سال دفاع مقدس بررسی کند. روش گردآوری داده ها در این پژوهش به صورت کتابخانه ای و تفسیر داده های جمع آوری شده به روش توصیفی تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان داد که به طور اعم، نقش حوزه های علمیه و علماء و بزرگان دین غالباً در سه محور صدور فتوا، حضور در میدان جنگ و پشتیبانی مالی بوده که برحسب نوع خطری که از جانب استعمار متوجه مسلمانان می شد، با توجه به نقاط قوت و ضعف مسلمانان و نیز با درک شرایط زمانی، اقدام مناسب را انجام می دادند و به طور اخص، در دوران در دفاع مقدس، از طریق رهبری در جنگ، تشکیل بسیج همگانی، کمک به ایجاد و تقویت روح ایثار و شجاعت، تقویت روح ایمان، مشروعیت دادن به جنگ و تشویق مردم به حضور در دفاع مقدس به ایفای نقش پرداختند.

مطالعه حاضر با هدف سنجش تأثیر سطوح گوناگون فرهنگ سازمانی (باورهای راهنما و روزمره) بر انتصاب زنان در پست های مدیریتی در بنیاد شهید و امور ایثارگران استان گیلان سامان یافته است. تحقیق حاضر از نوع هدف پژوهشی کاربردی محسوب می شود و روش و چگونگی به دست آوردن داده های موردنیاز از نوع توصیفی پیمایشی است که در آن به منظور استخراج مهم ترین مؤلفه های مؤثر بر عدم دستیابی به پست های مدیریتی از روش مصاحبه استفاده شده است که در این میان از 8 نفر از کارشناسان مربوط در حوزه های مدیریتی و اساتید دانشگاهی مرتبط با موضوع به روش انتخاب غیر تصادفی و هدفمند درخواست گردید تا به سؤالات پاسخ دهند سپس به کمک مؤلفه های به دست آمده پرسشنامه ای به شیوه لیکرت پنج امتیازی طراحی (با ضریب آلفای کرونباخ 0.76) و از 59 نفر از اعضای حجم نمونه درخواست گردید تا به سؤالات پاسخ دهند. یافته ها حاکی از آن است که: شاخص های حمایت مدیران عالی از زنان، وجود الگوی مدیران موفقِ زن، در سازمان، آزمودن زن ها در پست های مدیریتی و فرصت اظهارنظر برای زنان در تصمیم گیری های مهم در سازمان از مهم ترین فاکتورهای اثرگذار باور راهنما در انتصاب مدیران زن در پست های مدیریتی بوده؛ شاخص های حذف فرهنگ بزرگ جلوه دادن اشتباه زنان در سازمان، حذف کلیشه های جنسیتی مبتنی بر عدم توانایی زنان برای مدیریت در سازمان، اهمیت دادن به موفقیت زنان در سازمان و تغییر گرایش زنان و ترغیب آنان در پذیرش پست هایی با مسئولیت بیشتر و کارهای متنوع و جدید از مهم ترین مؤلفه های باورهای روزمره فرهنگ سازمانی در انتصاب زنان در پست های مدیریتی می باشند.

نماز، فصل مشترک همه وصیت نامه های شهدا است. هدف پژوهش، بررسی تجلی نماز در وصیت نامه های شهدای استان ایلام و استنتاج نکات تربیتی حاصل از آن در قالب مولفه ها و روش های تربیتی است. روش پژوهش از نوع کتابخانه ای و به صورت فیش نویسی بوده است که ۵۲ وصیت نامه شهید در اسناد کنگره ملی ۳۰۰۰ شهید استان ایلام در سال ۱۴۰۰ گردآوری شد. نتایج نشان داد مولفه های تربیتی حاصل از وصیت نامه شهدا در زمینه نماز به ترتیب شامل: توجه و اهمیت به نماز به عنوان ستون و پرچم دین، شرکت مداوم در نماز جمعه و جماعات، توجه به اقامه نماز اول وقت، توجه به خلوص نیت در نماز، تاکید بر اهمیت نماز به عنوان سدی در برابر تبلیغات منفی دشمنان علیه اعتقادات دینی و معنوی انقلاب اسلامی، خواندن صحیح نماز، توام بودن اقامه نماز با دعا و توسل، توجه به معانی، درک و فهم پیام های نماز، توجه به عمل به نماز و در نهایت توجه به اثرات زیان بار غفلت از نماز. همچنین مشخص شد به ترتیب روش های تربیتی نظیر: تبشیر و تنذیر، تشویق و ترغیب، پند و موعظه، مراقبه و محاسبه در وصیت نامه های شهدا در مورد نماز، بیشتر مشاهده شد. در پایان پیشنهادات کاربردی ارائه شده است.