وصیت نامه شهدا

شهدا، انسان های کاملی هستندکه آموزه های دینی را با تمام وجود درک نموده اند. عالی ترین جلوه گاه کمال انسانی شان آنجاست که عزیزترین مطاع دنیایی شان، جان را در راه معبود خویش ایثار نمودند. لذا شهدا را می توان در همه عرصه ها به ویژه نماز که متعالی ترین هنگامه ی ارتباط عاشقانه و عاطفی خلق با خالق است، الگوی خویش قرار داد. با مطالعه ی اجمالی سیره و وصایای پرمحتوای شهدا به وضوح درمی یابیم که «نماز» و به ویژه «نماز اول وقت» از مهم ترین توصیه ها و مشی عبادی آنان به شمار می رود. در این راستا تأکید فراوان شهدا بر اقامه نماز به جماعت و شرکت مستمر و هدفمند در نمازجمعه است که حکایت از توجه ویژه آنان به وحدت و همبستگی میان مسلمین در مسیر دشمن شناسی و دشمن ستیزی دارد. لذا نگارنده برآن است که با تکیه بر وصایا و سیره عملی شهدا «جایگاه نماز و اهمیت آن» را از منظر ایشان مورد تحلیل قرار دهد.

وصیت نامه شهدا، متفاوت با مفهوم معمول وصیت نامه، آرمان ها، عقاید و همچنین توقعات نویسنده از جامعه و نسل آینده را با خود به همراه دارد. شهدا آنچه باید باشد را در مقابل آنچه هست، طلب دارند. به همین دلیل، در آثار مکتوب آنان، نقشه راه در ابعاد مختلف مطرح است. تربیت نیز به عنوان یکی از ابعاد رشد و بالندگی انسان در وصیت نامه شهدا نمود قابل تأملی دارد. استخراج دیدگاه تربیتی شهدا به نوعی هم اَدای دَین است و هم برای روشن کردن دغدغه های تربیتی آنان و کاربرد آن به عنوان بخشی از برنامه درسی، ضرورت دارد. مقاله حاضر برگرفته از پژوهشی از نوع اسنادی و به شیوه تحلیل محتوا عمقی، در جهت تحلیل وصیت نامه های شهدای استان کرمانشاه با هدف دستیابی به دیدگاه تربیتی آنان نوشته شده است. برای واکاوی این دیدگاه، دو مسیر دنبال شده است: نخست، آگاهی از نظرات تربیتی شهدا که به صورت صریح بیان شده است؛ دوم، آشنایی با شخصیت تربیت یافته شهدا که با استناد بر اظهارنظرها، توصیه ها و شرح کارهای انجام شده آنها در متن وصیت نامه میّسر است. هر موضوع تربیتی در وصیت نامه یک گزاره محسوب می شود و جان کلام هر گزاره نیز یک کلیدگزاره، و از مجموع کلیدگزاره ها برای هر پرسش، یک کدنامه معکوس به دست آمده است. یافته ها، حاکی از این است که دیدگاه تربیتی شهدا بسیار نزدیک به آموزه های تربیتی اسلام و هدفمند است. به طور کلی، در تبیین دیدگاه تربیتی شهدا موارد مستخرج از وصیت نامه ها مطابق با تربیت اسلامی، مفاهیم لازم را برای نتیجه گیری و تفسیر فراهم کرده است

هدف پژوهش حاضر تحلیل وبررسی وصیت نامه های شهدای خراسان جنوبی (109 وصیت نامه) است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده، در نظر دارد با استفاده از روش تحلیل محتوا انگیزه رزمندگان از رفتن به دفاع مقدس را بررسی و تحلیل کند. در این نوشتار علل و انگیزه های رزمندگان برای حضور در جبهه در سه بخش انگیزه های دینی، انقلابی و ملی به عنوان مفاهیم تحقیق تفکیک شد و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. انگیزه دینی با حدود 63.5 درصد بیشترین دلیل حضور رزمندگان در جبهه بوده، انگیزه انقلابی با حدود 33.5 درصد در رده دوم قرار گرفته و انگیزه های ملی با 3 درصد کمترین نقش را در تشویقِ رزمندگان به حضور در جبهه های دفاع مقدس به عهده داشته اند. در نهایت، سه انگیزه گفته شده مورد بررسی مقایسه ای قرار گرفت و در اینجا هم بیشترین انگیزه ای که در ترغیب رزمندگان برای رفتن به میادین جنگ تحمیلی نقش داشته انگیزه دینی بوده است. با توجه به فلسفه انقلاب اسلامی و فضای ناشی از آن که بر جامعه ایران اسلامی حاکم شده است، درک این مطلب چندان دشوار به نظر نمی رسد. با این وجود، باید در نظر داشت که هیچ کدام از این انگیزه ها بدون تکرار نبوده است.

بیانیه گام دوم دارای آموزه ای جامع و کامل است و به صورت شفاف آرمان بزرگی را برای انقلاب اسلامی با عنوان «ایجاد تمدن نوین اسلامی» بیان می کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های گفتمان مقاومت انقلابی شهدا در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی صورت گرفته است. در این پژوهش، از روش تحلیل اسنادی (تحلیل گفتمان) استفاده شده و جامعه آماری آن نیز آثار مکتوب و شفاهی و به ویژه وصیت نامه های سرداران و فرماندهان شهدای جنگ تحمیلی در هشت سال دفاع مقدس است و نمونه با دریافت اشباع نظری تأمین می شود؛ به طوری که با توجه به روش تحلیل گفتمان، به نحوه شکل گیری ارکان گفتمان مقاومت انقلابی بر مبنای ویژگی های رفتاری گفتاری و هویتی شهدای دفاع مقدس در راستای کمک به تحقق بیانیه گام دوم انقلاب پرداخته می شود. از نتایج و یافته های این پژوهش می توان به تعیین گفتمان مقاومت انقلابی از منظر شهدا اشاره کرد و نیز ارکان تشکیل دهنده این گفتمان، به گونه ای که رکن مرکزی دین مبین اسلام بوده است. ارکان دیگر این گفتمان عبارت اند از: ولایت مداری، انتظار مهدویت، شهادت طلبی و فداکاری، مبارزه با استکبار جهانی، استقلال، آزادی و دفاع از محرومان.

تأکید مقام معظم رهبری (مدظله اعالی)، بر معنویت و اخلاق به عنوان سرفصل دوم، از سرفصل های هفتگانه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، از اهمیت پرداختن به این موضوع و تحلیل مؤلفه های آن، از جنبه های گوناگون صحه گذاشته است. هدف پژوهش، بررسی تحلیل مؤلفه های معنویت و اخلاق در محتوای وصیت نامه شهدای معلم استان ایلام از حیث انطباق با بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. روش پژوهش، کمی و از نوع تحلیل محتوا است که در طبقه تحلیل محتوا از نوع مقوله ای قرار دارد. واحد تحلیل از نوع، بررسی اسناد و مدارک یعنی تحلیل وصیت نامه شهدای فرهنگی از حیث واحدهای اندازه گیری (مؤلفه های معنویت و اخلاق) مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. برای گردآوری اطلاعات، به علت حجم کم جامعه پژوهشی (۵۵ وصیت نامه)، کل جامعه به شکل سرشماری به عنوان نمونه انتخاب شدند و تمامی وصیت نامه ها موردبررسی و تحلیل قرار گرفتند. ابزارهای اندازه گیری فرم فیش برداری و چک لیست تحلیل محتوا، با استفاده از شاخص های آمار توصیفی هستند. در پایان مشخص شد که به ترتیب مؤلفه های: ایمان و توکل به خدا (۴۸)، اخلاص (۳۷)، مقابله با استحاله و دگرگونی فرهنگی و اخلاقی در جامعه توسط دشمنان (۳۱)، ایثار و فداکاری (۲۹)، صبر و شکیبایی (۲۸)، خودسازی معنوی و اخلاقی (۲۳)، همدلی و اتحاد (۲۲)، ظلم و استکبارستیزی (۲۱)، خیرخواهی (۲۰)، حفظ و اشاعه روحیه انقلابی (۱۹)، شجاعت و دلاوری (۱۸)، عزت و اقتدار ملی (۱۴)، خودباوری و اعتمادبه نفس (۱۳)، وفاداری و استقامت (۱۲) و درنهایت جوانمردی (۱۱) مورد، بیشترین تأکید را برحسب فراوانی، در وصیت نامه شهدای فرهنگی داشتند.

نماز، فصل مشترک همه وصیت نامه های شهدا است. هدف پژوهش، بررسی تجلی نماز در وصیت نامه های شهدای استان ایلام و استنتاج نکات تربیتی حاصل از آن در قالب مولفه ها و روش های تربیتی است. روش پژوهش از نوع کتابخانه ای و به صورت فیش نویسی بوده است که ۵۲ وصیت نامه شهید در اسناد کنگره ملی ۳۰۰۰ شهید استان ایلام در سال ۱۴۰۰ گردآوری شد. نتایج نشان داد مولفه های تربیتی حاصل از وصیت نامه شهدا در زمینه نماز به ترتیب شامل: توجه و اهمیت به نماز به عنوان ستون و پرچم دین، شرکت مداوم در نماز جمعه و جماعات، توجه به اقامه نماز اول وقت، توجه به خلوص نیت در نماز، تاکید بر اهمیت نماز به عنوان سدی در برابر تبلیغات منفی دشمنان علیه اعتقادات دینی و معنوی انقلاب اسلامی، خواندن صحیح نماز، توام بودن اقامه نماز با دعا و توسل، توجه به معانی، درک و فهم پیام های نماز، توجه به عمل به نماز و در نهایت توجه به اثرات زیان بار غفلت از نماز. همچنین مشخص شد به ترتیب روش های تربیتی نظیر: تبشیر و تنذیر، تشویق و ترغیب، پند و موعظه، مراقبه و محاسبه در وصیت نامه های شهدا در مورد نماز، بیشتر مشاهده شد. در پایان پیشنهادات کاربردی ارائه شده است.