شاهد اندیشه

در گفتار متن های آوینی گفتمان عرفانی، ادبیات کلاسیک و ادبیات پایداری دیده می شود؛ بنابراین برای فهم بهتر آثار وی که نمونه ای برجسته از ادبیات پایداری معاصر است باید ارتباط بینامتنی عرفان و ادبیات کلاسیک موردتوجه قرار گیرد. بر همین اساس در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی با رویکرد مقایسه ای به بررسی تأثیرپذیری گفتارمتن های آوینی از متون کهن ادب فارسی به ویژه عرفان پرداخته شده است. بدین منظور بن مایه های عرفانی مانند عشق، ایثار و لقاءالله را به عنوان مهم ترین شاخص های عرفانی مشترک گفتارمتن های مرتضی آوینی و عرفان در نظر می گیرد. میزان و نحوه تأثیرپذیری آوینی از این بن مایه ها در متون کلاسیکِ عرفانیِ فارسی مانند مثنوی، کلیات شمس و دیوان حافظ بررسی می گردد. نتایج این پژوهش مؤید این است که آوینی با استناد به مشاهدات خود از جنگ، به مضامین عرفانی کلاسیک، صورت بندی معاصر ویژه ای بخشیده و به این مفاهیم جنبه ای پویا و زنده داده است. همچنین میزان تأثیرپذیری گفتارمتن های روایت فتح (گنجینه آسمانی) از ادبیات کلاسیک عرفانی به خصوص متون ذکرشده به اندازه ای زیاد است که گاهی به نظر می رسد این متن ها به نوعی بازنویسی متون کلاسیک عرفانی به زبان امروزی است. ذوق هنری آوینی در کنار مطالعات گسترده وی در متون ادبیات فارسی چنین اثری را خلق کرده است.

ا امام خمینی(ره) به عنوان یک مجتهد جامع الشرایط نواندیش، آشنا به امور زمان و مقتضیات و واقعیات آن بود که ضمن طرح تئوری تعامل دین و سیاست؛ فصل تازه ای در اندیشه سیاسی به وجود آورد. آن حضرت با تأسی به آموزه های الهی و سیره ائمه اطهار (ع)؛ استقلال دولت های اسلامی و مقابله با نظام سلطه را مطرح و نظام جمهوری اسلامی ایران را بر پایه حفظ عزت، سیادت مسلمانان و نفی هرگونه سلطه بیگانگان بنیان نهاد. معمار کبیر انقلاب اسلامی معتقد بود روابط مسلمانان با کشورهای غیر اسلامی باید بر اساس قاعده «نفی سبیل» برنامه ریزی شود. تتبع در اندیشه های والای مدیریتی آن حضرت بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می رسد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات آن از ابزار فیش برداری بامطالعه کتابخانه ای استفاده شده است. این جستار درصدد پاسخ به این سؤالات است اولاً: جایگاه قاعده نفی سبیل در تعالیم اسلامی کجاست؟ ثانیاً: اندیشه های امام خمینی(ره) در مورد قاعده نفی سبیل چیست؟ یافته ها نشان می دهد قاعده نفی سبیل یکی از اصول بسیار مهم فقهی در اسلام است که بر کلیه روابط بین المللی آن حکومت می کند و در اندیشه های مدیریتی امام خمینی(ره) نیز، روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی مسلمانان با بیگانگان باید بر مبنای آن قاعده طراحی شود که در این صورت، بیگانگان هیچ گونه راه استیلاء نخواهند داشت و همواره عزت، استقلال، شرافت و اصالت مسلمانان در تمامی عرصه ها حفظ خواهد شد.

خدمت، تلاش برای خیررساندن به دیگران یا گره گشایی از کار مردم یا یاوری نیازمندان است. در دین مبین اسلام به خدمت رسانی تأکید و سفارش فراوان شده است. حتی بنا به فرموده پیامبر اکرم (ص) کسی که فریاد مسلمانی را بشنود و برای خدمت به او گام برندارد، مسلمان نیست. اکنون این مسئله مطرح می شود که بالاترین خدمت به بشر چیست و این خدمت رسانی چه ویژگی هایی دارد؟ نگارنده در این پژوهش بر آن است که با بهره مندی از منابع مکتوب از قبیل آیات قرآن کریم و احادیث معصومان (ع) و به روش توصیفی، جهاد و شهادت را والاترین خدمت به بشر معرفی کرده و در پی آن جنبه های گوناگون الگوبودن مجاهد و شهید را بررسی و تبیین کند. بدون شک جان آدمی بالاترین و برترین موهبت الهی است که حق تعالی در اختیار او قرار داده است و در این جهاد مقدس گاه ممکن است که افراد جانشان را از دست بدهند و در زمره شهیدان قرار بگیرند؛ بنابراین جهاد و شهادت اوج خدمتگزاری به انسان هاست.

 هدف اصلی این مقاله، پیام های شهیدان درباره حجاب با واکاوی از وصیت نامه هایشان است. نمونه آماری شامل 878 وصیت نامه شهیدان است که در دو مرحله مهر و آذر 1402 از منابع معتبر استخراج شد که عمدتاً از استان های اصفهان، گیلان، مازندران، تهران، قم، هرمزگان بود. کلیه مطالب و محتوای وصیت نامه های شهیدان به صورت تحلیل عملگرایانه و معنایی مورد شمارش قرار گرفت. درمجموع بعد از غربالگری و با عنایت به فراوانی واژگان کلیدی، 50 واژه که مربوط به حجاب بود استخراج و شمارش شد. اشتراک واژگان در وصیت نامه های شهیدان درباره حجاب و مضامین مربوط 6/76درصد بود. به طور متوسط در هر وصیت نامه 24/3 پیام ها مستقیماً با واحد حجاب و 36/2 واژگان با مضمون حجاب بود. به عبارتی، 9/57درصد از فراوانی های پیام ها فقط درباره حجاب و 1/42درصد به مضمون حجاب مربوط بود. 01/8درصد شهیدان به خواهران سفارش نموده اند، حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) را الگوی خویش قرار دهند، در 6 درصد پیام های وصیت نامه ها آمده که رعایت حجاب مثل خون شهید است و 2 درصد اظهار داشته اند که حجاب مثل سنگر است. شهیدان افتخارآفرین جنگ تحمیلی که حدود 40 سال پیش وصیت نامه شان را نگارش نموده اند، تأکید داشتند که بانوان، حجاب، این دستور الهی را که در چندین آیه از قرآن مجید به صورت مستقیم و غیرمستقیم آمده رعایت کنند؛ اما برخلاف انتظار، عده ای به این حکم الهی کم توجه شده و ناخواسته تمایلشان به پوشش اسلامی کمرنگ شده است. لذا وظیفه آحاد تأثیرگذار جامعه است که نسبت به این موضوع حساس باشند و باهمت و غیرت خویش، راه و روش اسلامی را به این افراد تبیین نمایند. در این رهگذر از همه ابزارها موجود مانند دانش، رفتار، گفتار و رسانه ها و امثالهم به نحو مطلوب و مؤثر می توان بهره گرفت، حتی از شهیدان عزیز هم می توان استعانت جست؛ زیرا شهیدان شاهد هستند و به نوعی با جامعه ارتباطش برقرار است؛ بنابراین از جامعه اسلامی ایران به ویژه خواهران انتظار می رود که پیام های این عزت آفرینان را اجابت فرمایند و این شاخص ترین پیام شهیدان بود و گفته اند حجاب همچون سلاح و لباس رزم است.

مقاله حاضر تلاش می کند تا با تحلیلی علمی و با رویکردی تطبیقی پس از تشریح و تبیین مفهوم راستین ایثار و شهادت و واکاوی ابعاد مختلف آن، به بررسی نقش هوش مصنوعی در ترویج فرهنگ عمومی و مطابقت آن با نقش هوش مصنوعی در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در دوران پسا اینترنت بپردازد. روش تحقیق از نوع تطبیقی است. این تحقیق ازنظر رویکرد و ماهیت، در رده تحقیقات بنیادی به حساب می آید. ازنظر ابزار گردآوری اطلاعات، از روش های بررسی اسناد و مدارک (جستجو در کتابخانه ها، آرشیو، اینترنت و ...)، مشاهده و مصاحبه با خبرگان استفاده گردیده است. دستاورد و نتیجه این تحقیق عبارت است از به دست آوردن ۱۲ مؤلفه از مفهوم هوش مصنوعی که در ترویج فرهنگ عمومی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت مؤثرند. مؤلفه ها عبارت اند از هوش مصنوعی و تحلیل داده ها، تجربه های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، همکاری با ربات ها و ایجاد واسط های هوشمند، استفاده از پلتفرم های چندرسانه ای، ترویج آموزش آنلاین، ایجاد پلتفرم های آموزشی آنلاین، ترویج همکاری و تبادل فرهنگی، همکاری با هوش مصنوعی در تولید محتوا، ارتباط مستقیم با استفاده کنندگان، همکاری با هنرمندان، خالقان محتوا و حفظ و حراست از تنوع فرهنگی و اپلیکیشن های موبایل. بیشترین اثرگذاری در ترویج فرهنگ عمومی و همچنین ترویج فرهنگ ایثار و شهادت متعلق به مؤلفه های «پلتفرم های چندرسانه ای» و «اپلیکیشین های موبایل» است.

بصیرت و دشمن شناسی از مفاهیمی است که در قرآن و روایات موردتوجه قرار گرفته است و بر تیزهوشی مؤمن و دشمن شناسی او تأکید شده و لازمه مقابله با دشمن، دشمن شناسی است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و همراه با آغاز دفاع مقدس، بخش قابل توجهی از بیانات امام خامنه ای به حوزه دشمن شناسی و اندیشه های دفاعی اختصاص دارد. استان بوشهر منطقه ای در جنوب غرب ایران است که در طول تاریخ همواره موردتوجه بیگانگان بوده است. دراین بین دولت انگلیس به عنوان متجاوزترین دولت، قصد تسخیر استان زرخیز بوشهر را داشته است؛ اما دلیرمردان بوشهری که از دلِ مردم برخاسته اند، مانع از سلطه بر این منطقه شدند. یکی از این سلحشوران که قیام مردمی علیه انگلیس در دوران مشروطیت را شکل داد، رئیس علی دلواری بود. مقاله بر آن است به روش توصیفی تحلیلی شاخصه های فرهنگ دشمن شناسی رئیس علی دلواری را در اندیشه های امام خامنه ای به منظور شناخت مبانی دشمن شناسی بررسی و تحلیل کند. یافته ها نشان می دهد که رئیس علی دلواری شخصیت نامدار و مبارزی است که به نماد مبارزه و مقاومت با استعمار و استکبار در تاریخ معاصر در مقابل متجاوزان به جنوب کشور شناخته می شود. مجاهدت های ایشان که طبق فتاوای علمای شیعه، در دوران جنگ جهانی اول (مشروطیت) صورت گرفت، نمونه برجسته مقاومت در برابر استعمار و حاکی از بینش دشمن شناسی عمیق اوست که امام خامنه ای بارها در سخنرانی های خود بدان اشاره کرده اند.

یکی از مهم ترین برنامه های فرهنگی، هنری و تربیتی که هر سال باید در آموزش و پرورش پیگیری و اجرا شود سرود همسُرایان فجر انقلاب اسلامی ایران است. در قسمت هایی مختلف از این سرود ملی و مذهبی، به دلاوری ها و پاسداری های شهدای انقلاب اسلامی ایران اشاره شده است. این فعالیت مدرسه ای، همان طور که از نامش پیداست سرودی به شکل اجرای گروهی است که باید در روز 22 بهمن، به صورت زنده اجرا شود و این کار نیاز به برنامه ریزی، دقت، زمان، هزینه و صدالبته هماهنگی و تلاش کلیه مسئولین اجرایی دارد که مهم ترین آن ها مربیان پرورشی و سپس دانش آموزان هستند. شرایط اولیه نشان داد که متأسفانه دانش آموزان نسبت به این مهم بی تفاوت بودند در بررسی های صورت گرفته از طریق پرسش و پاسخ، پرسش نامه و مصاحبه با دانش آموزان از دلایل بی انگیزگی آن ها آگاهی کسب شد که مهم ترین آن ها عبارت اند از: عدم وجود مربی پرورشی به تعداد کافی در مدارس موردنظر، مشکلات سیستم های صوتی، عدم اطلاع از اهمیت و تأثیر سرود همسُرایان فجر، عدم مشارکت عوامل اجرایی مدرسه، عدم وجود سرودهای مناسب و نزدیک از نظر محتوا و هم آهنگ با سرود همسُرایان فجر. درنهایت پس از انجام اقدامات مناسب در مدرسه نظیر برنامه ریزی زمانی دقیق، تشکیل ستاد اجرایی سرود همسُرایان فجر، تهیه امکانات لازم و کافی، تأکید بر حضور حداکثری عوامل و انجام تمرینات منظم و کلاس های آموزشی مرتبط با سرود همسُرایان فجر، دانش آموزان نسبت به اجرای سرود همسُرایان فجر انقلاب اسلامی ایران، علاقه مند شدند و میزان کارآیی و اثربخشی آن تا حد قابل ملاحظه ای در جهت اشاعه فرهنگ مقاومت، ایثار و شهادت که از مضامین اصلی این سرود است، افزایش پیدا کرد.

و دهم با شعار برقراری عدالت و کم کردن شکاف طبقاتی در بین مردم ایران بر سرکار آمد. مهم ترین دستاورد این دولت، اجرای پروژه مسکن مهر در خصوص تأمین مسکن برای قشر کم برخوردار جامعه بود. ناظر بر این، پژوهش حاضر، در خصوص پاسخ به این سؤال انجام گرفت؛ اجرای عدالت اجتماعی در طرح مسکن مهر چگونه است؟ این مقاله به روش کیفی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که پروژه مسکن مهر، به دلیل گرانی زمین در اطراف شهرهای بزرگ به اجرا درآمده و این امر نیز موجب جدایی گزینی فضایی شده است. به رغم اینکه مسکن مهر، ظواهر مدرن دارد، اما فضای اجتماعی این مناطق را بیشتر طبقات کم برخوردار جامعه تشکیل می دهند. ازاین رو تمرکز قشر عظیم طبقه اجتماعی پایین در این مناطق، منجر به بازتولید طبقه اجتماعی و در نهایت به بازتولید ساختارهای نابرابر منتهی می شود؛ بنابراین بسیار محتمل خواهد بود که ساختار فضای اجتماعی مسکن مهر، یک نوعی بی عدالتی نظام مند را به لحاظ اجتماعی و فرهنگی دامن بزند.

جایگاه والای شهدا و لزوم زنده نگه داشتن نام و خاطره و حماسه رزمندگان در اذهان و تاریخ ملی، نگارندگان را متعهد نمود تا این قهرمانان مقاومت و مبارزه را که برای حفظ استقلال و امنیت کشور و صیانت از ارزش های دینی و ملی و میهنی به پا خاستند و با تکیه بر ایمان و اعتقادات راستین حماسه هایی از عشق و عرفان و ایثار و غیرت و شجاعت آفریدند به مردم و به ویژه به آیندگان بشناساند. با این انگیزه به معرفی چند تن از سرداران شهید نامدار جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به عنوان الگو و اسوه پرداخته شد و کیفیت زندگی و جلوه های عرفانی حماسی و توانایی های مدیریتی آن ها همراه با مفاهیم عرفان در اسلام تبیین و تحلیل گردید. به دلیل رسالتی که درزمینه هدایت و رشد ارزش های متعالی اخلاقی و آرمان سازی عقیدتی جوانان احساس می شود درک و شناخت نسبت به مبانی اعتقادی این دلاور مردان می تواند تأثیر مثبت و سازنده ای در تکوین ارزش های فکری و همزاد پنداری و همگرایی با شهدا ایفا نماید و مانع از کج روی ها و انحرافات احتمالی نسل جدید به واسطه تقلید کورکورانه از ظواهر غرب و آثار سوء فضای مجازی گردد.

از همان ابتدای تاریخ اسلام زنان سرچشمه ایثار گذشت و نجابت بودند. تاریخ دنیا کم نیست از وجود بانوان فداکاری که برای حفظ اسلام و اشاعه آن از جان و فرزندان خود هم گذشته اند و در راه اسلام از هیچ امری دریغ نکرده اند. ایثار و فداکاری های حضرت زینب و بانوان فداکار و شجاع حاضر در قیام کربلا جلوه عظیمی از روح شهادت طلبی و ایثار زنان مسلمان در تاریخ است و حالا زنان غیور ایرانی باالگو گرفتن از فداکاری های حضرت زینب (س)، در جریان رهایی از ظلم و ستم و استبداد پهلوی، رشادت های بی نظیری از خود بر جای گذاشتند و در کنار مردان و حتی جلوتر از آنان از آزمون صبر و استقامت و فداکاری سربلند بیرون آمدند. زنان در این انقلاب در بسیاری از فعالیت ها و رویدادهای مهم شرکت داشتند. آن ها به عنوان فعالان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در اعتراضات و تظاهرات شرکت کردند و نقش بسیار مؤثری در تحولات سیاسی این دوران بودند. زنان در ترویج ارزش های دینی و فرهنگی نیز نقش مهمی داشتند و در تحولات فرهنگی انقلاب همراه با مردان به عنوان مدافعان انقلاب به شمار می رفتند. این مقاله در خصوص این است که گوشه ای از فعالیت ها و فداکاری های زنان را در جریان انقلاب اسلامی به عنوان یکی از مهم ترین وقایع این سرزمین بیان کند.