هویت جهادی

هویت جهادی در مطالعات اجتماعی و فرهنگی، مفهومی تازه و بکر و در عرصه تنازعات بین المللی و منطقه ای از کاربردی ترین مفاهیمی است که استفاده می شود.این هویت در مسائل ادبی نیز به ویژه رمان، جا بازکرده است؛ به گونه ای که در دهه های اخیر بیشتر مضمون های رمان دفاع مقدّس را به خود اختصاص داده است. مسئله حائز اهمیت، این است که فرهنگ هویت جهادی در این ژانر چه دستاوردهایی را به مخاطب منتقل می سازد؟ هویت جهادی از ضروری ترین نیازهای یک جامعه مستقل است که در صورت تحقق، تعرض علیه آن کشور، فرضیه ای بی ثمر خواهد بود. پژوهش حاضر بر آن است که شاخصه های فرهنگ هویت جهادی را در دو رمان «نخل های بی سر» و «زمین سوخته» با استفاده از روش گفتمان ارنستو لاکلاو (Laclau,E) تحلیل محتوا کند. در این روش، پیوند محکم مؤلفه هایی چون شجاعت، مقاومت، ایثار و روحیه شهادت طلبی- که از باورهای دینی و مذهبی در روح و جان او نهادینه شده است- به خواننده نشان داده می شود. ضرورت و اهمّیت چنین پژوهشی می تواند ضمن انعکاس باورهای غیر خردمندانه شخصیت های منفی، مخاطب را با سبک زندگی و فرهنگ جهادی خردمندانه رزمندگان نیز، بیشتر آشنا سازد. یافته های این پژوهش، بر اساس متن رمان نشان می دهد که با توجه به روحیه شخصیت برجسته (charisma) و مثبت داستانی که ضد تجاوزگری است، دستاورد رمان ها، پایداری در مقابل دشمن بعثی و بازپس گیری سرزمین ها و شهرهای اشغالی و ایجاد امنیت و استقلال کشور بوده است و از همین رو، ذهن مخاطب را برای دفاع از مرزهای ایران اسلامی در جامعه کنونی آماده ساخته است.

تفکرات عاشورایی مهمترین راهبرد رزمندگان اسلام در مواجهه با عوامل غیریت ساز است. این مفهوم مجموعه ای از اندیشه ها و سبک زندگی جهادی امام حسین(ع) در گستره دین محمدی است و اصول رفتاری امام و اصحاب او را در عرصه های جدال با مخالفان شریعت به منصه ظهور گذارده است. مطالعه این ظرفیت، دستاورد عزت، قوت و سعادت جامعه بشری را در بر دارد. مطلب حائز اهمیت، شناخت تأثیرات چنین تفکراتی بر رزمندگان دفاع مقدس است. فایده این شناخت، یافتن هویت جهادی برگرفته از اندیشه عاشورایی است. سعی پژوهش پیش رو آن است که شاخصه های عاشورایی را در رمان«باغ بهشت» با استفاده از روش گفتمانی «ارنستو لاکلاو» تحلیل محتوا کند. این روش، پیوند خردمندانه مؤلفه ها را برای خلق هویت جهادی به مخاطب منعکس می سازد. یافته ها نشان می دهد عملکرد عاشورایی رزمندگان، ضمن تشکیل فضای انسان ساز، مقاومتی را ایجاد کرده است که ثبات آن، دستاورد استقلال و امنیت کشور را نیز به دنبال خواهد داشت.

 نظریه گفتمانی «لاکلا و موفه» در کتاب هژمونی و استراتژی سوسیالیستی ازجمله نظریات جدیدی است که در تحلیل پدیده های اجتماعی مورداستفاده قرار می گیرد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف چگونگی انعکاس این گفتمان در دو رمان «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» و «در شعله های آب» که با محوریت جنگ و ترویج روحیه جهادی نوشته شده اند؛ سعی دارد به این نکته حائز اهمیت دست یابد که این آثار چه میزان به مفصل بندی مفاهیم، فرایند هویت یابی و استقرار گفتمان های رایج در جامعه جنگ به ویژه مفهوم جدید «هویت جهادی» پرداخته اند؟ این مفهوم حول چه دال هایی و با چه مفصل بندی شکل می گیرد و چه دستاوردی را به دنبال دارد؟ یافته ها نشان می دهد؛ مهم ترین عناصری که مؤید استقرار و هژمونیک شدن گفتمان و شکل گیری هویت جهادی شده اند، دال های فرعی چون شجاعت، ایثار، مقاومت و روحیه شهادت طلبی هستند که حول دال مرکزی یعنی باورها و عقاید مذهبی و ملی شکل گرفته اند و نتیجه و دستاورد انعکاس این هویت در رمان زنده نگه داشتن روحیه مقاومت و ایستادگی در برابر متجاوز، تقویت استقلال طلبی و محافظت از امنیت این مرز و بوم، در بین مردم جامعه دور از جنگ امروز است. همچنین در انعکاس این مورد رمان «در شعله های آب» نسبت به رمان «سفر به گرای 270 درجه» موفق تر عمل کرده است.