آموزش مهندسی ایران

 برنامه درسی جدید رشته مهندسی مکانیک در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در ده سال اخیر، دو بار مورد بازنگری قرار گرفته است اما شالوده اصلی این برنامه، همچنان بر اساس برنامه های درسی قدیمی است، به طوری که تنها تعداد معدودی درس حذف یا افزوده شده است و در قیاس با تحولات سریع جهانی، تغییرات ناچیزی ایجاد شده است. در این مقاله، برنامه درسی جدید رشته مهندسی مکانیک، در قیاس با روندنمای چهار دانشگاه خارجی بررسی شده است و نواقص و ایرادات آن، در قیاس با نیازهای امروز جامعه مهندسی کشور و تحولات آینده بیان خواهد شد. در انتها، پیشنهادهای کاربردی و عملیاتی با هدف ارتقای کارآمدی و مدرن سازی برنامه درسی رشته مهندسی مکانیک در محورهای: کلی، تغییر در اسامی، بهبود برنامه درسی فعلی و کمبودهای آن ارائه می شوند. همچنین مدل فعلی برای تصویب برنامه درسی رشته های مختلف، نقد شده و مدلی نوین و کارآمد پیشنهاد شده است. حلقه اصلی مفقوده در برنامه درسی مهندسی مکانیک، توجه به مفهوم طراحی و مبانی و اصول مهندسی است. موارد بیان شده، تا حد زیادی قابل تعمیم به برنامه درسی سایر رشته های مهندسی نیز هست.

جهان اطراف ما همواره در حال تغییر است. روند این تغییرات بر انقلاب صنعتی چهارم (صنعت 0/4) متمرکز است. این تغییرات قطعاً بر کل جامعه نیز تأثیر خواهد گذاشت و در نتیجه، نیازهای آموزشی و روش های یاددهی/ یادگیری نیز با تغییر مواجه خواهد شد. هدف از این مقاله شناسایی و رتبه بندی الزامات پیاده سازی آموزش نسل چهارم است که با به کارگیری روش تحقیق آمیخته (کیفی- کمی) انجام شد. پژوهش از نظر هدف توسعه ای و کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی- پیمایشی، روش نمونه گیری هدفمند و شیوه گردآوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری تحقیق، شامل خبرگان حوزه مدیریت و مهندسی صنایع و مدیریت آموزشی و برنامه ریزی درسی است. ابتدا با تجزیه و تحلیل متون در خصوص آموزش نسل چهارم 42 مضمون پایه شناسایی و در 7 مضمون سازمان دهنده و 2 مضمون فراگیر دسته بندی شد. سپس بر اساس مضامین پایه استخراج شده، پرسش نامه ای شامل 42 سؤال را تدوین و در اختیار خبرگان قرار دادیم که پس از پاسخ 21 خبره، نتایج در نرم افزار SPSS25 به وسیله آزمون فریدمن رتبه بندی شد که نشان می دهد سه مضمون پایه تأخیر کم و نرخ داده بالا، پذیرش نرم افزار آموزشی به ترتیب الزامی ترین مضامین پایه، جهت پیاده سازی آموزش 0/4 هستند.

بازخورد به مثابه قلب نظام سنجش آموخته ها و کیفیت بخشی به شیوه های ارائه آن، نقش بی بدیلی در روابط استاد و دانشجو دارد. جستجو در پایگاه های داده ها و بررسی شواهد میدانی، نشان می دهد گرچه استادان به شیوه ای مختص خویش، به ارائه بازخورد می پردازند،اما بررسی کیفیت بازخوردهای ارائه شده و تدوین نظام نشانگرهای سنجش آن، به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. بدین منظور تلاش کردیم با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی، به این سؤال که بر پایه تجربه زیسته دانشجویان دانشکدگان فنی و مهندسی، مؤلفه های کیفیت بازخورد استاد به دانشجو چیست، پاسخ دهیم. داده ها بر اساس 18 مصاحبه نیمه ساختاریافته با دانشجویان دانشکدگان فنی دانشگاه تهران گردآوری و با استفاده از راهبرد کُلایزی تحلیل گردید. یافته ها به شناسایی 100 نشانگر و دسته بندی آن در قالب 12 ملاک و 4 عامل شامل «عناصر هسته ای، عوامل حرفه ای ساز، فنون ارائه و بررسی اثرگذاری» منتج گردید. یافته ها نشان داد که ماهیت و کیفیت بازخورد مورد انتظار دانشجویان در دانشکدگان فنی، چندسطحی، چندوجهی، انعطاف طلب و دارای فرایندی دوطرفه است اما در عمل، شواهد متقنی برای بررسی و دفاع از کیفیت بازخوردهایی که در حال ارائه در این دانشکدگان است، دست نیامد. نتایج این مطالعه می تواند نظام نشانگرهای سنجش کیفیت بازخورد را برای، محققان، استادان و دانشجویان فراهم کند. انتهای پژوهش، راهکارهایی برای ارتقای وضع موجود و پیشنهادهایی برای مطالعات بعدی ارائه شده است.

مقوله پایداری در حوزه آموزش معماری، به طور غالب به آموزشِ «معماریِ پایدار» به عنوان یک رشته و گرایش در دانشکده های معماری تقلیل یافته است. این پژوهش در پی تبیین مفهوم «آموزشِ پایدارِ معماری» و تمایز آن با مفهوم «آموزشِ معماریِ پایدار» است. در آموزشِ پایدارِ معماری، علاوه بر کسب دانشِ معماریِ پایدار، ماهیت آموزش معماری هم واجد معنای جوهری پایداری می شود. همچنین در این پژوهش آموزشِ سنتیِ معماری که حاصل دریافتی شهودی و تجربه های زیسته شاگردان با استادان در بستر معماری، جامعه و طبیعت بوده است و شاگردان معماری، مدارجی از باور، منش، دانش و عمل معماری را در فرایندی تدریجی و طولانی طی می کردند، مورد واکاوی قرار می گیرد. این پژوهش، با رویکردی توسعه ای و با روش «توصیفی-تحلیلی» و مبتنی بر راهبرد «استدلال منطقی»، معنای آموزش پایدار معماری را با تکیه بر خوانش آموزش سنتی معماری و با دیدگاهی کل نگر، مورد بازشناسی قرار داده است و در پایان به عنوان دستاوردها و نتایج پژوهش، مراتب هفت گانه آموزش پایدار معماری، شامل «خواهش و انگیزش»، «بینش و نگرش»، «منش»، «دانش»، «توانش»، «آفرینش» و «کُنش» به علاوه راهبردها و راهکارهای تحقق هر کدام از مراتب مذکور را صورت بندی نموده است.

این مقاله به بررسی نقش کارآفرینی در آموزش مهندسی انرژی پرداخته است و بر اهمیت گنجاندن مهارت های کارآفرینی در برنامه درسی تأکید می کند. با توجه به چالش های جهانی مرتبط با انرژی پایدار، کارآفرینی به عنوان عاملی کلیدی در توسعه فناوری های نوآورانه در بخش انرژی شناخته می شود. این مقاله به موانع و چالش های ادغام کارآفرینی در برنامه های آموزشی مهندسی انرژی می پردازد و نیاز به اصلاحات در برنامه درسی، تقویت همکاری با صنعت و استفاده از منابع مناسب برای ترویج کارآفرینی را برجسته می کند. همچنین، مقاله بر اهمیت تعادل بین محتوای فنی و کارآفرینی در دوره های مهندسی انرژی و لزوم فراهم آوردن انگیزه ها و فرصت های مناسب برای مشارکت دانشجویان در فعالیت های کارآفرینانه تأکید دارد. تقاضای اجتماعی برای راه حل های انرژی پایدار و چالش های جهانی، نیاز به توسعه مهارت های کارآفرینی در دانشجویان مهندسی انرژی را تقویت می کند. این توسعه به عنوان یک راهبرد حیاتی برای پیشبرد رشد اقتصادی و تقویت نوآوری در صنعت انرژی مطرح می شود. در نتیجه، این مقاله استدلال می کند که ادغام کارآفرینی در آموزش مهندسی انرژی برای آماده سازی دانشجویان جهت مشارکت مؤثر در تحول بخش انرژی و پاسخگویی به نیاز به راه حل های پایدار و نوآورانه انرژی ضروری است. 

همراه داشتن تمرکز دانشجویان در جلسه کلاسی، به ویژه در دوره های الکترونیکی، اهمیت بسیاری دارد. از سوی دیگر، با توجه به ویژگی های نسل جدید، باید رویکردهای نوینی در کلاس مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله، چند راهکار عملی بر پایه بازی وارسازی پیشنهاد می شود. این شیوه های پیشنهادی به طور ویژه، در ابتدای جلسه درس، میانه و انتهای کلاس به کار گرفته می شوند. در ابتدای کلاس، برای آماده سازی ذهن دانشجویان، فعالیت هایی با تعامل کامل بین دانشجویان و استاد پیشنهاد می شود. در میانه کلاس، برای رفع خستگی دانشجویان و به عنوان چند دقیقه استراحت، طرح هایی معرفی می شود. در انتهای کلاس، فعالیت های گروهی مبتکرانه ای برای جمع بندی بحث کلاس معرفی می شود. در این روش ها سعی شده است که نه تنها بر دانش شناختی دانشجویان، که پایین ترین ضلع در مثلث موفقیت است، تأکید شود بلکه بر تقویت مهارت ها و نگرش های آنان نیز توجه شده است. این شیوه ها در طی چندین نیم سال تحصیلی در دانشگاه شهید بهشتی، در چند رشته و مقطع تحصیلی مهندسی متفاوت به کار گرفته شده است. نتایج نظرسنجی این تجربه ها، نشان دهنده استقبال و مشارکت خوب دانشجویان و ایجاد فضایی جذاب برای درک بهتر مفاهیم علمی است. شروع با آمادگی ذهن، تعامل استاد و دانشجویان، بروز علاقه ها، نظم ذهنی، یادگیری با سرگرمی، پویایی، مرور و تأکید بر نکات مهم مطالب علمی و کاهش نگرانی از جمله مزایای روش پیشنهادی بر شمرده شده است.

 امروزه تأمین نیازهای صنعت، نقش برجسته ای در پیشرفت و قدرت رقابتی هر کشور دارد. بنابراین، لازم است برنامه درسی رشته های مهندسی که در دانشگاه های آن کشور اجرا می شود، با این نیازها هم سو شود. این پژوهش متمرکز بر برنامه درسی رشته مهندسی مکانیک، به ویژه در دانشگاه های ایران است. بدین منظور، ابتدا با نظرسنجی از صاحبان صنایع و بررسی ادبیات موضوع، این نیازها شناسایی و اولویت بندی شده اند. بر این اساس، مهم ترین این نیازها خلاقیت، توانایی تجسم، آشنایی با فرایندهای ساخت و چابکی در یادگیری مفاهیم جدید هستند. در فاز بعدی، با استفاده از یک روش استقرار تابع کیفیت دومرحله ای (Quality Function Deployment, QFD)، این نیازها به مشخصات برنامه درسی تبدیل شده اند. نتایج نشان می دهند که مؤثرترین گروه های دروس در این زمینه، دروس انتخابی، دروس مهارتی مانند گرافیک مهندسی (شامل دروس رسم فنی و نقشه کشی)، طراحی اجزای ماشین و کارگاه های عملی هستند که برخی از آنها در برنامه های موجود و در مقایسه با دروس تئوری تخصصی و دروس پایه، از نظر کمی و کیفی کمتر مورد توجه جدی قرار گرفته اند.