آموزش مهندسی ایران

 توسعه صنعتی کشور تنها در گرو اخذ فناوری یا خرید تجهیزات نیست، بلکه این مهم مستلزم وجود یک سیستم هماهنگ شامل زنجیره ای از فرایندها چون استراتژی کلان دولت و بنگاههای بزرگ اقتصادی، سطح فناوری، روشهای مدیریت، استانداردها و مراکز تدوین آن، آموزش، پژوهش و ارتباط این عوامل با یکدیگر است. سؤال محوری مقاله این است که دانشگاهها ( نظام آموزش عالی) و صنایع در تحولات اقتصادی، اجتماعی کشور چه نقشی را بر عهده دارند؟ آیا نقش خود را به درستی ایفا می کنند و اساساً اینکه در همکاریهای فیمابین با چه مسائل و چالشهایی مواجه اند؟ نویسندگان در این مقاله با بهره گیری از تجربه های خویش، چالشهای موجود در همکاریهای دانشگاه و صنعت، نقش دانشگاه در قبال صنعت و کارکرد صنعت در قبال دانشگاه و وظایف دولت در برابر دانشگاه و صنعت را برررسی کرده اند. در پایان نیز براساس مطالب عنوان شده، پیشنهادهایی برای بهبود همکاریها ارائه شده است.

 یکی از روشهای علمی حل مسائل فیزیک و مهندسی و تجزیه و تحلیل پدیده های طبیعی، ساخت و ارائه مدل ریاضی برای این مسائل و پدیده هاست. مدل ریاضی برای مسائل فیزیک و مهندسی در واقع، بیان واقعیتهای حاکم بر مسئله فیزیک و مهندسی در قالب روابط ریاضی، به خصوص بیان علایق و روابط میان مجهول و داده های مسئله با روابط و معادلات ریاضی است. غالباً مدل ریاضی مسائل فیزیک و مهندسی به صورت مسائل مقدار اولیه و مسائل مقدار مرزی که شامل یک معادله دیفرانسیل به همراه چند شرط اولیه یا شرط مرزی است، در می آید. در این مقاله ابتدا سه سؤل اساسی زیر در این خصوص مطرح شده است: 1. آیا برای هر مسئله فیزیک و مهندسی می توان الگو و مدل ریاضی ساخت؟ 2. آیا هر مسئله و مدل ریاضی که از فیزیک و مهندسی به دست می آید قابل حل است؟ 3. آیا هر جواب و پیش بینی حاصل از مدل ریاضی در فیزک و مهندسی قابل استفاده است؟ در قسمتهای بعدی مقاله به سؤالات مطرح شده با اشاره به زمینه های تاریخی، علمی و فلسفی موضوع بر اساس دیدگاهها و عقاید دانشمندان و فیلسوفان یونان باستان و ریاضیدانان و فیزیکدانان دوران جدید و معاصر پاسخ داده شده است. به دلیل اینکه فعالیتها و تلاشهای علمی و ریاضی فیزیکدانان و مهندسان در پاسخ به سؤالهای یاد شده مثبت باشد، ابتدا مسائل خوش طرح بیان می شود و سپس با استفاده از روش عمومی ریاضیدانان، مسائل ناخوش طرح مورد بررسی قرار می گیرد تا از این طریق شناختمان را در خصوص شرایط خوش طرح بودن مسائل مقدار مرزی از نظر معادله دیفرانسیل و شرایط مرزی و ناحیه مورد نظر مسئله که در فیزیک و مهندسی ظاهر می شوند، وسعت دهیم.

هدف تحقیق حاضر بررسی اثربخشی دوره های آموزش مهندسی شرکت ایران خودرو بر اساس مدل کرک پاتریک است. بدین منظور، دوره آموزشی جوش مقاومتی خودرو پژو 206 بر اساس مدل کرک پاتریک به عنوان پایلوت مورد ارزشیابی قرار گرفت. این دوره از نظر چهار شاخص موجود در مدل کرک پاتریک شامل واکنش فراگیران به دوره آموزشی، میزان یادگیری فراگیران، میزان تغییرات حاصل شده در رفتار فراگیران و نتایج حاصل از اجرای دوره آموزشی بررسی شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که فراگیران با توجه به عاملهای مهم موجود در یک دوره آموزشی واکنش مطلوبی به دوره آموزشی اجرا شده از خود نشان داده اند. همچنین، دوره آموزشی در حد مطلوبی باعث افزایش سطح دانش فراگیران نیز شده است. از نظر تغییرات ایجاد شده در رفتار فراگیران نتایج نشان می دهند که این تغییرات ایجاد شده درسطح نسبتاً مطلوبی است. به علاوه، دوره آموزشی صرفاً 13 درصد در کاهش دوباره کاریها تأثیر داشته است. در پایان، کلیه نتایج حاصل شده از چهار شاخص جمع بندی شدند که نتایج نشان می دهد دوره آموزشی جوش مقاومتی خودرو پژو 206، 45 درصد اثر بخش بوده است. این درصد اثر بخشی به اعتقاد کارشناسان آموزش، مهندسان و سرپرستان خطوط تولید در سطح مطلوبی قرار داشته

برای سرعت بخشیدن به پیشرفت صنعتی کشور لازم است در آموزش مهندسی تحولی ایجاد شود، به طوری که دانشجویان و استادان مهندسی به طور مستقیم در فعالیتهای صنعتی مشارکت کنند و با مسائل صنعت آشنا شوند و همچنین، از مهندسان با تجربه صنعت در فعالیتهای دانشکده های مهندسی استفاده شود. در طرح پیشنهادی یکی از دانشکده های مهندسی کشور به طور آزمایشی و همراه با پذیرش دانشجویان معمولی، به پذیرش دانشجویانی که آموزش خود را به طور موازی در دانشگاه و صنعت می گذرانند، اقدام کند و در صورت موفقیت طرح و تمایل، سایر دانشکده های مهندسی کشور این طرح را اجرا خواهند کرد. چنانچه دانشجویان مشغول به تحصیل در این طرح آموزشی از ادامه تحصیل در این برنامه منصرف شوند، می توانند آموزش خود را با سایر دانشجویان همرشته خود ادامه دهند. طول دوره آموزش موازی مهندسی در دانشگاه و صنعت جمعاً 14 دوره یا ترم هفده هفته ای است که دانشجویان شش دوره آن را در صنعت به کارورزی حین تحصیل و هشت 8 دوره دیگر را به فرا گرفتن دروس متداول مهندسی خواهند پرداخت. در برنامه دروس این طرح به پرورش خلاقیت و اخلاق مهندسی توجه ویژه ای خواهد شد.

 بهره گیری از سازکار ارزیابی از جمله اصلی ترین و در عین حال مقبول ترین روشهای بررسی توان و کیفیت عملکردی نظام آموزش عالی محسوب می شود. در اینجا فرهنگ موجود در نظام نقش تعیین کننده ای در تدارک سازکارهای ارزیابی ایفا می کند. در جریان ارزیابی عملکرد، کلیه ارکان دستگاههای اجرایی بررسی و نقاط قوت و ضعف عملکردی آنها در ابعاد عمومی و اختصاصی مشخص می شود. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از این قاعده مستثنا نیست و در سالهای 83-1380، 1384 و 1385 عملکرد حوزه های ستادی و دانشگاهی خود را مورد ارزیابی قرار داده است. در مقاله حاضر نیز نتایج حاصل از ارزیابی عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1385 بررسی شده است. بدین منظور، فرایندها و ساختار اجرایی ارزیابی عملکرد وزارت در سال 1385 توصیف و نتایج اجرای ارزیابی عملکرد حوزه های ستادی و دانشگاهی به تفکیک و برحسب عوامل و شاخصهای مصوب ارائه شده است.

افزایش رشد تقاضای انرژی در قرن 21 همراه با مشکلاتی از قبیل آلودگی محیط زیست، کمبود منابع طبیعی و همچنین، محدودیت فضا و مکان مناسب برای احداث نیروگاههای سوخت فسیلی است. از طرف دیگر، رشد فناوری در جهان تقاضا برای انرژی به خصوص انرژی الکتریکی رشد چشمگیری یافته است. از این نظر، یافتن انرژیهای پاک جایگزین، عوامل ایجاد بازگشت ناپذیری در سیستم های مصرف کننده انرژی و مصرف بهینه انرژی با روش تحلیل اگزرژی امری ضروری می نماید. یکی از کاربردهای اگزرژی تحلیل اقتصادی سیستم هاست. این قسمت از تحلیل اگزرژی در دوره های کارشناسی رشته های مهندسی در کشور ما تدریس و آموزش داده نمی شود. در تحلیل اگزرژی اقتصادی، برای بهبود طراحی سیستم ها اگزرژی با مفاهیم اقتصادی ترکیب می شود و با حداقل کردن قیمت و زمان کارکرد سیستم ها می توان بهترین و کارآمدترین سیستم را با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی شناسایی کرد. در این مطالعه ضمن اشاره به میزان مصرف انرژی در جهان، لزوم جایگزینی انرژیهای فسیلی با انرژیهای پاک تجدید پذیر و آموزش تحلیلهای فنی اقتصادی در دانشگاه های کشور بیان شده و با کاربرد روش قیمت اگزرژی تولیدی، نتیجه حاصل از اعمال این روش روی سیکل نیروگاه خورشیدی شیراز و همچنین، نتایج موجود از اعمال این روش بر روی سیستم ترکیبی تولید توان و حرارت همزمان مطالعه و درسی با عنوان "طراحی سیستم های گرمایی" پیشنهاد شده است.

 طرح "جام هوشمند تفکیک کننده آب و روغن" یکی از طرحهای برادران شاکر خراسانی، از جمله نوابغ ایرانی و سازنده دستگاههای خودکار در قرن سوم هجری، است]4[. در گذشته، دانشمندان ایرانی در زمینه طراحی و ساخت ماشین آلات و ابزار مکانیکی گامهای بزرگی برداشته اند، لکن به دلیل گذشت زمان یا نبودن امکان ساخت، اساساً نمونه های ساخته شده ای از این دستگاهها در دسترس نیست و فقط نقشه های آن در نسخ خطی در موزه های مختلف مانند موزه واتیکان در ایتالیا و موزه توپکاپی در ترکیه نگه داری می شود]۱[. دستگاه تفکیک کننده آب و روغن با توجه به اختلاف چگالی دو سیال آب و روغن کار می کند که از طریق دو مجرای خروجی، آب و روغن را جدا می کند. این جام شامل تنگی با یک ورودی و دو خروجی است. در کف این تنگ پایه ای عمودی تعبیه و بر روی این پایه تیغه ای افقی قرار داده شده است که حرکت رفت و برگشتی به پایین و بالا دارد. در یک سمت این تیغه ظرفی استوانه ای شکل نصب شده که دارای دو لوله خروجی در دو طرف و مقابل هم است و در سمت دیگر آن وزنه ای آویخته شده است. تیغه از مرکز به پایه عمودی متصل است و گشتاور ایجاد شده توسط وزن سیال ریخته شده در ظرف بر حسب چگالی سیال، تیغه را به چپ یا راست متمایل می کند و لذا، سیال( آب یا روغن) از سمت مربوط به خود خارج می شود. این دستگاه تا به حال در ایران ساخته نشده و برای اولین بار توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران در قالب پروژه ای تحقیقاتی با عنوان " طرح فناوریهای قدیمه ایران" در پژوهشکده مکانیک بر اساس مستندات موجود طراحی و ساخته شده است.

سازمانها، برای بالا بردن کیفیت تولید و خدمات خود و ایجاد مزیت رقابتی و همچنین، برای ورود به بازارهای جهانی ملزم به پیاده سازی نظام مدیریت کیفیت فراگیر هستند. مدیریت کیفیت فراگیر به تعبیری پارادایم نوین مدیریت به شمار می آید و سازمانها برای ادامه حیات و عبور از فراز و نشیب و رسیدن به مرحله تکامل به تولد دوباره و مستمر نیاز دارند و با پنهان کاری عیوب نمی توان در دریای پرتلاطم رقابت این کشتی را با موفقیت به ساحل رسانید. مدیریت کیفیت فراگیر هم به صورت یک فرهنگ و هم به عنوان مجموعه ای از اصول راهبردی برای نشان دادن بهبود مستمر در سازمان است. هم اکنون شاید بتوان گفت که مدیریت کیفیت فراگیر بهترین راه برای رشد و گسترش صنعت نوپای ایران است تا از این طریق بتوان حضور در بازار رقابتی را تجربه کرد. در این مقاله به اصول دمینگ و چرخه کیفیت به عنوان اجزای مهمی که در راه پیاده سازی مدیریت کیفیت فراگیر نقش دارند اشاره و مدل فراگیر مدیریت کیفیت جامع و اصول مشترک در پیاده سازی این اصول ارائه شده است.