آموزش مهندسی ایران

نگاهی به ساختار و محتوای دروس در برنامه های آموزشی رشته های مهندسی در کشور ایران آشکار کننده این واقعیت است که آموزش مهندسی هدف انتقال "علوم مهندسی" را دنبال می کند و کمتر به جنبه عملی مهندسی، به مثابه وجه تمایز مهم مهندسی با علوم پایه، توجه دارد.  دروس عملی کم شمار برنامه ها نیز بیشتر جنبه آزمایشگاهی دارند و در نتیجه، باز هم در خدمت آموزش علوم قرار می گیرند. در این مقاله سعی شده است با تأملی در مبادی و آسیبهای واقعیت مذکور،  ضرورت تغییر رویکرد آموزش مهندسی از "آموزش علوم" به "آموزش طراحی" به منظور نیل به نتیجه گیری زیر مورد بحث قرار گیرد؛ از آنجا که طراحی هنر ایجاد تغییر و تصرف در محیط برای پاسخگویی به نیازهای "انسان" است، رویکرد "طراحی مهندسی" می تواند توجه به عنصر انسانی را، که ملازم با توجه به ابعاد کیفیت، زیبایی و معناست، در آموزش مهندسی احیا و مهندسی را به جایگاه ذاتی خود نزدیک تر کند.

امروزه، به تربیت در هر ساحتی از علم و فن به طریقی نگریسته و بر مبنای هر نگاه، روشهایی برای آموزش انسانها در آن ساحت پی گرفته می شود. معماری نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ بحثها و نظرهای متنوع و گاه مختلفی در تربیت معماران مطرح است. در این میانه، دغدغه هویت و فرهنگ در معماری ایرانی نیز پررنگ شده است و آنانی که معماری را فرع بر فرهنگ می دانند، معتقدند که برای رسیدن به معماری مطلوب باید فرهنگ را به آموزش معماری و تربیت معماران وارد کرد. اقسام دیدگاههای تربیتی با رویکرد فرهنگی به معماری، علی رغم تفاوتهایشان، در موضوعی مشترک اند و آن اینکه معمولاً ماهیت فرهنگ، تربیت و معماری را به وضوح روشن نمی کنند! همین موضوع به سوءتفاهمها دامن می زند و سبب می شود روز به روز بیشتر بین این مفاهیم فاصله افتد تا جایی که آشتی دادن آنها به سادگی میسر نشود. این درحالی ا ست که تلقی قدما از فرهنگ و تربیت از یک سو و ساختن و آبادان کردن از سوی دیگر، نشان می دهد که روزگاری این معانی چنان در هم تنیده بودند که میانشان جدایی نبود. پیشینیان از «فرهنگ»، «تربیت» و «عمارت» مرادی داشتند که با آنچه امروزه با همین اسامی می خوانیم، شباهتها و تفاوتهای ظریفی دارد. روشن شدن استنباط و تلقی حقیقی آنان از این مفاهیم ما را به گنجینه ای از رویکردها و ارزشهایی رهنمون می کند که به دست فراموشی سپرده ایم و همین نسیان به بسیاری از گرفتاریها و مسائل امروزیمان در فهم معماری و آموزش آن منجر شده است. بدین منظور، از فرهنگ می آغازیم، همان مفهومی که معماری را پرتوی از آن می دانیم.

یکی از پرسشهایی که در محافل حرفه ای و آموزشی معماری مطرح می شود این است که آیا معماری ذاتی یگانه و والا دارد که معماران برای رسیدن به آن می کوشند یا مسئله معماری به تعداد معماران پاسخ دارد؟ در این مقاله در باره وجود و عدم این ذات با رجوع به زمان بحث شده است. زمانی این ذات وجود داشته و معماری را با عالم قدسی مرتبط می کرده است، زمانی این ذات را پیشگامان معماری مدرن (معماران بزرگ) ابداع و پیشنهاد می کرده اند و امروزه، با عبور از دوران سنتی و مدرن و مرگ معماران بزرگ، این معماران کوچک هستند که بی هیچ الگویی در برابر، هر یک به شیوه ای طراحی می کنند و به روشی می سازند. در روزگار معماران کوچک (دوران کثرت گرایی پسامدرن) طراحی معماری، داوری معماری و در نهایت، آموزش معماری با این پرسشها مواجه می شوند: به کدام شیوه طراحی کنیم؟ معیار قضاوت در باره آثار معماری چیست؟ مدرسه معماری چه چیزی را باید آموزش دهد؟ استاد معماری در این عالم کیست و رابطه او با شاگردان چگونه است؟ شاگرد معماری در این عالم چه ویژگیها و چه نیازهایی دارد؟ نظام و محتوای آموزش در دوران پسامدرن چه می تواند باشد؟ مکان آموزش طراحی معماری به معماران کوچک کجاست؟در پایان، پس از کاوش در پرسشهای یاد شده، رهیافتهایی برای آموزش طراحی به معماران کوچک پیشنهاد شده است.

محمدکریم پیرنیا، از برجسته ترین تاریخ پژوهان معماری ایران، نخستین کسی بود که تلاش کرد مفاهیم و مبانی سنت معماری ایرانی را به مباحثات دانشگاهی داخل و به تعبیری زبان سنت معماری ایرانی را به زبان مدرسه مدرن معماری و زبان دانشگاهی نزدیک کند. او این کار را با طرح دو موضوع اصول و سبک شناسی معماری ایرانی انجام داد. موضوع این مقاله پرسش از انگیزه های پیرنیا و چگونگی این اقدام او و همچنین، عوارضی است که بر کار او وارد شد. تلاش پیرنیا برای نظری کردن این سنت عملی از یک سو فرصت بحث و فحص در معماری ایرانی و آموزش و فهم آن را فراهم آورد و از سوی دیگر، حجابهایی در راه شناخت و آموزش آن سنت معماری افکند. فهم و یادآوریِ این دو جنبه توأم در تحقیق و آموزش تاریخ معماری ایران امری ضروری است. بر این اساس، در این مقاله نخست به چگونگی طرح مبانی و کلیت معماری ایرانی توسط پیرنیا پرداخته و نقاط قوت و ضعف کار او  بررسی و نقد و سپس، انگیزه های آشکار و نهان پیرنیا در خلال این جهد و طلب بررسی شده است.

با عبور از دوران توسعه صنعتی و ورود به عصر دانایی و توسعه دانش بنیان ارتباط دانشگاه و صنعت به ضرورتی حیاتی و اجتناب ناپذیر و به یک الزام تبدیل شده است، به طوری که این دو نهاد بازیگران اصلی نظامهای ملی نوآوری قلمداد می شوند و ارتباط باز تعریف شده آنها مهم ترین نقش را در تجاری سازی دستاوردهای علمی و توسعه اقتصادی خواهد داشت. دانشگاهها در ادامه مأموریتهای آموزشی و پژوهشی سنتی خود در نظام ملی نوآوری در توسعه فناوری و کارآفرینی مسئولیتهای جدیدی را عهده دار شده و با تولید دانش با ارزش اقتصادی، زمینه های نوآوری مبتنی بر دانش را برای بنگاههای اقتصادی و صنعت فراهم کرده اند. مشخصه های اصلی توسعه مبتنی بر دانایی نوآوری، نیروی انسانی کارآفرین، واحدهای تحقیق و توسعه و شرکتهای کوچک و متوسط دانش بنیان به شمار می روند و زیر ساختهای عمده این عصر، دانشگاههای کارآفرین و مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری به حساب می آیند. امروزه، برای برقراری ارتباط مؤثر بین دانشگاه و صنعت باید راهبردها و راهکارهای جدیدی را در چارچوب کارکردهای نظامهای نوآوری اتخاذ کرد. در این مقاله ویژگیهای صنعت و دانشگاه در کشور ایران از منظر نظامهای نوآوری بیان و با توجه به کارکردهای این نظام جایگاه صنعت ایران در رتبه های جهانی مشخص شده است. سپس، با توجه به کارکردهای سیاستگذاری، تحقیق و توسعه، تأمین منابع، توسعه منابع انسانی، انتقال و انتشار فناوری، کارآفرینی و تولید کالا و خدمات پیشنهادهایی برای توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران ارائه شده است.

مطالعات اخیر نشان می دهد که کارفرمایان به استخدام دانشجویان مهندسی با مجموعه مهارتهای متنوع توجه ویژه ای دارند. بنابراین، یکی از چالشهایی که دانشگاهها و دانشکده های مهندسی با آن مواجه اند، چگونگی پرورش دانش آموختگانی است که فقط دارای مهارتهای سنتی نباشند، بلکه دانش، مهارت و نگرشهای لازم برای ورود به عرصه صنعت و تجارت را داشته باشند. این دانش آموختگان آماده به کار، ویژگیهایی همچون شایستگی فنی، آگاهی تجاری و اعتماد به نفس دارند و نیز یک رابط بسیار ماهر و زبده در زمینه بازاریابی و جذب سرمایه محسوب می شوند. بر این اساس، در مدل سه بعدی شبکه هم افزایی دولت، دانشگاه، صنعت و تحقیق برای تربیت مهندسان آماده به کار، برنامه درسی فراکنشی تدوین می شود که سه نوع مهارت شایستگی فنی، آگاهی تجاری و مهارتهای نرم را در دانشجویان مهندسی ایجاد می کند. بر اساس این مدل، دانشگاه، صنعت و تحقیق در تعاملی پویا در همه مراحل چرخه تولید مهندس آماده به کار، با هم تعامل و انسجام دارند و حمایت دولت در همه مراحل این تعامل پویا  وجود دارد، به نحوی که اثربخش ترین و کارآمدترین آموزشهای مهندسی به منظور رشد شایستگیها، دانش، مهارت و نگرش مثبت دانش آموختگان به صنعت و نگرش مثبت صنعت به دانش آموختگان ارائه می شود.

در این مطالعه درک عامه از علم و لزوم ارتقای آن به مثابه یکی از کارکردهای علم بررسی شده است و همگانی کردن علم که در کشور ایران عمدتاً با نام ترویج علم شناخته می شود، ابزار لازم برای بالابردن درک عامه از علم معرفی شده است. در این مقاله توضیح داده شده است که برای بالابردن درک عامه از علم، تأسیس نهاد یا نظام همگانی کردن علم ضروری است. بدین ترتیب، در این مقاله ویژگیهای نهاد یا نظام همگانی کردن علم برای برقراری ارتباط بین حوزه علم و حوزه عمومی و در نتیجه، تغییر میزان درک عامه از علم تبیین و برای این منظور ماهیت درک عامه از علم شرح داده شده است. در این مطالعه دلایل همگانی کردن و ارتقای درک عامه از علم با توجه به سطح توسعه یافتگی و نوع نظام سیاسی جوامع تبیین شده است.  همچنین، در این مقاله بیان شده است که همگانی کردن علم و تولید علم عمومی می تواند به شکل گیری بین رشته ایها، کاربردی شدن علوم و ارتباط هر چه بیشتر رشته های علمی با یکدیگر و نیز دانشگاه و صنعت منجر شود. از سوی دیگر، علم عمومی با معرفی فرصتهای مشارکت در انجمنهای علمی موجب رشد جامعه پذیری و افزایش سرمایه اجتماعی تحصیل کردگان ایرانی می شود.  

هدف اصلی این تحقیق بررسی ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی دانشجویان فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان بود. جامعه تحقیق شامل دانشجویان دانشکده فنی و مهندسی (رشته های عمران، برق، مکانیک، شیمی و کامپیوتر) دانشگاه اصفهان بود و نمونه ای به حجم 200 نفر با روش نمونه گیری تصادفی (از نوع طبقه ای) از جامعه مورد نظر انتخاب شد. روش پژوهش توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه سنجش ویژگیهای شخصیتی کارآفرینان ایران بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آماره های توصیفی ( فراوانی و درصد) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که در مقیاس کلی کارآفرینی بیش از 50 درصد از آزمون شوندگان در سطح ضعیف و بسیار ضعیف است، در خرده مقیاسهای کانون کنترل درونی، عملگرایی، تحمل ابهام و رؤیاپردازی بیش از 50 درصد از آزمودنیها در سطح قوی و بسیار قوی  و در سایر خرده مقیاسها بیش از 50 درصد از آزمودنیها در سطح ضعیف  و خیلی ضعیف قرار داشتند.