آموزش مهندسی ایران

این مقاله قسمت سوم از موضوع پدیده فرار مغزهاست که در آن به ارائه راهکارهای کاهش این پدیده پرداخته شده است. در مقاله اول به تاریخچه این پدیده پرداخته ] 1 [و تقسیم بندی پدیده فرار مغزها بر اساس دوران تاریخی آن به سه دوره قبل از انقلاب (پادشاهی)، دوران انقلاب و بحران و دوران تثبیت و آرامش نسبی تقسیم شد و آمار مهاجرت در هر یک از این دوره ها مورد بررسی قرار گرفت. درمقاله دوم] 2 [ نظریات صاحبنظران از دیدگاه تخصصی آنان همانند دیدگاههای جامعه شناسی، اقتصاد ، سیاسی، فرهنگی و حقوقی در زمینه علل مهاجرت نیروهای کارآمد و نخبه جمع آوری و بررسی شد. در نهایت، مجموعه عوامل و انگیزهای مطرح شده در زمینه فرار مغزها به الف. انگیزه های سیاسی و امنیتی؛ ب. انگیزه های فرهنگی؛ پ. انگیزه های حرفه ای و علمی ت. عوامل اقتصادی؛ ث. عوامل اجتماعی تقسیم شدند. در مقاله حاضر سعی شده است تا حد امکان مجموعه ای از راهکارهایی که در تعدیل، تغییر یا رفع انگیزه های پدیده فرار مغزها مؤثر هستند، ارائه شود.

 طراحی و استقرار سیستم های دانش اگرچه فرایندی عمومی دارند، اما بنا به ماهیت دانشی که در بطن سیستم قرار گرفته است، تفاوتهایی نیز با یکدیگر دارند. دانش هم هر چند واژه ای مشترک برای تمام علوم، اطلاعات، تجربه ها و تحلیلهای بشری است، اما براساس ماهیت اجزای آن به حوزه های بسیار متنوع و گسترده ای تفکیک و طبقه بندی می شود که هر یک تخصص خاص خود را می طلبد. آنچه در این مقاله در چارچوب مهندسی دانش بر مبنای نگرش سیستمی مطرح، بررسی و تحلیل شده است، به جنبه های نرم و عمومی دستیابی به دانش سازمانی مربوط می شود. با مطرح کردن وظایف و شیوه کار مهندس دانش، نقشه کشی دانش بررسی می شود. با شناخت ابعاد، فرایند و راهکارهای نقشه کشی دانش، معماری دانش معرفی می شود. در مهندسی سیستم دانش اصول دستیابی به خلاقیت در هفت روش بالاترین سطح تجرید، وسعت قبل از عمق، بی نظمی توأم با انضباط، تجزیه پیش از تلفیق، توجه به عملکرد پیش از توجه به شکل ظاهری، ترکیب جُفتی محکم و ترکیب جُفتی سُست در عملکرد و گذر از کارکرد به شکل بررسی می شود. برای تعیین راهبرد طراحی سیستم دانش در فرایند مهندسی دانش روشهای طراحی با رعایت وظایف هیئت سایه و فعالیتهای مهندسی سیستم دانش عرضه می شوند. بخش پایانی مقاله به ارائه ابزارها و عملکردهای مهندسی دانش از نظر متخصصان شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی اختصاص دارد.

مهندسی ارزش متدولوژی سامانه مند و گروه گرایی است که با تجزیه و تحلیل کارکردهای محصول/خدمت تلاش می کند تا با ارزش ترین کارکرد با صرف کمترین هزینه را بدون چشمپوشی از ایمنی، قابلیت اطمینان، قابلیت نگهداری و تعمیرات، کیفیت و سایر مشخصه های مطلوب محصول/خدمت محقق سازد. از سوی دیگر، متدولوژی TRIZ با گردآوری کاراترین تجربه های حاصل از اختراعات و حل مسائل پیچیده طراحی و مهندسی, امکان شناسایی همزمان کارکردهای مفید و زیانبار و مؤلفه های فیزیکی یک محصول/خدمت و ارائه بهبود یافته ترین کارکرد جایگزین برای آن را داراست. در این میان، بروز قابلیتهای هم افزایی این دو متدولوژی امکان کاربری همزمان آنها را در حل مسائل، بهبود کارکرد و افزایش ارزش جالب توجه می سازد. استقرار سامانه ای مهندسی با رویکرد عام همواره یکی از دغدغه های اصلی مدیران در پروژه هاست. در این مقاله ضمن معرفی ابزار توانمند و کارایTRIZ و بازنمایی نقاط ضعف مهندسی ارزش در مرحله آنالیز کارکرد-نمودارFAST و فرایند ایده پردازی، از خلال بررسی امکان هم افزایی این دو متدولوژی، به ارائه مدل کارکردی جدیدUHP-FAST برای آنالیز کارکرد پرداخته شده است. همچنین، از خلال مدل ارائه شده و قابلیتهای افزوده شده توسط آن در مرحله اطلاعات و مدل بهبود یافته طوفان ذهنی به وسیله TRIZ در قالب طوفان ذهنی جهتدار، به فرایند ایده پردازی مرحله خلاقیت پرداخته شده است. در نهایت، با توجه به مدل ارائه شده و اعمال این مدلها و پیشفرضها در برنامه کاری سنتی مهندسی ارزش، برنامه کاری جدید برای مهندسی ارزش و استقرار سامانه ای مهندسی و فراگیرتر پیشنهاد شده است.

 ارتباط صنعت و دانشگاه با توجه به میزان تأثیرگذاری آن در فرایند توسعه دانش محور و پایدار در طول تاریخ مورد توجه عموم صاحبنظران به خصوص سیاستگذاران قرار گرفته و بحثهای متعددی نیز در باره ابعاد این ارتباط مطرح شده است. با مروری دقیق بر راهبرد کشورهای مختلف در این خصوص، می توان دیدگاه غالب را نگرشی آمیخته با اثربخشی فوری به ارتباط این دو نهاد از منظر نحوه فعالیت آنها دانست که به ارائه راهکارهای مقطعی یا شتابزده ای منجر شده است که از آن به "راهکارهای مبتنی بر رهیافتهای عملگرا" تعبیر می شود. این امر به خصوص در دوران انقلاب صنعتی در کشورهای توسعه یافته گستردگی داشته است و متأسفانه، امروزه بدون توجه به الزامات زمانی و مکانی و نیز علی رغم بازنگری کلی کشورهای توسعه یافته در رهیافتهای مذکور، توسط برخی از کشورهای کمتر توسعه یافته دنبال می شود. با عبور از دوران صنعتی و رسیدن به دوران فرا صنعتی، بازنگری در روشهای قدیمی و استخراج روشهای نوین نگرشی جدید را به ارتباط صنعت و دانشگاه ایجاد کرد که بر تحلیل نوع فعالیت این دو نهاد همراه با در نظر گرفتن تأثیر سایر نهادهای مرتبط استوار است و راهکارهای استخراج شده با این دیدگاه را "راهکارهای مبتنی بر رهیافتهای نهادگرا " می نامیم. در این مقاله پس از ارائه توصیف الزامات و تأکیدات مرتبط با صنعت و دانشگاه، ابتدا به ذکر نتایج حاصل از رهیافتهای عملگرای ارتباط صنعت و دانشگاه پرداخته و سپس با ذکر ناکارآمد بودن این رهیافت، به خصوص با توجه به تجربه کشور, آسیب شناسی نهادگرای ارتباط صنعت و دانشگاه توصیف شده است. در پایان مقاله، راهکارهای حاصل از نگرش نهاد گرایانه ارتباط صنعت و دانشگاه در قالب رهیافت نهادگرا ارائه شده است.

در این مقاله ضمن معرفی سیستمهای عملیات از راه دور و خصوصیات آنها، پارامترهایی که به منظور بررسی و ارزیابی این سیستمها باید مورد توجه قرار گیرند، معرفی شده اند. در سال 1985 "ورتوت" و "کویفت" شاخصی را شامل 32 ویژگی برای ارزیابی سیستمهای عملیات از راهدور مکانیکی یا ماشینی ارائه کردند که در این شاخصها به پارامترهایی نظیر پایداری، ردیابی و عوامل امنیتی توجه نشده یا به صورت ناچیز در نظر گرفته شده است. در این مقاله ضمن تعمیم و تصحیح دستهبندیهای یاد شده و با استفاده از پیشرفتهای جدید به دست آمده در زمینه سیستمهای عملیات از راهدور، پارامترهای مختلف به منظور ارزیابی سیستمهای عملیات از راه دور در قالب پنج دسته مختلف پیشنهاد شده است.

 فلزات استراتژیک به فلزاتی اطلاق می شود که در صنایع نوین و پیشرفته کشور ها به کار می روند، ولی مواد اولیه، فناوری یا تجهیزات لازم برای تولید آنها در کشور ها محدود یا به کشورهای خارجی وابسته است. با توجه به نیاز صنایع نوین و پیشرفته به فلزات استراتژیک و محدودیت مواد اولیه برای تولید آنها و تأمین کانه (سنگ) فلزات استراتژیک، دسترسی به فناوری و تجهیزات لازم برای تولید آنها برای کشورها در دراز مدت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کمبود آنها می تواند شرایط بحرانی یا آسیب پذیری ایجاد کند. اطلاع از تأثیر عوامل مختلف بر روند تولید این فلزات مهم است. اکثر فلزات استراتژیک همراه کانه فلزات مس، سرب، روی و قلع در ایران موجود هستند و در محصولات میانی فرایند تولید فلزات خام، غبار، سرباره و لجن توزیع می شوند. این فلزات سرچشمه فلزات استراتژیک به شمار می روند. عرضه، تقاضا، کارایی و کاربرد فلزات استراتژیک به تنهایی و نیز میزان تولید فلزات سرچشمه فلزات استراتژیک و به تبع آنها درجه استراتژیک بودن فلزات استراتژیک یکسان نیست. شناخت اثر عوامل بحرانی و آسیب پذیر بر قیمت این فلزات برای شناخت درجه استراتژیک بودن آنها الزامی است. چون تولید و مصرف فلزات استراتژیک و کاربرد آنها برای تولید مصالح پیشرفته بیشتر در چند کشور صنعتی متمرکز است، با توجه به محدودیت عرضه کانه فلزات سرچشمه استراتژیک در ایران و جهان علی رغم جایگزینی تعدادی از آنها، درجه بحرانی بودن، آسیب پذیری و بالاخره، استراتژیک بودن آنها به مرور زمان برای ایران و اغلب کشور ها بیشتر خواهد شد. با احتساب این واقعیت، ضرورت آینده نگری و برنامه ریزی کلان برای شناخت و آموزش فلزات استراتژیک در گرایشهای مهندسی متالورژی و مواد الزامی به نظر می رسد.

هدف از مطالعات آینده نگری فناوری در کشور ژاپن ارائه و تجزیه و تحلیل اطلاعات اساسی مورد نیاز دولت در امر سیاستگذاری علم و فناوری، مدیریت پژوهش و توسعه، برنامه ریزی آموزش عالی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، بنگاههای اقتصادی و... است. تحقق مطالعات آینده نگری فناوری با ویژگیهای سازمانهای دولتی که با مقولات علم و فناوری سر وکار دارند و همچنین، با عوامل مختلف اقتصادی اجتماعی جاری در زمان اجرای برنامه، ارتباط تفکیک ناپذیری دارند. در نتیجه کشمکش ها و مباحثات طولانی که در اواسط دهه 1990 به دلیل بروز رکود اقتصادی در ژاپن آغاز شد، نظام دولتی را با تغییر و تحولات شدیدی رو به رو ساخت [1]. دولت ژاپن برنامه جامع «سیاستگذاری علم و فناوری در قرن بیست و یکم» را که توسط « شورای علوم ژاپن»، که نهادی وابسته به دفتر نخست وزیری و مشتمل بر نخبگان علمی و دانشمندان برجسته است، به تصویب رساند. در این مقاله با استناد به گزارشهای ارائه شده توسط «مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری» و «وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش و علم و فناوری ژاپن» مطالعات آینده نگری و سیاستهای علمی دولت بررسی شده است. در این خصوص، ابتدا ابعاد اساسی نظام علم و فناوری کشور ژاپن و تغییر و تحولات آن از اوایل دهه 1990 میلادی ارائه و سپس، با بررسی مطالعات آینده نگری فناوری، نتایج ششمین (1997) و هفتمین (2001) دوره آینده نگری ژاپن و در نهایت، اولویتهای مورد نظر در توسعه این کشور ارائه شده