اندیشه های نوین تربیتی

شرایط سیاسی و اجتماعی مشروطه باعث تشویق و تشدیدِ نگاه انتقادی، تربیتی شاعران این دوره و دوره پسامشروطه بوده است. به خاطر جایگاهِ جریان ساز ملک الشعرای بهار و احمد شاملو _به عنوان منتقدان وضیعت اجتماعی، اخلاقی زمان_ اشعار ایشان برای پژوهش پیش ِرو انتخاب شده است. در این مقاله گردآوری داده ها به صورت «کتابخانه ای» و روش انتخاب ابیات به شیوه «هدفمند» صورت پذیرفته است. هدف از این پژوهش، بررسی اشتراکات و افتراقاتِ آموزه های تربیت_ اجتماعی در اشعار ایشان است. در همین راستا، پژوهش حاضر به شیوه «تحلیلی تطبیقی» در پیِ پاسخ به چگونگی نگرش این دو شاعر در خصوص شالوده های اخلاق اجتماعی: (ازجمله عدالت اجتماعی، حقوق زن، جهل عمومی، آزادی، فقر، خودآگاهی اجتماعی و ستم ستیزی) است. نوآوری پژوهش در این است که برای نخستین بار، دو شاعر از دو گونه و مکتب متفاوت شعری _یکی در مکتب بازگشت و دیگری در سپیدسرایی_ به لحاظ نگرشِ تربیت اجتماعی مقایسه می شوند. از آنجا که غلبه وجه سیاسی اشعار شعرای این دوران، باعث در سایه ماندن وجوه دیگر (به ویژه وجه تربیتی) آن شده است؛ از این روی، ضروت توجه پژوهشگران به وجوه دیده نشده این گونه اشعار، انکارناپذیر می نماید.

هدف این پژوهش، بررسی میزان شناخت والدین از قابلیت های روان شناختی و فیزیکی فرزندان 3 تا 6 سال بر اساس برنامه کودک شو شبکه نسیم بود. روش پژوهش در مرحله اول، کیفی (پدیدارشناسی) و در مرحله دوم نیز توصیفی_تحلیلی بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی قسمت های سری سوم برنامه کودک شو اجراشده در شبکه نسیم، در سال 1397 بود. نمونه پژوهش حاضر شامل 81 خانواده شرکت کننده در برنامه کودک شو بود. برای قابلیت های فیزیکی از سؤالات اتاق بازی کودک-والد استفاده و برای قابلیت های روان شناختی با روش کلایزی 5 مفهوم کلی، علایق، روابط بین فردی، مؤلفه عاطفی، مؤلفه رفتاری و مؤلفه شناختی بر اساس سؤالات مطرح شده در برنامه به دست آمد و برای تعیین اعتبار آن از روش سه سوسازی استفاده شد. سپس بعد از کدگذاری سؤالات به صورت دستی، مؤلفه ها بر اساس پاسخ درست و غلط والدین، به صورت آزمون های فراوانی و درصد و آزمون خی دو توصیف و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که در مجموع 638 سؤال (561 سؤال روان شناختی و 77 سؤال فیزیکی) از والدین پرسیده شده است که آنها 43 درصد جواب درست و 57 درصد پاسخ نادرست داده اند. همچنین نتایج آزمون خی دو نشان داد که بین پاسخ درست و نادرست والدین به قابلیت های کودک به-جز روابط بین فردی، تفاوت معناداری مشاهده شد؛ یعنی والدین به طور معناداری شناخت دقیقی از ویژگی های فیزیکی و روان شناختی فرزندان خود نداشته اند. در مجموع می توان نتیجه گیری کرد که شناخت والدین از قابلیت های فیزیکی و روان-شناختی کودکان خود، پایین و ناکافی است. بنابراین پیشنهاد می شود به والدین در راستای شناخت دقیق تر از ویژگی های روان شناختی فرزندان خویش آموزش های لازم داده شود.

علم تحول انسان محدود به بیان فرضیه، نظریه پردازی و بررسی تجربی نیست، بلکه فرانظریه های این علم تفسیر نتایج و کاربردهای تربیتی را نیز تحت تأثیر قرار می دهند. هدف این مقاله بررسی علم تحول انسان در پرتو فرانظریه های این علم بود. تناسب بین فرانظریه ها و نظریه ها )که مبنای سیاست گذاری های تعلیم و تربیت و کاربردهای آموزشی هستند(، از ضروریات تحول بهینه انسان است. از این رو در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، انواع فرانظریه های علم تحول انسان شامل فرانظریه دو نیمه سازی دکارتی و فرانظریه فرایندی رابطه ای مورد واکاوی قرار گرفته است. فرانظریه دونیمه سازی دکارتی، جهان هستی را در قالب قطب های دوگانه جمع پذیر ترسیم می کند، در حالی که فرانظریه فرایند_ رابطه ای، جهان هستی را به عنوان سیستمی از روابط متقابل کل و جزء، پویا و در حال تغییر ترسیم می کند. در این فرانظریه قطب ها در یکدیگر رسوخ کرده و هر قطب در عین حال که دیگری را تعریف می کند، خود نیز به وسیله دیگری تعریف می شود. همچنین، کل یک سیستم سازمان یافته از بخش هاست، به نحوی که هربخش به وسیله ارتباطش با دیگر بخش ها و با کل تعریف می شود. بنابراین، کل بزرگتر از جمع بخش هایش نیست، بلکه از آن متفاوت است. ناکامی فرانظریه دونیمه سازی دکارتی در تشریح پیشرفت های جدید در علم تحول انسان، نفوذ 300 ساله این فرانظریه را کاهش داده و فرانظریه فرایندی رابطه ای در حال جایگزینی با آن است.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی ارائه مدلی در راستای پیش بینی قربانی قلدری نوجوانان بر اساس دلبستگی به والدین و همسالان، شفقت به خود با نقش میانجی حل مشکل است که در میان نوجوانان دوره اول مقطع متوسطه (کلاس ششم تا هشتم) انجام شد. در قالب یک طرح همبستگی به شیوه مقطعی، 320 نفر از نوجوانان 12 تا 15 سال شهر تهران به روش نمونه گیری هدفمند با استفاده از فرمول کلاین انتخاب شدند، که پس از گردآوری داده ها، تعداد 312 پرسشنامه قابل تجزیه و تحلیل بوده است و از شرکت کنندگان خواسته شد به پرسشنامه های استاندارد قلدری ایلی نویز (2001)، دلبستگی نوجوانان به والدین و همسالان آرمسدن و گرینبرگ (1987)، حل مشکل هپنر و پترسون (1982)، شفقت به خود نف (2003) پاسخ دهند. به منظور تحلیل داده از از نرم افزارهای Spss نسخه 19و Smart-PLS نسخه 3 استفاده شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که 88. 7 درصد از تغییرات قربانی قلدری ناشی از تغییرات متغیرهای انواع دلبستگی و شفقت به خود است و تمامی متغیرهای مذکور (به غیر از دلبستگی پدر) تأثیر معناداری بر قربانی قلدری دارند. همچنین نتایج مرتبط با نقش میانجی گری حل مسئله، نشان داد که انواع دلبستگی (به غیر از دلبستگی همسالان) و شفقت به خود از طریق حل مشکل بر قربانی قلدری نوجوانان به ترتیب 0. 047-، 0. 506- و 0. 268- اثر غیرمستقیم دارد (001/0>P). بر اساس یافته های این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که حل مشکل در رابطه بین قربانی قلدری نوجوانان و انواع دلبستگی (مادر و پدر)، شفقت به خود نقش میانجی دارد. توجه به این مکانیسم ها می تواند در تدوین مداخلات پیشگیرانه و درمانیِ کارآمد برای نوجوان در مقابله با قربانی شدن توسط هم سالان و ابتلا به نشانه های افسردگی مفید باشد.

هدف از این پژوهش، تعیین اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان به روش مطالعه موردی با طرح A-B بود. نمونه این پژوهش، سه دختر نارساخوان پایه چهارم ابتدایی بودند که به طور تصادفی از میان کودکانی انتخاب شدند. این کودکان در سال تحصیلی 1400-1399 به مراکز مشاوره شهر شیراز ارجاع و به عنوان نارساخوان تشخیص داده شده بودند. ابزارهای پژوهش عبارت از مقیاس هوش وکسلر کودکان (1986) و آزمون حافظه فعال پیکرینگ و کثرکول (2001) بود. برنامه ذهن آگاهی به مدت ده جلسه 90 دقیقه ای آموزش داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون T زوجی استفاده شد. نتایج نشان داد که برنامه آموزش ذهن آگاهی بر تقویت ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان در سه مؤلفه مجری مرکزی، حلقه واج شناختی و صفحه دیداری_ فضایی تأثیر معنادار داشته است. بر اساس یافته ها پیشنهاد می شود معلمان و درمانگران از تکنیک های ذهن آگاهی به عنوان یک روش مستقل یا مکمل روش های درمانی دیگر در راستای تقویت ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان استفاده کنند.

هدف این پژوهش، طراحی الگوی برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی برای متوسطه دوره اول است. با توجه به رشد سریع بحران های بوم شناختی در عصر جدید، تربیت شهروند بوم شناختی به عنوان یکی از پارادایم های نوظهور می تواند در رفع این بحران ها نقش بسزایی ایفا کند. بدین منظور در پژوهش حاضر دو سؤال اساسی مورد بررسی قرار گرفت: نخست آنکه «الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی متوسطه دوره اول از چه ویژگی هایی برخوردار است؟» و دوم اینکه «الگوی پیشنهادی از منظر متخصصان تا چه میزان معتبر است؟». برای پاسخ دادن به این پرسش ها از روش پژوهش ترکیبی یا آمیخته استفاده شد. در روش-شناسی مرحله طراحی الگو، به صورت تحلیلی_ استنتاجی (سنتزپژوهی) است. در مرحله دوم برای اطمینان از کارامدی الگو از اعتبارسنجی استفاده شد. در این مرحله از روش نمونه گیری مبتنی بر نظر خبرگان یا نمونه گیری مبتنی بر فرد ماهر استفاده شد و از متخصصان و صاحب نظران برنامه ریزی درسی و صاحب نظران حوزه علوم اجتماعی و صاحب نظران و متخصصان روان شناسی تربیتی به تعداد 18 نفر الگوی به دست آمده مورد بررسی قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی همچون فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد و شاخص های آمار استنباطی همچون آزمون t تک گروهی استفاده شد. الگوی پیشنهادی مطلوب برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی در دوره متوسطه اول بر مبنای الگوی اکر طراحی شده است که از چهار مبنای مهم دینی، اجتماعی، فلسفی و روان شناختی برخوردار است. نتایج اعتبارسنجی نشان داد که الگوی یادشده از نظر متخصصان اعتبار کافی دارد و از نظر کارشناسان، تمامی عناصر یادشده دارای ویژگی لازم (در حد زیاد) برای دانش آموزان هستند.

این پژوهش با هدف شناسایی و تبیین پیش بایست های راهبرد یاددهی_یادگیری مسأله محور، متناسب با ویژگی های نسلی دانشجویان دوره کارشناسی رشته های علوم تربیتی و علوم اجتماعی با رویکرد آمیخته اکتشافی (کیفی_کمی) انجام شد. طرح پژوهش در بخش کیفی بر مبنای نظریه زمینه ای و در قسمت کمّی توصیفی_پیمایشی است. در بخش کیفی از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمّی از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. روایی محتوایی سؤالات پرسشنامه و مصاحبه، طبق نظر 8 تن از متخصصان و پایایی پرسشنامه نیز از طریق آلفای کرونباخ با مقدار 90/0، مناسب برآورد شد. همچنین روایی پرسشنامه به لحاظ سازه از طریق تحلیل عاملی تأییدی توسط نرم افزار Amos 24 تأیید شد. به منظور افزایش دقت و صحت داده های کیفی، چهار معیار باورپذیری، اطمینان پذیری، تأییدپذیری و انتقال پذیری ملاک عمل قرار گفت. تحلیل یافته ها در قسمت کیفی بر مبنای رویکرد تحلیل مضمون (ساختاری_تفسیری) و در قسمت کمّی با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی توسط نرم افزار spss 25 انجام شد. بر اساس یافته ها، مهم ترین پیش بایست های مد نظر عبارتند از: «تلفیق مفاهیم درسی با مسائلِ واقعی زندگی»، «شناسایی و تبیین مسائل اصلی هر درس»، «ارائه و بازنمایی مفاهیم درسی در قالب مسئله»، «ارائه تکالیف مسئله محور»، «واکاوی راه حل های مختلف پیشنهادی برای هر مسئله»، «تبیین موقعیت موجود و مطلوب هر مسئله درسی»، «اولویت تلاش فکورانه بر نتیجه گرایی» و «هدایت دانشجویان در فرضیه سازی علمی و آزمون آن». در نتیجه، انگیزه مندی تحصیلی و رشد علمی دانشجویان امروز منوط به کاربست مؤلفه های یادشده است.

هدف از این پژوهش، بررسی تجارب مادرانی است که فرزندانشان از آموزش مجازی در دوران کرونا بهره برده اند. روش انجام پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. جامعه پژوهش تمامی مادران دارای فرزند مقطع تحصیلی ابتدایی در شهر تهران می باشند که به روش نمونه گیری هدفمند 18 نفر از این مادران در پژوهش شرکت کرده اند. به منظور بررسی تجربه زیسته مادران، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده ها با تحلیل محتوای موضوعی انجام گرفت. یافته های پژوهش در چهار دسته، چالش های آموزش آنلاین (اقتصادی، زیرساختی، خانوادگی، آموزشی و تعهد حرفه ای)، معایب آموزش برخط (تکنولوژی، تحصیلی و روان شناختی)، مزایای آموزش مجازی (خانوادگی، فردی) و راهکارهای ارائه شده (تعاملی و آموزشی) حاصل شد. نتایج نشان داد، آموزش مجازی زیرساخت های لازم جهت آموزش کامل و مناسب را نداشته و بهتر است راهکارها و بسترهای مناسب را برای این نوع آموزش فراهم سازند و از خانواده ها نیز در ارتقای آموزش بهره لازم را ببرند.

این پژوهش بر آن است تا به تبیین وضعیت برنامه درسی اجراشده مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از بعد تربیت شهروندی بپردازد. روش اجرای این مطالعه آمیخته از نوع مدل «پیگیری تبیین ها» است که در مدارس دوره ابتدایی یکی از مناطق آموزش وپرورش شهر تهران انجام شد. حجم نمونه در مرحله کمّی را 85 معلم و بیست کلاس درس و در مرحله کیفی 36 اطلاع رسان تشکیل دادند. روش نمونه گیری در بخش کمّی، تصادفی خوشه ای یک مرحله ای و دو مرحله ای و در بخش کیفی نمونه گیری هدفمند از نوع نمونه گیری معیار است. گرد آوری اطلاعات در مرحله کمّی به صورت پیمایشی و با استفاده از دو ابزار پرسشنامه محقق ساخته و مشاهده و در بخش کیفی نیز با استفاده از مصاحبه نیمه ساختمند انجام شد. برای تعیین اعتبار ابزارهای اندازه گیری از روایی محتوایی و صوری، برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ و به منظور افزایش روایی و پایایی ابزار مشاهده از روش پیش آزمون استفاده شد. یافته ها نشان داد که برنامه درسی اجراشده مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از بعد تربیت شهروندی با چالش های مضاعفی روبه روست که می توان آنها را در قالب عوامل ساختاری، انگیزشی، نگرشی، مهارتی، عوامل مربوط به شرکای برنامه درسی و عوامل مربوط به منابع و امکانات دسته بندی نمود؛ از این روی می باید به منظور کاهش فاصله میان برنامه درسی قصدشده و اجراشده تصمیماتی در سطح کلان گرفته شود.

هدف این مقاله بررسی و نقد تعلیم و تربیت پساانسان گرایانه است. پساانسان گرایی، رویکردی در نقد و ارزیابی انسان گرایی یا اومانیسم می باشد. در این دیدگاه بر نقش عاملی اشیا و فناوری ها و حیوانات تأکید زیادی شده است. پساانساگرایان بر این باورندکه انسان، لزوماً اشرف مخلوقات نیست و مرکززدایی از انسان در جهان، منتج به ایجاد جهانی بهتر خواهد شد. در این پژوهش، ابتدا با استفاده از روش تحلیلی و تبیینی، دیدگاه پساانسان گرایی تحلیل و تبیین شده، سپس تعلیم و تربیت به روش پساانسان گرایانه مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به نقد دیدگاه های پساانسان گرایی به ویژه در تعلیم و تربیت پرداحته شده است. این پژوهش پیشنهاد می کند که بهتر است نقش ناخودآگاه انسان نیز به عنوان یک عامل در پساانسان گرایی مورد توجه باشد. پساانسان گرایی نگاه غیر ابزاری به طبیعت دارد و انسان و طبیعت را با هم می نگرد، ولی این دیدگاه، انسان را مانند و هم سطح دیگر حیوانات تلقی می کند و در تعلیم و تربیت نیز نقش معلم را هم سطح عوامل دیگر در یادگیری لحاظ می کند و متفکران این رویکرد بر این باورند که می توان از حیوانات هم چیزهای زیادی آموخت.

هدف این پژوهش، ارائه مدل علّی اثربخشی تدریس برخط بر اساس سواد تدریس برخط؛ نقش واسطه ای خودکارآمدی تدریس برخط است. پژوهش حاضر، کاربردی و به لحاظ گرد آوری داده ها کمی مبتنی بر رویکرد همبستگی است. جامعه آماری این تحقیق، تمامی استادان دانشگاه های پیام نور در سراسر کشور بودند که بنا به خوداظهاری، در یک یا چند دوره برخط در سال تحصیلی 401-1400 شرکت داشتند. حجم نمونه 350 نفر بود که به روش دردسترس انتخاب شد. از پرسشنامه های سواد تدریس برخط حافظی و یوسف وند (1401)، خودکارآمدی تدریس برخط روبینا و اندرسون(2010) و اثربخشی تدریس برخط حافظی و یوسف وند (1401) برای گردآوری داده ها استفاده شد. داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزارهایSPSS نسخه 24 و AMOS تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که همبستگی بین سواد تدریس برخط و خودکارآمدی تدریس برخط 68/0، همبستگی بین سواد تدریس برخط و اثربخشی تدریس برخط 70/0 و ضریب همبستگی بین خودکارآمدی برخط و اثربخشی تدریس برخط 77/0 بود که در سطح معناداری01/0>P معنادار است. یافته ها همچنین نشان داد که 28 درصد از واریانس خودکارآمدی تدریس برخط و 33 درصد از واریانس اثربخشی تدریس برخط به وسیله مدل حاضر تبیین گردید. یافته ها همچنین نشان داد ضرایب مسیر سواد تدریس برخط به اثربخشی تدریس برخط، سواد تدریس برخط به خودکارآمدی تدریس برخط و خودکارآمدی تدریس برخط به اثربخشی تدریس برخط، معنادار می باشند. بنابراین و بر اساس نتایج مطالعه حاضر، پیشنهاد می شود که مسئولان ذیربط به موضوع خودکارآمدی در راستای میانجی گری رابطه بین اثربخشی تدریس برخط و سواد تدریس برخط توجه خاصی داشته باشند.

در این پژوهش، در راستای شناسایی فلسفه کودکی در اسناد بالادستی آموزش و پرورش ایران، گفتمان های غالب در دو حوزه خطی و غیرخطی مورد بررسی قرار گرفت. از این رو برای تحلیل نوع نگاه به کودک و نیز تأمین هدف مطالعه، ابتدا با استفاده از روش تحلیل اسناد معتبر و روش بردی، تمامی نگرش ها از گذشته تا کنون در قالب پارادایم های سنتی و مدرنیستی در طیف های متنوع تاریخی، دینی، فلسفی و جامعه شناختی توصیف شد. در ادامه، گزاره های توصیف کننده با یکدیگر مقایسه شدند و در خصوص همجواری یا عدم همجواری، شباهت ها و تفاوت ها مورد بررسی قرار گرفت. در پایان؛ بخش مقایسه همزمان رویکردها، مهم ترین عامل در ابهام مفهوم پردازی فلسفه کودکی، نبودِ تعریفی مشخص از آن و بی توجهی به هستی شناسی، ارزش شناسی و معرفت شناسی کودکی در اسناد بالادستی شناخته شد. دستاورد این بررسی نشان دهنده تناقضاتی در مورد نسبت رویکرد فطرت گرایی توحیدی اسناد بالادستی با رویکردهای سنتی و پست مدرنیستی گردیده است که راهکار برون رفت از آن را می توان از یک سو به فاصله گرفتن از رویکردهای خطی و از سوی دیگر به لزوم اشاره بر وجود تفاوت های آن با رویکردهای غیرخطی معطوف کرد. رابطه میانه ای که هم بر وجود تعامل میان کودک با دنیای پیرامون او و هم بر وجود ناهمترازی میان جایگاه او با بزرگسالان اشاره دارد که می توان با استفاده از رویکردهای بیناپارادایمی و رویکرد غیرخطی پیوسته کودکان را شرکایی در فرایند پژوهش و دانش تلقی نمود.