پژوهش های جامعه شناسی معاصر

هدف پژوهش حاضر، ارائه الگوی شایستگی های مدیران دانشگاه های دولتی ایران تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود. به منظور تحقق این هدف از روش ترکیبی استفاده شد. جهت شناسایی ابعاد و مؤلفه های شایستگی مدیران، روش دلفی به کار گرفته شد (روش کیفی) و برای روایی و اعتبار مدل از روش پیمایشی استفاده گردید (روش کمّی). در مرحله کیفی جامعه آماری پژوهش، اساتید و خبرگان بودند که براساس روش نمونه گیری غیراحتمالی قضاوتی 40 نفر انتخاب شدند که تنها 34 پرسش نامه جمع آوری گردید، اما در مرحله کمهی از مجموع 14 دانشگاه دولتی، 247 پرسش نامه جمع آوری و تجزیه و تحلیل شد. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه و داده های ثانویه استفاده شد. برای تحلیل داده ها، مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار LISREL  اجرا شد. درنهایت براساس نتاج دلفی در مدل شایستگی های مدیریت دانشگاه های دولتی ارائه شده شایستگی های عمومی دارای بیشترین اهمیت می باشند، شایستگی عمومی شامل ابعاد اجرایی، نوآوری و ادارکی می شود در این بین شایستگی اجرایی مورد تأکید بیشتری قرار دارد؛ هم چنین تمامی شاخص های مربوط به شایستگی ها و ابعاد آن مورد تأیید قرار گرفته اند و مدل آزمون شده پژوهش مورد تأیید می باشد. در این بین، نیمرخ فردی مدیریت در دانشگاه بُعد آموزش مدیریت دانشگاه، باوجود تأیید اهمیت آن از تأثیر کمتری نسبت به سایر شاخص ها در مدل برخوردار است.

امروزه مهاجرت و جابه جایی بین المللی جمعیت ها با هدف دستیابی به رفاه و شرایط زندگی بهتر روزبه روز درحال گسترش است. مهاجرت از ایران هرچند قدمتی طولانی دارد، اما در سال های اخیر روند افزایشی داشته، و همچنان، نسبت قابل توجهی از جمعیت نیز در سودای مهاجرت و تمنای رفتن به خارج از کشور هستند. بر این اساس، هدف از مقاله پیشِ رو، سنجش تمایل ایرانی ها به مهاجرت از کشور و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از تحلیل ثانویه داده های خرد پیمایش ملّی سرمایه اجتماعی با تعداد نمونه 14.200 نفر ساکن در مناطق شهری و روستایی ایران است. نتایج نشان داد حدود یک-چهارم پاسخ گویان میل به مهاجرت از ایران دارند. افرادی که در سودای مهاجرت از ایران هستند اغلب مرد، مجرد، جوان، تحصیل کرده دانشگاهی، با رضایت اجتماعی پایین، متعلّق به طبقه اجتماعی متوسط و بالا و ساکن در شهرهای بزرگ هستند. از این رو، اغلب افراد دارای میل مهاجرت را افراد تحصیل کرده، ماهر و متخصص تشکیل می دهند؛ بنابراین، سودای مهاجرت در میان ذهنیت ایرانی ها، -به ویژه نسل جوان- شکل گرفته و این وضعیت، می تواند منجر به افزایش حجم مهاجرت های بین المللی از کشور شود.

خانواده، اساسی ترین نهاد اجتماعی است که ارزش ها را به نسل جدید انتقال می دهد. این ارزش ها نقش اساسی در رشد و نمو افراد دارد. امروزه با تغییراتی که در ساحت های مختلف جامعه پیش آمده، حوزه خانواده و ارزش های آن نیز تغییر کرده است؛ لذا پژوهش حاضر به دنبال آینده های بدیل برای خانواده است. درواقع هدف پژوهش حاضر آینده پژوهی و سناریونگاری آینده ارزش های خانواده در ایران با استفاده از روش تحلیل اثرات متقاطع و CIB است. نتایج تحقیق مربوط به سال 1398 و افق آینده، سال 1418 ه .ش.است. در مرحله اول به 17 نفر از خبرگان حوزه علوم اجتماعی پرسش نامه داده شد. در مراحل دوم و سوم نیز پنل های 10 نفره ای از خبرگان تشکیل شد. امتیازها در ماتریس متقاطع وارد شد تا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هرکدام از عوامل سنجیده شود. متغیرهای دو وجهی در نرم افزار میک مک به عنوان ورودی های نرم افزار سناریوویزارد تجزیه و تحلیل شدند و 4 سناریوی سازگار به دست آمد. مطلوب ترین سناریو سناریوی شماره 1 است که بر وضعیت ایده آل و آرمانی خانواده و افزایش قدرت آن در پرتو آزادی و چارچوب قوانین جدید تأکید می کند. نامطلوب ترین سناریو، سناریوی شماره 4 است که کاهش قدرت خانواده تا حد فروپاشی آن را به همراه دارد و این فروپاشی در جامعه ای اتفاق می افتد که با انواع محدودیت ها در حوزه های مختلف روبه روست.

تاب آوری شهری به منظور ایجاد قابلیت پیش بینی برای مقابله با رویدادهای غیرقابل پیش بینی و ارائه هرچه بهتر خدمات در شهرها و رسیدن به شهری مقاوم و پایدار در دنیا مطرح است، این پژوهش نیز با هدف بررسی وضیعت تاب آوری شهر یزد در ابعاد (اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی) صورت گرفته است. روش کلی پژوهش حاضر از نوع کیفی است. داده ها ازطریق مصاحبه عمیق بدون ساختار به دست آمده است و روش تحلیل داده ها، تحلیل مضمون می باشد. یافته ها بیانگر این است که شهر یزد در زمینه تاب آوری شهری در ابعاد (اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی) نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. دین داری، تعلق به مکان بالا و سرمایه اجتماعی درون گروهی بالایی که در بین یزدی ها وجود دارد از نقاط قوت در بُعد تاب آوری اجتماعی است. در بُعد تاب آوری اقتصادی، روحیه کارآفرینی و اخلاق اقتصادی بالا به عنوان نقاط مثبت قلمداد شده اند. یافته ها بیان کننده این است که عدم کیفیت ابنیه و مسکن، عدم مکان یابی صحیح و رشد افقی و بی رویه شهر یزد، وضعیت تاب آوری کالبدی را در سطح نسبتاً ضعیفی نگه داشته است. تنوع زیستی بالا به عنوان نقطه مثبت و عدم ارزیابی توان اکولوژیکی نقطه منفی در بُعد تاب آوری زیست محیطی به شمار می رود.

هدف این پژوهش، بررسی علل نرخ بالای خودکشی در برخی استان های ایران است. در حقیقت، مقاله حاضر با ملحوظ داشتن واحد تحلیل «استان» از جبر بولی استفاده نموده است تا به این پرسش پاسخ گوید که چه ترکیب هایی از عوامل علّی موجب تکوین نرخ بالای خودکشی در برخی استان های ایران شده اند؟ برای تعیین این عوامل علّی با مروری بر ادبیات موجود در جامعه شناسی، چهار عامل علّی برای تبیین مسأله مزبور انتخاب گردید: نرخ موالید، میزان صنعتی شدن، میزان شهری شدن، و نرخ مشارکت نیروی کار زنان. نتایج تحلیل بولی نشان داد که نرخ موالید بالا و شهری شدن پایین برای وقوع نرخ بالای خودکشی در استان های ایران علّت لازم بوده اند؛ یعنی، کلیه استان هایی که نرخ بالای خودکشی داشتند واجد نرخ موالید بالا و شهری شدن پایین بوده اند. یافته های تحلیل بولی هم چنین نشان داد که وقتی این دو عامل تبیینی از نوع علّت لازم با یکی از دو عامل میزان پایین صنعتی شدن یا نرخ بالای مشارکت نیروی کار زنان ترکیب شوند، علّت کافی را برای وقوع نرخ بالای خودکشی در استان های ایران تشکیل خواهند داد. به عبارت بهتر، تحلیل بولی نشان داد که دو الگوی علّی متفاوت موجب تکوین نرخ بالای خودکشی در استان های ایران شده اند. اول، ترکیبی از نرخ بالای موالید با نرخ های پایین صنعتی شدن و شهری شدن. دوم، ترکیبی از نرخ بالای موالید با نرخ پایین شهری شدن و نرخ بالای مشارکت نیروی کار زنان.

تسهیل کردن اقدامات انسان دوستانه در بحران ها، یکی از اقدامات مهم سیاست گذاران اجتماعی است. بدین معنا که سیاست ها نه تنها نبایستی مانع اقدامات انسان دوستانه نشود، بلکه بایستی تسهیل کننده باشد. هدف مطالعه حاضر، کشف و واکاوی نگاه گروه های دانشجویی فعال در اقدامات انسان دوستانه در بحران کوئید-19 نسبت به راهکارهای تسهیل مشارکت شهروندان و گروه های دانشجویی در بحران هاست. به این منظور، مطالعه ای براساس تحلیل چارچوب طراحی شد که در آن 27 نفر از مسئولین گروه های دانشجویی و فعالان صف حاضر در موج اول و دوم کرونا در شهر یزد مشارکت داشتند. داده ها به شیوه مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری و به روش تحلیل چارچوب تجزیه وتحلیل شد. به طورکلی، مشارکت کنندگان بر لزوم نقش تسهیل کنندگیِ سیاست گذاران اجتماعی برای مشارکت هرچه بیشتر شهروندان و گروه های دانشجویی در بحران ها تأکید داشتند. چهار مضمون برساخت شده تحت عنوان بی طرفی، نهادسازی انتخابی-علمی، گفت وگو و مدارا، جامعه پذیری نوع دوستی و مسئولیت به عنوان راهکارهای پیشنهادی مطرح شد. الگوی چارچوب ما نشان می دهد که نوعی واگرایی بین سپهر فرهنگی و سپهر سیاسی در اقدامات انسان دوستانه بحران وجود دارد. پیشنهاد می گردد سیاست گذاری ها نگاه جدی تر به ظرفیت گروه های دانشجویی در بحران ها داشته باشند، ضمن این که رویکرد اصلی آن ها بر بی طرفی سیاسی در مواجهه با اقدامات انسان دوستانه باشد. همچنین تمرکز بر جامعه پذیری و ارتقای فرهنگ عمومی در جهت مسئولیت پذیری بیشتر و فرهنگ گفت وگو و مدارا، به خصوص در بحران ها پیشنهاد می گردد. گروه های دانشجویی نیز نیازمند نهادسازی خاص بحران می باشند که از خصیصه تشکیلاتی و علمی برخوردار باشد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر نشاط اجتماعی، سلامت روانی و رضایت از زندگی دانش آموزان مقطع متوسطه استان سمنان است. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی است و به صورت کیفی به اجراء درآمد. یازده نفر از متخصصان و صاحب نظران در سه بخش آموزشی، پژوهشی و اجرایی در حوزه موضوع تحقیق به صورت نمونه گیری هدفمند و به روش غیراحتمالی مورد مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. تحلیل داده ها با استفاده از سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد و در قالب 231 کد اولیه، 43 مفهوم و 17 مقوله سازمان دهی شدند. نتایج پژوهش نشان داد، عوامل محیطی، سازمانی و انگیزاننده، به عنوان شرایط علّی؛ مقوله های بسترسازی فرهنگی، بسترسازی امکانات و زیرساخت ها، و عوامل مؤثر در شاد کردن به عنوان شرایط زمینه ای؛ چالش های فردی، خانوادگی، مدرسه و جامعه به عنوان شرایط مداخله گر؛ مقوله های آموزشی، انگیزشی و یادگیری اجتماعی به عنوان راهبرد؛ و پیامدهای محسوس جسمانی و ظاهری، روحی و روانی، رفتاری، و بهبود کیفیت زندگی به عنوان پیامد حاصل از مدل شناسایی شدند. با توجه به نتایج حاصل، می توان اظهار کرد که ایجاد نشاط اجتماعی، سلامت روانی و رضایت از زندگی در بین دانش آموزان مدارس استان سمنان، موضوعی عمیق و زیربنایی است و نیازمند کارکرد درست حوزه ها و نهادهای مختلف است. پیشنهادها و اقدامات سطحی تأثیر زیادی در تقویت این متغیرها دارند، لیکن تأثیر پایدار و قابل توجهی در این خصوص ندارند؛ بنابراین، این موضوع نیازمند برنامه های راهبردی و بلندمدت است که تمام عوامل در کنار همدیگر برای دستیابی به نشاط اجتماعی، سلامت روانی و رضایت از زندگی پایدار همکاری کنند.

پژوهش حاضر، به بررسی تأثیر یکی از کلیدی ترین مفاهیم علوم اجتماعی، یعنی سرمایه اجتماعی بر معناداری زندگی در بین کارکنان شرکت فجر انرژی خلیج فارس  در سال 1399 می پردازد. جامعه آماری این تحقیق 574 نفر بود که ازطریق فرمول کوکران تعداد 230 نفر به عنوان نمونه آماری به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. داده های این پژوهش به روش پیمایشی و از طریق پرسش نامه کتبی (195 نفر) و الکترونیکی (35 نفر) جمع آوری گردید. در چارچوب نظری تحقیق از نظریه های ویکتور فرانکل، اروین یالوم، جان کاتینگهام و هم چنین در تبیین برخی روابط معنادار بین متغیرها از نظریه های شکاف ساختاری بَرِت، سرمایه اجتماعی و فرهنگی پیر بوردیو و سرمایه اجتماعی پاتنام استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات ازطریق آزمون های t، تحلیل واریانس، هم بستگی و رگرسیون چند متغیره و با استفاده از نرم افزار SPSS (نسخه 24) به انجام رسید. نتایج این پژوهش نشان داد که سه مؤلفه درون گروهی سرمایه اجتماعی با معناداری زندگی هم بستگی معنادار دارند و شدت این هم بستگی به ترتیب متوسط، ضعیف و ضعیف می باشد. بین دو مؤلفه برون گروهی سرمایه اجتماعی با معناداری زندگی هم بستگی مشاهده نگردید. تحلیل های رگرسیون چند متغیره به روش های گام به گام و پس رونده هم نشان داد که وزن متغیرهای مشارکت و همکاری اجتماعی و علایق متفاوت و سبک زندگی متفاوت قابل اغماض بوده و در تحلیل های رگرسیون حذف می شوند که درنهایت و درمجموع 12% واریانس متغیر وابسته ازطریق دو متغیر اعتماد اجتماعی و تعلق و هم دلی تبیین می شود.

موضوع اصلی تحقیق حاضر، معطوف به بررسی الگوها و تعیین کننده های هم گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی است. پرسش کلیدی تحقیق و ضرورت و اهمیت مطالعه آن ریشه در این واقعیت دارد که از یک سو جهان معاصر شاهد تحولات بنیادین در جهت گیری های افراد نسبت به ارزش های جامعه و خانواده است (ویلیام گود، 1963؛ گیدنز، 1373؛ اینگلهارت، 1977؛ ون دکا 1987؛ لشتاگه و سورکین، 2008؛ رولاند، 2012)؛ و ازسوی دیگر، تکنولوژی پیشرفته ارتباطی و رسانه ای با ایجاد «جامعه جهانی» (می یر، 2010) و «دهکده جهانی» (مک لوهان، 1964) سبب شده است تا این قبیل تغییرات ارزشی و نگرشی همه جوامع و افراد در سرتاسر جهان را دربرگیرد. آیا این اصل بر نقاط شهری و روستایی نیز صدق می کند؟ بدین معناکه آیا روستاییان و شهرنشینان نیز به یک نوع هم گرایی و هم سویی رسیده اند و رویکردهای جمعیت شناختی آنان کمابیش همانند و مشابه هم دیگر است؟ به طور خلاصه، نتایج این تحقیق نشان داده است که منطبق با «فرآیند جهانی شدن» منبعث از پیشرفت های تکنولوژیک در عرصه های ارتباطی و رسانه ای، شهرها و روستاها به طور چشمگیری با تغییرات بنیادین در جهت گیری های افراد نسبت به ارزش های جامعه و خانواده مواجه شده اند؛ به طوری که رویکردهای روستاییان و شهرنشینان نسبت به مؤلفه های جمعیت شناختی، مانند الگوهای ازدواج، فرزندآوری، طلاق و مهاجرت بیشتر به سوی یک نوع هم سویی و هم گرایی سوق پیدا کرده است. علاوه براین، نتایج این تحقیق بر این نکته اساسی نیز صحّه می گذارد که لازم است تا نقش و تأثیرات سایر عوامل تعیین کننده، مانند متغیر سن و سطح تحصیلات نیز موردتوجه و مطالعه قرار گیرد تا زمینه مطلوب برای شناخت هرچه بهتر و بیشتر هم گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی فراهم گردد.

هدف اصلی این مقاله، تحلیل کیفی برداشت های دو نسل تحصیل کرده های کرمانشاه از هویت شان است. چارچوب مفهومی این پژوهش به نظریه های برخی از جامعه شناسان و روان شناسان اجتماعی کلاسیک و معاصر نظیر: «جورج هربرت مید»، «چارلز هورتن کولی»، «آنتونی گیدنز» و «استوارت هال» درباره هویت ارجاع می دهد. پژوهش حاضر از نوع کیفی است و با استفاده از روش های نمونه گیری هدفمند و نظری، 15 نفر از اساتید و 15 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی به عنوان نمونه انتخاب شدند؛ معیار تعیین حجم نمونه، رسیدن به اشباع نظری بود. داده ها با استفاده از ابزارهای پرسش نامه باز و مصاحبه عمیقِ فردی جمع آوری و با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون تحلیل شدند؛ نتایج این تحقیق نشان می دهد ازنظر هر دو نسل تحصیل کرده های کرمانشاه هویت مردم کرمانشاه از دو عنصر فردی و جمعی تشکیل شده است. درباره هویت فردی در بین دو نسل اشتراک برداشت هایی در مفاهیم «مهمان نوازی»، «شادزیستی»، «خون گرمی»، «ول خرجی»، «پرستیژطلبی»، «بی نظمی در کار» و اختلاف برداشت هایی در مفاهیم «پهلوانی» و «تعلق به مکان»، «خشن بودن»، «تنبلی» و «راحت طلبی» مشاهده می شود. درباره «هویت جمعی»، برداشت دو نسل این است کرمانشاهی ها را می توان با خصلت های جمعی مشترک نظیر: «تنوع فرهنگی»، «مناسک گرایی»، «قوم گرایی»، «هم گرایی»، «واگرایی» (غریبه پرستی)، «خرافه پرستی» و «مردسالاری» شناخت. اما برداشت نسل جدید این است که «خرافه پرستی» فقط مختص کرمانشاه نیست و «مردسالاری» مربوط به گذشته بوده و درحال حاضر تضعیف شده است.

مراقبت و اصلاح بر بدن یکی از دست آوردهایی است که امروزه به مُد و سبک زندگی بدل شده است؛ اما آن چه اهمیت دارد چگونگی شکل دادن به بدن ازطریق مصرف برخی از داروهای مکمل در بازار است. شیوع مصرف برخی از داروهای هورمونی در میان ورزشکاران، به سبب گرایش به داشتن بدنی متفاوت، رواج یافته است. مقاله حاضر درپی آن است که بتواند با نشان دادن چگونگی بازتولید چنین مسأله ای، سازوکار و روابطی را شناسایی و تحلیل کند که بدن را هرچه بیشتر در معرض بازار قرار می دهد. برای رسیدن به هدف از مفهوم زیست-قدرت نزد فوکو و مابعد فوکو استفاده و از روش کیفی برای تبیین فعالیت کُنش گران بهره گرفته شده است. داده های این پژوهش حاصل مصاحبه نیمه ساختاریافته با 35 نفر از افرادی است که هم داروهای هورمونی را مصرف کرده و هم در بازار فروش و خرید آن سهیم هستند. براساس یافته های پژوهش، مصرف داروهای هورمونی در بین افراد حاصل گفتمان های تناسب اندام و سبک زندگی معاصر است که نوعی دانش را در این عرصه تولید کرده است. این دانش به واسطه گره خوردن با روابط مبتنی بر سود و بازار داروهای مکمل، موجب شکل دهی و تولید فرم های خاصی از سوژه ها در بازار گردیده است. درحقیقت دست کاری و کنترل بدن ازطریق عادی سازی مصرف داروهای مکمل صورت پذیرفته و سوژه های جدید پزشکی و شبه پزشکی توصیه گر به مصرف چنین داروهایی، موجب بازتولید آن شده اند.

مطالعه درزمینه صنایع روستایی و آثار اجتماعی آن، بدون تردید یکی ضرورت های مهم امروز ماست؛ چراکه صنعتی کردن روستاها در مفهوم واقعی آن، یکی از عملکردهای مهم، در جهت اشتغال، بالابردن درآمد و درنهایت جلوگیری از مهاجرت روستاییان و جلوگیری از بزهکاری اجتماعی می باشد؛ زیرا ارتکاب جرم و جرایم صورت گرفته ارتباط مستقیمی با اشتغال دارد. دراین پژوهش به بررسی توسعه فرصت های شغلی براساس مدل یک روستا- یک محصول (مطالعه موردی صنعت گیوه بافی در روستای هجیج) و آثار اقتصادی و اجتماعی آن پرداخته شده است. روستای هجیج که اهالی آن به صورت خودجوش در چارچوب «یک روستا - یک محصول» در تولید گیوه فعالیت می کنند، به عنوان مدل و الگو انتخاب شده و با استفاده از منابع مختلف، ازجمله طرح هادی روستا، اطلاعات حاصله از مطالعات میدانی و پرسش نامه در ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان می دهد فعالیت در زمینه تولید گیوه برای یک خانوارِ نوعی در سال اول دارای سود خالص 5.5% و دارای دوره بازگشت سرمایه تقریباً چهارماه بوده که انگیزه کافی برای عدم مهاجرت نسلی و وفاق اجتماعی شده و تقریباً 18/87% از افراد مورد مطالعه در این پژوهش معتقدند صنعت گیوه بافی در روستای هجیج الگوی مطلوبی برای معرفی یک روستا - یک محصول است و تقریباً 05/89% از افراد موردمطالعه در این پژوهش معتقدند صنعت گیوه بافی در روستای هجیج بر اشتغال زایی مردم روستا مؤثر است. از آثار مهم اجتماعی این فعالیت می توان به نرخ بسیار پایین بزهکاری در این روستا در مقایسه با متوسط استان اشاره کرد.