مهاجرت گزینشی

امروزه مهاجرت و جابه جایی بین المللی جمعیت ها با هدف دستیابی به رفاه و شرایط زندگی بهتر روزبه روز درحال گسترش است. مهاجرت از ایران هرچند قدمتی طولانی دارد، اما در سال های اخیر روند افزایشی داشته، و همچنان، نسبت قابل توجهی از جمعیت نیز در سودای مهاجرت و تمنای رفتن به خارج از کشور هستند. بر این اساس، هدف از مقاله پیشِ رو، سنجش تمایل ایرانی ها به مهاجرت از کشور و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از تحلیل ثانویه داده های خرد پیمایش ملّی سرمایه اجتماعی با تعداد نمونه 14.200 نفر ساکن در مناطق شهری و روستایی ایران است. نتایج نشان داد حدود یک-چهارم پاسخ گویان میل به مهاجرت از ایران دارند. افرادی که در سودای مهاجرت از ایران هستند اغلب مرد، مجرد، جوان، تحصیل کرده دانشگاهی، با رضایت اجتماعی پایین، متعلّق به طبقه اجتماعی متوسط و بالا و ساکن در شهرهای بزرگ هستند. از این رو، اغلب افراد دارای میل مهاجرت را افراد تحصیل کرده، ماهر و متخصص تشکیل می دهند؛ بنابراین، سودای مهاجرت در میان ذهنیت ایرانی ها، -به ویژه نسل جوان- شکل گرفته و این وضعیت، می تواند منجر به افزایش حجم مهاجرت های بین المللی از کشور شود.

مهاجرت رخدادی گزینشی است و مهاجران نمونه تصادفی از جمعیت مبدأ نیستند.این موضوعی است که این مقاله با استفاده از داده های سطح خرد سرشماریهای نفوس و مسکن 1390 و 1395 در چارچوب شاخص هایی نظیر شدّت مهاجرت و سن در اوج مهاجرت به آن می پردازد.. از میان نظریات مطرح شده دراین باره، تلاش شده تا مفروضات نظریات مرتبط با چرخه عمر و زندگی که با واردکردن تعیین کننده های بلافصل سعی در نشان دادن اثرات این تعیین کننده ها در مشخص کردن الگوهای مهاجرتی در جوامع مختلف دارند موردبررسی قرار گیرند. نظریه تعیین کننده های بلافصل مهاجرت بر اثرگذاری برخی عوامل تغییر یابنده در زندگی فرد مانند ازدواج، شروع و پایان تحصیلات، و ورود به بازار کار که موجب تغییر وضعیت فرد در مراحل مختلف زندگی می شوند، بر گزینشی بودن فرایند مهاجرت تأکید دارد. نتایج بررسی نشان داد که در دهه 95-1385 با تأخیر سنی (به ویژه برای مردان) و شدّت کمتر مهاجرت در نقاط اوج آن روبرو بوده ایم. همچنین، نتایج نشان داد که شدّت مهاجرت در تمام سنین در استان های بیشتر توسعه یافته بیشتر از سایر استان ها و در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بوده است. بعلاوه، بیشترین شدّت مهاجرت در میان جوانان، مردان، افراد متأهل، و تحصیل کردگان دانشگاهی بوده است. در دوره 95-1390 در مقایسه با دوره 90-1385، تفاوت های جنسیتی مهاجرت کاهش یافته و احتمال مهاجرت افراد با تحصیلات دانشگاهی افزایش یافته است. ازاین رو، عوامل چرخه عمر و گذارهای زندگی با شدّت مهاجرت هم خوانی داشته و در برخی دوره های چرخه زندگی مهاجرت به اوج خود می رسد.