ارزش های خانواده

فرزند و فرزندآوری از مهم ترین ارزش های خانواده در ایران است. نسل های مختلف زنان در ایران، براساس تجارب و حوادث تاریخی و تجربه زندگی مشترک، نگرش و برداشت متفاوت و گاه متضاد از معنا و مفهوم فرزند دارند. با تکیه بر دو دسته از نظریه های غربی شامل تغییرات فرهنگی، گذار جمعیتی دوم، تضاد نسلی و ساختاری و نظریه های جوامع پیرامون مانند نظریه جهان محلی شدن، الگوی پژوهش ساخته شد. روش پژوهش، پیمایشی است. جمعیت آماری، پنج نسل از زنان شهر زنجان با توجه به شرایط تاریخی انتخاب شده اند: متولدین قبل از سال 42، متولدین سال های 57-1342، متولدین سال های 67-1358، متولدین سال های 70-1367 و متولدین سال های 74-1370. از هر نسل 100 نفر و درمجموع 500 نفر حجم نمونه این پژوهش را تشکیل داده اند. روش نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای به شیوه PPS است. براساس یافته های پژوهش، تفاوت میانگین ارزش بین نسل های بررسی شده به لحاظ آماری معنادار است؛ پایین ترین سطح ارزش فرزند متعلق به نسل زنان متولد سال های 74-1371 و بالاترین سطح مربوط به نسل زنان متولد سال های قبل از 42 است. فردگرایی با ارزش فرزند ارتباط منفی و دینداری با ارزش فرزند ارتباط مثبت دارد. تأثیر تجربه جهانی شدن بر ارزش فرزند، در نسل متولدین 67-1358 شدیدتر از سایر نسل ها است.

افزایش آمار طلاق، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ باروری و کاهش ازدواج از مهم ترین چالش های امروزین خانواده در ایران محسوب می شوند. چالش هایی که به مثابه مجموعه تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده تحت عنوان فردی شدن نهاد خانواده مفهوم سازی شده اند. یکی از مهم ترین پیامدهای چنین تغییراتی، ظهور فردگرایی در عرصه ی خانواده است که بر تغییر ارزش های خانواده به معنای ارجحیت خواسته های فردی بر خواسته های جمعی دلالت دارد. در مقاله ی حاضر، فردگرایی در عرصه ی خانواده با تأکید بر میزان پای بندی به ارزش های خانواده بررسی شده است. هدف از این بررسی پاسخ گویی به این سؤال بود که آیا با توجه به تحولات اخیر جامعه ی ایران به طور عام و خانواده به گونه ای خاص می توان از ظهور فردگرایی در عرصه ی خانواده ی ایرانی سخن گفت یا خیر؟ این بررسی به روش پیمایش و با تمرکز بر یک نمونه ی 408 نفری از شهروندان تهرانی انجام شده است. تحلیل یافته های تحقیق نشان داد که ارزش های خانواده در راستای ظهور فردگرایی دستخوش دگرگونی شده است، اما این دگرگونی بسته به هر یک از ابعاد پنج گانه مورد مطالعه ارزش های خانواده متفاوت است، به این ترتیب که در بعد ارزش های سلسله مراتبی و کنترلی خانواده افراد فردگرا، در بعد ارزش های خویشتن داری تا حدودی فردگرا، در بعد ارزش های سنتی وضعیتی بینابین و در بعد ارزش های تعهدی خانواده افراد جمع گرا هستند. مقایسه ی گروه های مختلف سنی، جنسی و تحصیلی نشان داد که میزان فردگرایی در عرصه ی ارزش های خانواده در بین زنان، جوانان و افراد با تحصیلات دانشگاهی بیشتر است.

کاهش مستمر و اساسی میزان باروری کل در ایران طی سه دهه ی گذشته، محققان را به سمت بررسی عوامل موثر بر باروری سوق داده است. در این میان، کاهش دینداری و افزایش عرفی شدن جوامع به عنوان یکی از عوامل موثر بر بارداری مورد توجه محققان قرار گرفته است. مطالعه ی حاضر سعی کرده به مدد نظریه ارزش های سنتی/ عرفی عقلایی اینگلهارت، نظریه انتقال دوم جمعیتی لستاق و وندکا، نظریه دگرگونی صمیمیت و خانواده هتلی، نظریات عرفی شدن و باروری به تبیین رابطه تمایل به ارزش های عرفی و نگرش به فرزند بپردازد. روش اجرای این تحقیق پیمایش (کمی)؛ ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه؛ جامعه ی آماری، زوجین 15- 49 ساله تهرانی و نمونه تحقیقی، 400 زوج 15- 49 ساله تهرانی است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که 88 درصد افراد جامعه دارای جهت گیری های عرفی در حد زیادی هستند. علاوه بر این دین به صورت خصوصی درمیان مردم دارای پذیرش زیادی است؛ اما در عرصه عمومی کارکردهای خود را از دست داده است. از نظر پاسخ گویان فرزندان منافع احساسی کمی برای والدین دارند و منافع تقویت خود،کسب هویت و تداوم خانواده در حد کمی از طریق فرزند تامین می شود. فرزندان هزینه های احساسی، محدودیت، زحمات جسمی، هزینه خانوادگی تقریبا زیادی برای والدین ایجاد می کنند. در نهایت فرضیه اصلی تحقیق تایید شد. به این معنا که بین عرفی گرایی و نگرش به فرزند رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد.

خانواده اساسی ترین نهاد اجتماعی است که وظیفه ی انتقال ارزش های جامعه به افراد را داراست. در دهه های اخیر تغییر در حوزه های مختلف جامعه خانواده را تحت تأثیر قرار داده است. لذا آینده ای متفاوت و نامعلوم در انتظار خانواده است که موجب هراس اجتماعی شده است. با توجه به خلأ تحقیقاتی در این زمینه، هدف تحقیق حاضر آینده پژوهی تغییر ارزش های خانواده است که تاکنون در ایران انجام نشده است، لذا به لحاظ موضوعی و رویکرد حاکم بر آن نوآورانه به حساب می آید. جامعه آماری تحقیق خبرگان حوزه ی جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی بودند. حجم نمونه 17 نفر و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه بود. بعد از پیاده سازی مصاحبه ها به کمک روش تحلیل تماتیک، تم های اصلی و فرعی مصاحبه ها استخراج گردیده و سپس با کاربست تحلیل لایه ای علی، مؤلفه ها و ابعاد آن ها در 4 سطح لیتانی، علل اجتماعی، گفتمان و اسطوره شناسایی شدند. استعاره/ اسطوره هایی که از آینده پژوهی ارزش های خانواده در ایران در تحقیق حاضر به دست آمد عبارت اند از: پاییز، فقط خودم، خانه به مثابه خوابگاه.

هدف بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش های خانواده است. روش پژوهش توصیفی پیمایشی و جامعه آماری 10642 نفر شامل کلیه دانشجویان دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی در سال تحصیلی 90-89 است که براساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 372 نفر به عنوان نمونه آماری به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند و به پرسشنامه مورد نظر پاسخ دادند. نتایج ضریب همبستگی حاکی از وجود رابطه معنادار و معکوس بین متغیرهای وابستگی به اینترنت، وارد شدن به فضای صمیمیت، بحث و مناظره گروهی، ایجاد روابط احساسی در محیط تعاملی اینترنت و میزان استفاده از اینترنت، با ارزش های خانواده بود. به عبارتی هر چه میزان این متغیرها در اثر ورود دانشجویان به محیط تعاملی اینترنت بیشتر گردد از میزان ارزش های خانواده نزد آنان کاسته می شود. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که متغیرهای روابط احساسی و آگاهی خانواده در استفاده فرزندان از اینترنت به ترتیب بیشترین نقش را درتبیین واریانس ارزش های خانواده دارند. نتایج به دست آمده از آزمون t نیز حاکی از ارزش های خانوادگی بالاتر نزد دانشجویان دختر نسبت به دانشجویان پسر بود.

طی چند دهه اخیر، نهاد خانواده متأثر از فرایند مدرنیته، تغییر و تحولاتی ژرف را در دو سطح عینی-ساختاری و ذهنی-تجربه کرده است. از این رو، هدف این پژوهش مطالعه مکانیسم و دینامیسم ارزش های خانواده در شهر ایلام می باشد. روش مورد استفاده، روش تحقیق ترکیبی متوالی است. جامعه مورد مطالعه این پژوهش زوجین دو دهه (1365-1375 و 1385-1395) ساکن شهر ایلام که براساس روش نمونه گیری هدفمند (بخش کیفی) و تصادفی(بخش کمی) اطلاعات مورد نیاز از آن جمع آوری گردید. در بخش اکتشافی(کیفی) تحقیق تعداد 110 مفهوم، 23 مقوله جزء و 27 مقوله عمده استخراج گردید و مقوله هسته ای که به مثابه کشف تئوری است با عنوان خانواده مدرن و شکننده معرفی گردید. نتایج بررسی نشان می دهند که تحول ارزش های خانواده میان دو نسل درحوزه شیوه همسرگزینی، سبک زندگی، سنت های خانوادگی، فرزند محوری مشهود می باشد. در نتیجه خانواده؛ به سمت خانواده مدرن و شکننده در حرکت است. یافته های بخش کمی ضمن تأیید نتایج بخش کیفی، بیان گر آن است که ارزش های خانواده در چند دهه اخیر در ایلام تحت تأثیر فرایند مدرنیته و پیامدهای آن قرار گرفته و طی فرایند دگردیسی ارزش ها با محوریت کمرنگ شدن سنت ها اتفاق افتاده است.

خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی است که در روند نوسازی جوامع دچار تحول و دگرگونی می شود. متغیرها و مؤلفه های متعددی در این دگرگونی نهادی تأثیرگذارند که یکی از آن ها قشربندی و طبقات اجتماعی است. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر قشربندی اجتماعی بر ارزش های خانواده در شهر سمنان است. روش پژوهش حاضر پیمایشی و جامعه آماری شهروندان شهر سمنان می باشد که تعداد 401 نفر از آن ها به صورت نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است. نتایج تجزیه تحلیل داده ها با استفاده از ضرایب همبستگی و آزمون های آماری گویای تأیید فرضیه های تحقیق است. طبق یافته های تحقیق رابطه مستقیم بین سن، میزان درآمد و ارزش های خانواده؛ همچنین رابطه معکوس بین تحصیلات و ارزش های خانواده وجود دارد. از سوی دیگر پایبندی افراد متأهل و مردان به ارزش های خانواده بالاتر از زنان و مجردهاست. بنابراین اتخاذ تدابیر کلان کشوری در راستای ارتقاء توانمندی اقتصادی، تسهیل شرایط ازدواج و تحول اساسی در سیستم آموزشی و فرهنگی از جمله اقداماتی است که متولیان جامعه می توانند با تکیه بر آن ها برای حفظ ارزش های خانواده و تقویت آن در جامعه تلاش نمایند.

خانواده، اساسی ترین نهاد اجتماعی است که ارزش ها را به نسل جدید انتقال می دهد. این ارزش ها نقش اساسی در رشد و نمو افراد دارد. امروزه با تغییراتی که در ساحت های مختلف جامعه پیش آمده، حوزه خانواده و ارزش های آن نیز تغییر کرده است؛ لذا پژوهش حاضر به دنبال آینده های بدیل برای خانواده است. درواقع هدف پژوهش حاضر آینده پژوهی و سناریونگاری آینده ارزش های خانواده در ایران با استفاده از روش تحلیل اثرات متقاطع و CIB است. نتایج تحقیق مربوط به سال 1398 و افق آینده، سال 1418 ه .ش.است. در مرحله اول به 17 نفر از خبرگان حوزه علوم اجتماعی پرسش نامه داده شد. در مراحل دوم و سوم نیز پنل های 10 نفره ای از خبرگان تشکیل شد. امتیازها در ماتریس متقاطع وارد شد تا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری هرکدام از عوامل سنجیده شود. متغیرهای دو وجهی در نرم افزار میک مک به عنوان ورودی های نرم افزار سناریوویزارد تجزیه و تحلیل شدند و 4 سناریوی سازگار به دست آمد. مطلوب ترین سناریو سناریوی شماره 1 است که بر وضعیت ایده آل و آرمانی خانواده و افزایش قدرت آن در پرتو آزادی و چارچوب قوانین جدید تأکید می کند. نامطلوب ترین سناریو، سناریوی شماره 4 است که کاهش قدرت خانواده تا حد فروپاشی آن را به همراه دارد و این فروپاشی در جامعه ای اتفاق می افتد که با انواع محدودیت ها در حوزه های مختلف روبه روست.

مطالعه تغییرات نسلی «ارزش فرزند» و رفتار فرزندآوری در بین زنان پیش و پس از انقلاب اسلامی، موضوع مقاله حاضر است. نسل های مختلف زنان در ایران، بر اساس تجربه زیسته مشترک، نگرش و برداشت متفاوت و گاه متضاد از معنا و مفهوم فرزند و فرزندآوری دارند. روش تحقیق، پیمایشی و از نوع مقطعی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است. جمعیت آماری شامل پنج نسل از زنان شهر زنجان است که از هر نسل 100 نفر انتخاب شده و در مجموع 500 نفر حجم نمونه این تحقیق را تشکیل داده اند. روش نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای به شیوه PPS است. در یافته های تحقیق، تفاوت میانگین نمره ارزش فرزند و رفتار فرزندآوری، در بین نسل های مطالعه شده، به لحاظ آماری معنادار است. پایین ترین سطح ارزش فرزند در بین نسل زنان سال های 1371 تا 1374 و بالاترین سطح مربوط به نسل زنان سال های قبل از 1342 است. فردگرایی با ارزش فرزندآوری رابطه منفی و معکوس دارد. دینداری و ارزش فرزندآوری رابطه مثبت و مستقیمی دارند و تأثیر تجربه جهانی شدن بر ارزش فرزند، در نسل متولدان 1358 تا 1367 شدیدتر از سایر نسل هاست. تفاوت تغییر رفتار فرزندآوری بین زنان نسل های مختلف در ایران با توجه به تجربه تاریخی، زیستی، و آگاهی نسلی متفاوت هر یک از نسل ها، همراه با تضاد ساختی و نسلی قابل تبیین است و تغییرات نسلی ارزش فرزند، هم از لحاظ ذهنی و تاریخی و هم از لحاظ عینی و ساختی، قابل بررسی است. تجربه جهانی شدن زنان در کنار افزایش آگاهی و انتظارات و دگرگونی در نقش و موقعیت آنان پس از انقلاب اسلامی، در برداشت و ارزیابی آنان از ارزش فرزند و رفتار فرزندآوری تأثیرگذار بوده است.

مقدمه: امروزه فضای مجازی به عنوان یک پدیده نوین تأثیر گسترده ای بر ابعاد زندگی افراد در خانواده دارد و تحولات بسیاری را در بین آنان موجب شده است از آنجایی که خانواده کانون اصلی حفظ هنجارها و ارزش های اجتماعی است از این رو در این پژوهش به بررسی تأثیر میزان و نوع استفاده از فضای مجازی بر هویت و ارزش های خانواده به شیوه فراتحلیل پرداخته شده است.روش: بدین منظور از بین پژوهش های مرتبط بین سال های 1390- 1400 تعداد 46 (19پژوهش نوع استفاده، 27 پژوهش میزان استفاده) که از نظر روش شناختی ملاک های لازم جهت ورود به فراتحلیل را داشتند، انتخاب و با استفاده از روش مقایسه ای (همبستگی) نرم افزار فراتحلیل تحلیل شدند.یافته ها: یافته ها نشان داد که نوع استفاده از فضای مجازی به طور کلی بر ارزش ها و هویت خانواده تأثیر معناداری ندارد، درحالی که میزان استفاده از فضای مجازی برحسب جدول تفسیری اندازه اثرکوهن به طور متوسطی (313/0) می تواند بر هویت و ارزش های خانوادگی اثرگذار باشد و آن را کاهش دهد (05/0>P).نتیجه گیری: بر این اساس می توان گفت که بیشتر از آن که نوع استفاده از فضای مجازی بر ارزش ها و هویت خانواده تاثیرگذار باشد، میزان استفاده از آن منجر به نزول هویت و ارزش ها در خانواده به اندازه متوسطی می گردد.