تحقیقات سیاسی و بین المللی

با توجه به تأثیرات گسترده و ژرفی که پدیده نوظهور اینترنت در زیست فردی و اجتماعی بشر قرن بیست و یکمی بر جای گذاشته، امروزه فهم بسیاری از معادلات جهان سیاست، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع، بدون درک نقش آن غیرممکن می نماید. از همین رو، پژوهشگران و نویسندگان در حوزه های گوناگون دانش بشری، در باره اینترنت و تأثیر آن در عرصه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی در حال نظریه پردازی و ایده سازی هستند. در این میان، تأثیر این فناوری بر ظهور و رواج اشکال نوین تعاملات اجتماعی بین گروه های مختلف یک جامعه و در درون آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. گروه های قومی در کشورهای گوناگون؛ از جمله گروه هایی هستند که با بهره گیری از فضای مجازی اینترنت و امکانات گوناگون فراهم آمده در این گونه فضاها به اشکال نوین کنش و تعامل در درون خود و با گروه های دیگر روی آورده اند. در این مقاله کوشش خواهد شد تا ضمن تبیین چرایی استقبال این گروه ها، از کنش ها و تعاملات اینترنتی، از یک سو به فرصت ها و امکانات و از سوی دیگر، به تهدیدها و چالش های آن، با محور قرار دادن اصول هویت ملی، همبستگی ملی و حاکمیت ملی کشور بپردازیم.

دیپلماسی عمومی که از دهه 1960 برای توصیف جنبه های جدید دیپلماسی بین المللی وارد حوزه روابط بین الملل شد؛ حلقه ای از زنجیره تحول تکاملی دیپلماسی در دوره های زمانی گوناگون محسوب شده است. از سوی دیگر، آمریکا را باید از معدود قدرت های بزرگ دانست که از ابتدای ورود به عرصه نقش آفرینی در محیط بین المللی، از دیپلماسی یادشده بهره برده و همواره به شیوه ها و ابزارهای جدید و نوآورانه برای تحقق اهداف موردنظر متعهد بوده است. در این نگارش، در راستای توجه به تجارب گسترده حاصل از کاربست دیپلماسی عمومی در دوره جنگ سرد و دهه پایانی قرن بیستم، تمرکز اصلی بر سال های پس از یازدهم سپتامبر بوده و سعی می شود که ابعاد کمّی و کیفی رویکرد کابینه های بوش دوم و اوباما در مورد استفاده از دیپلماسی عمومی در فضای مبارزه با تروریسم تشریح شود. پرسش اصلی اینکه «حادثه 11 سپتامبر از چه تأثیری بر روند تحولی دیپلماسی عمومی ایالات متحده برخوردار بوده است؟» در پاسخ به پرسش یادشده، فرضیه موردنظر عبارت است از اینکه در چارچوب رویکرد محوری مبارزه با تروریسم، دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی آمریکا به ویژه در دوره بوش از ابعاد بودجه ای، نهادی و ...، اهمیت بالاتری در مقایسه با مقطع پیش از آن برخوردار شده است. به منظور یافتن پاسخ مناسب و بررسی فرضیه مطرح شده از روش کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است.

وابستگی کشورها به همدیگر، بر وزن ژئوپلیتیک و نوع رفتار آنها در عرصه بین المللی تاثیر فراوانی دارد. روابط ایران و جمهوری آذربایجان از ابتدای 1990که این کشور به استقلال رسید، با چالش هایی مواجه بوده است. نخجوان به عنوان بخشی از کشور آذربایجان، توسط دالان زنگزورمگری ارمنستان از سرزمین مادری جدا افتاده و پس از جنگ قره باغ، تنها راه ارتباط زمینی بین نخجوان وآذربایجان، استفاده از خاک ایران است. با توجه به روابط امنیتی و چالش های فراوانی که در طی سالیان گذشته بین دولت آذربایجان و ایران به وجود آمده و همچنین، با توجه به عدم پیوستگی جغرافیایی این کشور با واحد برونگان خود (نخجوان) که از بزرگ ترین مشکلات استراتژیک این کشور است، باید با افزایش سطح وابستگی ژئوپلیتیک نخجوان به ایران، نوع روابط دو کشور آذربایجان و ایران را تغییر داد. مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و پرسشنامه ای، به بررسی، اولویت بندی و بیان میزان تاثیر متغیرهای گوناگون در بعد اقتصادی بر افزایش وابستگی نخجوان به ایران پرداخته است. با توجه به نتایج، افزایش حمل و نقل زمینی از طریق خاک ایران، بهبود زیرساخت های ارتباطی، افزایش حجم سوآپ نفت و گاز و توسعه فعالیت های نیروگاهی، از مؤثرترین عوامل برای افزایش وابستگی نخجوان به ایران بوده اند.

در نظام بین الملل غیرمتمرکز و فاقد اقتدار مرکزی، نخستین هدف و ارجحیت کشورها، حفظ امنیت ملّی و صیانت از منافع خود است. دیرزمانی تأمین امنیت ملّی پایدار در گرو سه نوع آمادگی بود:1-آمادگی نظامی؛ 2- آمادگی سیاسی؛ 3-آمادگی اقتصادی. با پایان جنگ سرد، مؤلفه های اقتصادی امنیت ملّی اهمیت بیشتری یافته اند. در این دوران جدید، امنیت ملّی کشورهای صادرکننده نفت، تحت تأثیر رونق و شکوفایی صنعت نفت قراردارد. امنیت دارای ابعاد پنجگانه نظامی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست- محیطی است. دراین پژوهش، بُعد اقتصادی امنیت ملّی مدّ نظر است؛ زیرا دستیابی به امنیت ملّی در گرو بهبود وضعیت اقتصادی است و برآیند تمامی مؤلفه های امنیت ملّی در امنیت اقتصادی متبلور است. با توجه به این مهم، چنین به نظر می رسد که متغیر نفت با امنیت ملّی ایران که اقتصاد آن در طی یکصد سال گذشته وابسته به درآمدهای ارزی حاصل از آن بوده، پیوندی عمیق یافته است. با توجه به این مطلب که رشد اقتصادی ایران و نیز حجم عظیمی از سرمایه گذاری های کلان ملّی، به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات این منبع انرژی وابسته است، نوسان های درآمدهای نفتی، امنیت اقتصادی ایران را به خصوص در پرتو تحریم های بین المللی یک دهه اخیر تضعیف نموده است.

امنیت شافت هسته ای و منسوب به اصل علم روابط بین الملل است. نظریه های روابط بین الملل، بینش های متفاوتی را در باره چیستی، چرایی و چگونگی ایجاد وضعیت ایمن یا بروز ناامنی عرضه می کند. بدین سبب، طرح پرسمان امنیت مقوله ای است که ذهن بسیاری از اندیشه ورزان امنیت پژوه را به خود مشغول ساخته است. در تحقیق حاضر، این سؤال به بوته آزمون گذاشته می شود که: چه همگونی ها و ناهمگونی هایی بین پست مدرنیسم و نئورئالیسم در حیطه امنیت وجود دارد؟ در پاسخ به این سؤال، این فرضیه مطرح می شود که نئورئالیسم و پست مدرنیسم با صبغه به ترتیب اثباتی و پسااثباتی خویش سیما و شمایل به نسبت متفاوتی از امنیت نمودار می سازند. جستار کنونی بر آن است تا با روش شناسی تطبیقی به بحث درباره امنیت از منظر نئورئالیسم و پست مدرنیسم پرداخته و از گزاره های همسان و ناهمسان ایشان پرده برداری نماید. یافته های تحقیق، گویای این حقیقت است که  نئورئالیسم درصدد تحکیم منزلت -ابر- دولت در عرصه امنیت برآمده است. این در حالی است که محور مشترک کلیه اقوال پست مدرنیسم، در نقد دولت به مثابه بازیگری اصلی و انحصارگر گفتمان امنیتی اثبات گرایی شکل داده؛ هیچ چارچوب مشخصی را ارائه نمی دهد؛ همچنین، خواهان بازتعریف امنیت می شود

یکی از مسائل بحث برانگیز در تمامیت ارضی کشورهای جهان، مسأله اختلافات ارضی و مرزی است. در جنوب شرق آسیا، بیشتر کشورها با چین بر سر مجموعه جزایر گوناگونی اختلاف دارند. از جمله این کشورها، کره جنوبی و ژاپن هستند. با کشف نفت و گاز در محدوده جزایر، تلاش ها برای حل این تنش ها تاکنون نافرجام باقی مانده است. از آنجا که کشورهایی مثل کره جنوبی توانایی مقابله با چین را ندارند؛ لذا با کمک گرفتن از آمریکا، باعث شدند نفوذ این کشور در منطقه افزوده شده و رقابت های تسلیحاتی به شدت بالا بگیرد و همین امر باعث افزایش بی ثباتی در منطقه شده است. با این توضیحات، سؤال اصلی مطرح شده در مقاله این است که تنش در روابط ژاپن و چین و کره جنوبی بر سر جزایر مورد مناقشه چه تاثیری به ثبات در شرق آسیا داشته است؟ به نظر می رسد تنش در روابط این کشورها بر سر جزایر مورد مناقشه باعث افزایش مسابقات تسلیحاتی و بی ثباتی و از طرف دیگر، باعث نفوذ قدرت های بزرگ؛ از جمله آمریکا در منطقه شده است. روش به کار رفته در مقاله، از حیث جمع آوری داده ها، شیوه تاریخی و اسنادی و از نظر تجزیه و تحلیل، شیوه تبیینی تحلیلی است. 

بسیاری از نظریه پردازان در مقوله امنیت برآنند، که کشور ایران منطق معادلات امنیتی را در سطح منطقه و جهان رعایت نمی کند و همین امر دشواری های سیاسی را برای کشورهای منطقه و حتی خود ایران درپی داشته است. این مقاله با اتخاذ رویکردی تحلیلی-تبیینی بر آن است تا مؤلفه های اصلی و سطوح عملکرد جمهوری اسلامی ایران را در توافق برجام، و در چارچوب رویکرد امنیتی سازی و غیرامنیتی سازی، واکاوی کند. آنچه در نوشته حاضر مورد توجه است، وجود رویدادی است که توانسته تفاوتی معنادار را در روندهای پیشینی و پسینی خود به وجود آورد. برجام با شاخصه های خود موجبات تغییر در جایگاه جمهوری اسلامی ایران را فراهم آورده و نشان دهنده این موضوع است که جایگاه ایران در جامعه بین الملل مورد پذیرش واقع شده است و دولت ایران عادی سازی روابط با غرب را در دستور کار خود جای داده تا بتواند جایگاه خود در منطقه و جهان را بازسازی نماید.

نظریه و نظریه پردازی در حوزه روابط بین الملل همواره با فراز و نشیب هایی روبه رو بوده است؛ به گونه ای که این حوزه مطالعاتی با تنوع نظریات مواجه است. با ظهور نگرش های انتقادی در مطالعات روابط بین الملل و ضرورت فهم نظم بین المللی موجود و ارائه نظم بین المللی مطلوب، از دهه 1970 اهمیت ارائه نظریات هنجاری روابط بین الملل مطرح شده است. در این راستا، تلاش اندیشمندان مناطق مختلف بین المللی در جهت ارائه نظریه بومی روابط بین الملل شایان توجه است. دین اسلام با دارا بودن اصولی جهان شمول در راستای تحقق دو هدف اصلی و مجزای خود که در عین مجزا بودن از یکدیگر دارای ارتباط وثیقی با هم هستند؛ یعنی تحقق عدالت بین المللی و نظم بین المللی مطلوب در چند دهه اخیر مورد توجه وسیع اندیشمندان قرار گرفته است؛ از این رو، این پژوهش در جهت پاسخ به این پرسش بوده که آیا دین اسلام می تواند به عنوان یک نظریه هنجاری روابط بین الملل مطرح گردد، و بررسی می کند که این دین با دارا بودن اصولی مثل قاعده دعوت و جهاد، ظلم ستیزی و نفی سبیل، عزت دینی و سیادت اسلامی، پایبندی به قوانین و الزامات حقوقی(وفای به عهد)، قابلیت مطرح شدن به عنوان یک نظریه هنجاری- اسلامی روابط بین الملل را داراست. در نظریه اسلامی روابط بین الملل، توجه به نظم، پیش شرط زندگی اجتماعی بین المللی و اصلی ترین راه رسیدن به عدالت بین المللی است؛ نظم بین المللی موجود مغایر با نظم بین المللی مطلوب در راستای این نظریه است. این نوشتار  با هدف بررسی ابعاد یک نظریه اسلامی روابط بین الملل، مهمترین دستاورد خود را ارتباط وثیقی می داند که میان چهار اصل دین اسلام که در این مقاله بررسی می گردد، با مباحث مطرح در روابط بین الملل ایجاد شده است و در این راستا با روشی توصیفی- تحلیلی و با ابزار و شیوه گرده آوری کتابخانه ای اطلاعات به بررسی نظریه هنجاری اسلامی روابط بین الملل می پردازد.