نگارش علمی

استناد ها یکی از عناصر شاخص نگارش های علمی محسوب می شوند و نقش بارزی در تولید و نشر اطلاعات دارند در واقع، امر استناد پدیده جدیدی نیست و نویسندگان از قدیم ترین ایام به اهمیت آن واقف بوده و در آثار خود به منابع پیشین استناد می کرده اند این نوشته بر آن است که با ارائه نمونه استنادهای نویسندگان متقدم و نیز با ارائه نتایج چند بررسی نوین در زمینه دلایل و کاربرد های استناد در نگارش های علمی اهمیت و ضرورت کاربرد دقیق آن را نشان دهد از بررسی مطالعات مربوط به چگونگی کاربرد استناد و با توجه به وضعیت امر استناد در برخی نگارش های فارسی چند نکته شاخص در این زمینه به دست می آید که عبارتند از : 1) اثبات مستدل و مستنمد مدعاها 2) تجلیل از پیشکسوتان 3) استناد به منابع اصیل و معتبر 4) ویژگی نقل قول ها 5) چگونگی کاربرد استناد ها 6) آسیب شناسی استنادها و 7) ویژگی های فهرست منابع به نظر می رسد که رعایت ضوابط مربوط به نکات فوق در نگارش های علمی به میزان قابل ملاحظه ای در ارتقاء اصالت و اعتبار این نوع آثار موثر خواهد بود.

استناد در نوشته های علمی عمری طولانی دارد ولی امروزه خود یکی از شاخص های مهم برای سنجش پیوند میان آثار اثر گذاری ها و نیز ارزشگذاری هایی است که نفس استناد به آثار دیگران پدید آورده است امروزه رویه های متفاوت و رویکرد های گوناگون د رعرصه استناد پدید آمدهکه منجر به قواعد شناخته شده بین المللی گردیده است به دلیل ارزشی بودن کار استناد این امر گرفتار آفت ها و آسیب های گوناگونی نیز شده است که گاه رفع آنها با دشواری روبه روست مقاله حاضر با مروری کلی بر رویه ها روند ها و نیز دام هایی که در این مسیر قرار دارد راهکارهایی را نیز عرضه کرده است.

روش تحقیق و مرجع شناسی ادبی از ضروریات تحقیق و پژوهش برای پژوهشگران و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی است و از آن روکه به منزله آزمونی عملی برای دانشجویان به شمار می آید، از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است. کتاب های مرجع زیربنای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی را تشکیل می دهد از این رو تدوین فرهنگ تخصصی در این حوزه کمک شایانی به پژوهشهای ادبی و فرهنگی خواهد کرد و کار دستیابی مراجعان را به منابع و مآخذ و شیوه ها و اصطلاحات خاص سرعت می بخشد.نگارنده امیدوار است این طرح پژوهشی بتواند در انگیزه بخشیدن به دانشجویان و جوانان این مرز و بوم و راهنمایی و تشویق آنان برای ورود به دنیای پژوهش و نگارش علمی موثر باشد و هدف غایی این طرح یعنی توفیق درشناخت سریع تر و آسان تر مراجع و مآخذ تحقیق، و کتابشناسی برای ارایه تحقیق و پژوهشی درست و بسامان موثر باشد.

ویژگی های پنهان بلاغی نگارش علمی که تاکنون مورد مطالعه جامع و نظام مندی قرار نگرفته است، آن را به چالشی برای فعالان این حوزه در محیط علمی تبدیل نموده است. یکی از آن ویژگی های بلاغی که حساس به زمینه فرهنگی نیز می باشد استفاده از فراگفتمان است که از ویژگی های مهم بلاغی به شمار می رود. برای کمک به حل بخشی از این چالش، این مطالعه به تحلیل کاربرد فراگفتمان راهنمایی و تعاملی در ریزبخش های مقالات پژوهشی که هر کدام از نظر ژانر شناختی دارای هدف بلاغی متفاوتی می باشند، پرداخته است. برای این منظور 54 مقاله پژوهشی از علوم پایه و علوم انسانی برای تحلیل کیفی غیرماشینی انتخاب شدند. نتایج نشان داد که علیرغم تشابه زیاد، بخش های مقدمه، روش، و بحث و نتیجه که اهداف بلاغی متفاوتی (مانند اقناع، توصیف، ادعا و ...) را دنبال می کنند، بطور متفاوتی از فراگفتمان راهنمایی و تعاملی استفاده می کنند. تحلیل یافته ها منجر به ارایه نکات کاربردی برای استفاده زبان آموزان در کلاس های انگلیسی برای اهداف آکادمیک گردیده و ادعا شده است که بدون این مختصات نویسندگان دارای زبان اول و فرهنگ متفاوت ممکن است با تعمیم قراردادها و هنجارهای فرهنگی خود موفق به رعایت ویژگی های نگارش انگلیسی نشوند.

مقالات علمی قسمت قابل توجهی از نوشته های علمی در طول چند دهه گذشته بوده اند. با این حال، هویت نویسندگان مقالات، به ویژه در علوم انسانی مانند زبانشناسی کاربردی، توجه زیادی را به خود معطوف نکرده است. مطالعه ی حاضر تجزیه و تحلیلی از استفاده ی نویسندگان ایرانی از نشانگرهای حضور نویسنده در مقالات علمی در زمینه زبانشناسی کاربردی ارایه می دهد. در این پژوهش 30 مقاله ی علمی- پژوهشی از سه مجله منتشر شده در ایران بررسی شده است. مطالعه ی حاضر در دو مرحله انجام شده است. در مرحله ی اول، محتوای مجموعه مقالات برای یافتن نشانگرهای حضور نویسنده تجزیه و تحلیل و سپس فراوانی هر یک آنها محاسبه شده است. بررسی محتوا نشان داد که محققان ایرانی انواع مختلفی از نشانگرهای حضور نویسنده را بکار میبرند، به عنوان مثال، ضمایر شخصی، خوداستنادی، و دیگرکلماتی که به خودشخص اشاره دارند. نشانگرهای حضور نویسنده از نظر فراوانی در مقالات تک نویسنده و چند نویسنده باهم متفاوتند. برجسته ترین نشانگر حضور نویسنده ضمایر شخصی است. همچنین نویسندگان مقالات نشانگرهای حضور نویسنده را برای مقاصد مختلفی همانند نشان دادن منحصربه فرد بودن مطالعات خود و شناساندن خود به عنوان چهره ای برجسته در یک زمینه ی مطالعاتی بکار می برند. نتایج این مطالعه بر تحقیقات بیشتر در زمینه ی هویت های اتخاذ شده توسط نویسندگان در آثار خود و چرایی استفاده از نشانگرهای خاص تاکید دارد. این مطالعه برای نویسندگان و استادان دوره های نگارش علمی مفید است زیرا به آنها در تشخیص گزینه های زبانی قابل استفاده برای غیرانگلیسی زبانان کمک می کند. این گزینه های زبانی به آنها در شناساندن خود در نوشته هایشان و به دست آوردن پذیرش از سوی جامعه علمی کمک می کنند.

با توجه به خلا تحقیقاتی در زمینه صدای نویسنده یا حضور وی در متن، پژوهش حاضر به صورت تلفیقی و با کمک روشهای کمی و کیفی صدای نویسنده یا حضور وی در متن را در نگارش دانشجویان زبان انگلیسی مورد بررسی قرار داده است. شرکت کنندگان گروهی از دانشجویان رشته زبان انگلیسی در سطح کارشناسی و شیوه گردآوری اطلاعات از طریق مستندات نگاشته شده و مصاحبه نیمه ساختار یافته بوده است. نتایج نشان می دهد صدای نویسنده یا حضور وی در متن نقش بسزایی در موفقیت در نگارش علمی دارد. این مقاله جزییات نتایج را مورد بحث قرار می دهد.

«مدرنیته، پروژه ی ناتمام» یکی از مقاله های بسیار تأثیرگذار جهانی در سه دهه ی گذشته بوده؛چنان که منشاء مجادلات فراوانی در حوزه های مختلف فکری شده است. اما پرسش اساسی این است که چرا این مقاله، تا این حدّ مهم است؟ و این که چه درس هایی برای نگارش مقالات علمی می توان از آن آموخت؟ مقاله اگر چه حاوی نکات تأمل برانگیز و آموزنده ی بسیاری است، امّا نثر آن، در برخی از قسمت ها موجز، پُر تکلف و دشوار است. شاید به همین خاطر است که برگردان فارسی آن که حدود یک دهه ی پیش (و ظاهراً به تعجیل و با دقتِ اندک) انجام گرفته، با آشکار شدن بسیاری از پس زمینه های جامعه شناختی و فلسفی هابرماس، نیازمند بازنگری جدی است. هدف نگارنده از ارائه این مقاله، نخست آن است که با استفاده از دو ترجمه ی انگلیسی و (در مواقع ضروری) رجوع به اصل آلمانی مقاله، خلاصه ای مفهوم و در حد توان، دقیق و امین از مقاله ارائه دهد و سپس با تجزیه و تحلیل و انتزاع «سؤالات»، «ایده ها»، «تزها» و «مفروضه ها» نشان دهد که چرا این مقاله، به لحاظ روشی مهم است و چگونه می تواند معیار هایی برای نگارش مقالات تأثیرگذار علمی و فلسفی در اختیار ما قرار دهد.

کتاب آیین قلم: جستارها و گفتارهایی درباره نگارش علمی، نوشته رضا بابایی اثری در زمینه نگارش و پژوهش است که نویسنده آن با قلمی ساده در هفده گفتار کوتاه و بلند، زوایایی از نگارش علمی را کاویده است. نویسنده نوشتار حاضر پس از معرفی کتاب و محتوای آن، به اختصار کاستی های آن را در بوته نقد و بررسی قرار می دهد.

به منظور بررسی تفاوتهای احتمالی بین فراوانی و انواع استراتژیهای تردیدافکنی و کاربرد آنها در سوژانر «نتایج و بحث» در مقالات پژوهشی نوشته شده توسط نویسندگان انگلیسی زبان غیربومی (ایرانی) و انگلیسی زبان بومی، 60 مورد سوژانر «نتایج و بحث» از چهار نشریه علمی IJLLALW, IJALEL, TQ, AL که توسط نویسندگان ایرانی (انگلیسی زبان غیرمادری) و بومی (انگلیسی زبان مادری) نوشته شده بودند، مورد تحلیل قرار گرفت. همه متنها و نویسندگان آنها به صورت تصادفی انتخاب شدند. استراتژیهای تردیدافکنی به کار رفته توسط این نویسندگان با نرم افزار AntCnoc و همچنین توسط دو کدگذار انسانیِ متخصص شناسایی شده و بر اساس چارچوب نظری پیشنهادی در مدل طبقه بندی وارتالا (2001) و مدل چندکاربردی هایلند (1998) کدگذاری شدند. نتایج مطالعه نشان داد که اختلاف آماری معنی دار در فراوانی، انواع و همچنین کارکردهای استراتژیهای تردیدافکنی در سوژانر «نتایج و بحث» مقالات نوشته شده توسط این دو گروه از نویسندگان وجود دارد.

موضوع پژوهش حاضر بررسی ارجاعات درون متنی در مقالات علمی به زبان فارسی و طبقه بندی کارکردهای آنها و معرفی شیوه های صحیح استفاده از ارجاعات درون متنی است. در این پژوهش به طور خاص کیفیت ارجاعات و کارکرد آنها در درون متن مقالات علمی پژوهشی رشته های علوم انسانی مورد مطالعه قرار گرفت. روش مطالعه تلفیقی و شامل کدگذاری کیفی ارجاعات و بررسی کمی آنها بود. پیکره ی زبانی مورد مطالعه شامل مقالات نشریات علمی پژوهشی چهار رشته ی ادبیات فارسی،علوم دینی، علوم تربیتی و روانشناسی بود که به شیوه تصادفی انتخاب شد و حجم نهایی پیکره شامل 60 مقاله کامل از مجلات مندرج در فهرست نشریات معتبر وزرات علوم بود.  کدگذاری ارجاعات مورد استفاده در مقالات بر اساس چارچوب نظری توسط پژوهشگران متخصص این حوزه انجام گرفت.  داده های استخراج شده وارد برنامه نرم افزاری  SPSSشده و جداول فراوانی برای بررسی کمی شکل و کارکرد ارجاعات و آمار استنباطی برای بررسی تفاوتهای بین رشته ای بکار گرفته شد.  نتایج نشان داد که: 1- بیشترین فراوانی استفاده از ارجاعات مربوط به رشته های علوم دینی است.2- ارجاعات کامل اسمی دارای بیشترین فراوانی هستند. 3- کارکرد ارجاع ها از نوع ارجاع ایده به مرجع اصلی، و تقویت ادعای نویسنده اند و از سایر کارکردها ارجاع مانند تعیین هویت با فعل گزارشی و مقایسه یافته های نویسنده با یافته های تحقیق دیگران کمتر بهره برده شده است. نتایج این تحقیق نکات ارزشمندی در راستای درک گفتمان علمی و تناسب کارکرد ارجاعات با بافت گفتمانی مقالات و نکات کلیدی قابل ملاحظه در تدوین مطالب و آموزش نگارش دانشگاهی دربر دارد.