درخت حوزه‌های تخصصی

'اساس سکنی گزیدن رسیدن به آرامش و امنیتی است که از آشنایی با مکان و محیط و طبیعت بر می آید''(شاران، 1384). امروزه آرامش ساکنین کلان شهرهایی چون تهران، که با توسعه و گسترش بیش از حد به اطراف و محیط طبیعی، باعث از بین رفتن پتانسیل های خدادادی زمین و طبیعت شده است، به مخاطره افتاده و هر روز شاهد از بین رفتن مناظر بکر طبیعی روستایی بیشتری در داخل و مجاور شهرها هستیم. برای احیای هویت در شهر ضروری است علاوه بر توجه به حفظ کالبد و عناصر تاریخی، تداوم تاریخی در شهر، سازمان فضایی، نقاط عطف و نشانه های شهری، فضاهای جمعی و خاطرات نیز در نظر گرفته شود. یکی از مهم ترین عناصر به جا مانده در شهرهای ایرانی، کوچه باغ ها و مناطق روستایی است که علاوه بر جذابیت طبیعی و آرامش بخشی، خاطرات ذهنی مشترک همه ایرانیان محسوب می شود. در این راستا، امروزه علاوه بر نگرش «گردشگری روستایی» که موضوعی جهانی است و طرفداران بسیاری دارد، نگرشی به نام روستا شهرها نیز مهم شده است. مناطق روستایی که در حاشیه شهرها بوده و در پی گسترش فیزیکی شهرها، در دل شهر به صورت ارگانیک باقی مانده و به زندگی خود ادامه می دهد، نام روستاـ شهر را گرفته است. روستاـ شهر منبع با ارزش مهمی است که علاوه بر اینکه با فضاهای سبز خود موجب تعدیل فضاهای شهری می شود، خاطرات و هویت شهر و جامعه را در بر می گیرد. حفظ و نگهداری از این میراث تاریخی ـ طبیعی که بخشی از فرهنگ و هویت ما را شکل می د هد، ضروری است. از این رو، ایدة گردشگری روستایی، روستاـ شهرها را به صورت فضاهای گردشگری شهر ی روستایی برای گذران اوقات فراغت، و کسب آرامش و احیای هویت و خاطرات ذهنی شهروندان در دل طبیعت بکر و به دور از عوامل تکنولوژی و پیشرفت در شهرها فرض می کند.

توجه به عناصر طبیعی به دلیل نقشی که این عناصر در زندگی بشر داشته اند در بسیاری از فرهنگ های کهن من جمله ایران مرسوم بوده است. اهمیت این موضوع تا حدی بوده که در نظر ایشان برخی از این عناصر مقدس بوده و برای آن مراسم و آیین هایی به جا می آوردند. آب یکی از این عناصر طبیعی است که شکل گیری شهرها و توسعه تمدن بشری از دیرباز وابسته به آن بوده و هست. هر جا با تمدن شهری برجای مانده از زمان های دور روبرو می شویم، بدون شک در حوالی آن ردپای چشمه، رود یا رودهایی مشاهده می شود. این عنصر طبیعی در پهنه جغرافیایی ایران زمین به دلیل قرارگیری در اقلیم گرم و خشک اهمیتی دوچندان یافته و معضل کم آبی باعث می شود طیف وسیعی از باورهای مقدس ایرانیان به حفاظت از آب و جلوگیری از آلوده کردن آن اختصاص داشته باشد. از همین روست که در جای جای ایران، علی الخصوص در فلات مرکزی با آب هایی مقدس مواجه می شویم . آب های مقدسی که چشمه های مقدس، دریاچه های مقدس، قنات های مقدس را در بر می گیرد. آب های مقدسی که به وجود آورندگان آنها یا صاحبان آنها پیامبران، امامان و ائمه اطهار هستند. چشمه علی شهر دامغان ، به عنوان سرچشمه تنها رودخانه دایمی شهر که آب آن از چشمه های کف دریاچه و از کوه   – تپه آب ده شمال آن سرچشمه می گیرد، نمونه ای است از این فضاهای مقدس که قدمت آن به پیش از اسلام می رسد. این مکان در نظر ساکنین مقدس بوده و مردم به ریشه چنار 1000 ساله کنار چشمه دخیل می بندند. طبق بررسی شواهد و مستندات موجود در کتب تاریخی، حفاری های انجام شده و مشاهدات عینی صورت گرفته توسط نگارنده علت تقدس این مکان باید به واسطه حضور آب مقدسی باشد که از دل کوه خارج می شود. شاید این مکان نیایشگاهی مهری بوده باشد برای پرستش الهه مهر و ناهید در کنار آب : سه گانه آب، درخت، کوه.

مروزه بررسی بازتاب ویژگی های عصر اطلاعات و ارتباطات و جامعه اطلاعاتی در مقیاس شهر و مطالعه تلفیق فضاهای مجازی با فضاهای واقعی شهری به ویژه بعد از موفقیت شبکه گستره جهانی اینترنت در دهه 90 یکی از مباحث مطرح شهرسازی شده است . پیدایش مفاهیمی همچون جوامع مجازی از جمله پدیده هایی است که قابلیت شبکه های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی را در ایجاد فضاهای جدید یا تحول فضاهای موجود شهر برای بشر آشکار ساخته است . به گمان برخی اندیشمندان با ظهور دنیای مجازی دیگر شهرسازی و ساختن فضاهای عینی شهر مرده است ...

تهران از سال 1348 دارای طرح جامع بوده است. قبل از آن نیز به صورت پراکنده از طرح های موضعی و موضوعی برخوردار بوده است؛ مانند فعالیت های شهرسازی دوران قاجار (حصارزدایی یا ایجاد حصار جدید و توسعه شهری، خیابان کشی های دوره رضاشاه و غیره) اما آنچه در تهران به آن توجه نشده یا کمتر مدنظر بوده است، ایجاد فضاهای مطلوب شهری است. اگر تهران را نه با کلان شهرهای بزرگ دنیا بلکه با دیگر شهرهای ایران مقایسه کنیم، آن را در مراتبی بسیار پایین می یابیم. به عنوان مثال مطلوبیت فضاهای شهری اصفهان (مجموعه کارهای دوران صفوی و حتی اقدامات چند دهه اخیر در فضاهای اطراف رودخانه، مصالح و نماهای ابنیه و غیره) مرتبه ای بسیار بالاتر از تهران به خود می گیرد. شاید این امر ناشی از مسائل حاد و روزمره تهران (نظیر امنیت، ترافیک، ساخت و ساز بی رویه، نیاز به بودجه سنگین و پناه بردن به اقداماتی نظیر تراکم فروشی) باشد که توجه به فضای شهری مطلوب را تحت شعاع قرار داده است.