مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی 30 آذر 1396 جلد دوم «مبانی، روش و چشم انداز نقد مطلوب»
حوزه های تخصصی:
مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی
مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی 30 آذر 1396 جلد اول «تجارب حرفه ای نقد»
مقالات
ضرورت تدوین ادبیات داستانی به منزله اثری دانشگاهی
اگرچه عمر نقد ادبیات داستانی به طورکلی در جهان و بهویژه در ایران، به نسبت قصه و داستان، بسیار جوانتر به نظر میرسد، امروزه یکی از مباحث جدّی و اصلی مطالعات ادبی است و پایه و اساس خوانش متون ادبی است. در ایران، کتابهای فراوانی درباره نقد ادبیات داستانی از حدود سالهای 1300تاکنون نوشته شده و در این صدسال، به قصه، رمانس، داستان کوتاه و رمان از منظرهای گوناگون یا براساس نظریههای مختلف نگاه شده است. با وجود گستردگی مطلب و اهمیت ادبیات داستانی به عنوان یکی از اصلیترین ژانرهای ادبیات معاصر در ایران و جهان، نگاه آکادمیک و دانشگاهی هنوز بیرنگ و کمفروغ است؛ در مقطع کارشناسی در رشته ادبیات فارسی دو واحد به این «علم» اختصاص یافتهاست و در مقطع کارشناسی ارشد نیز، تنها در گرایش آموزشمحور در دانشگاه پیام نور درسی با عنوان نقد ادبیات داستانی تعریف شدهاست. منبع این درس در این دانشگاه در طول هشت سال، چهار بار تغییر کردهاست. از آنجا که منابع درسی دانشگاه پیام نور بیشتر باید به گونه ای طرح شوند که بتوان آنها را در زمره منابع خودخوان تعریف کرد، این امر گویای آن است که هنوز متنی خودخوان برای درس مذکور که بتواند به تمامی پاسخگوی نیازهای آکادمیک باشد، مدوّن نشدهاست. ما در این پژوهش کوشیدهایم به برخی نواقص و نقایص دو منبع معرفی شده برای این درس یعنی کتاب هنر رمان نوشته ناصر ایرانی و هنر داستاننویسی اثر ابراهیم یونسی اشاره کنیم تا ضرورت تدوین اثری دانشگاهی در باب نقد ادبیات داستانی را گوشزد کرده باشیم.
ارزیابی کیفیت یک کتاب مطرح در رشته مدیریت آموزشی از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی
پروراندن مهارت ها و نگرش ها همراه با آموختن اندیشه های فراگیران، رسالت مشترک نظام های آموزشی است که از طریق کتاب های درسی انجام می گیرد. برای ایفای این رسالت، کتاب درسی علاوه بر کیفیت و نحوه ارائه مطلوب، باید بتواند یادگیرنده را برای یادگیری و توسعه آن در یادگیری های بعدی یاری رساند. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی کیفیت یک نمونه از کتاب های تألیفی مطرح و پرکاربرد در حوزه اصول و مقدمات مدیریت آموزشی با استفاده از شاخص های ده گانه منصوریان (1392) است. برای رسیدن به این هدف از آمار توصیفی و آزمون آماری «خی دو تک نمونه ای» استفاده شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی-مقطعی است. جامعه آماری مورد بررسی شامل کلیه دانشجویان شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری رشته مدیریت آموزشی شهر تهران به تعداد 230 نفر است. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان شامل 91 دانشجوی کارشناسی ارشد و 49 دانشجوی دکتری است که از 6 دانشگاه در تهران از طریق نمونه گیری در دسترس پیمایش شدند، می باشد. داده های پژوهش از طریق پرسشنامه جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های این پژوهش به نوبه خود قابل تأمل است و نشان می دهد اگرچه که کتاب های مورد ارزیابی در عوامل تخصص گرایی و هدفمندی، توان نظری و دلالت های کاربردی، توان استنادی و ماهیت میان رشته ای، صلاحیت و کارنامه پدیدآورندگان، انسجام محتوایی و ساختاری و ویژگی های فیزیکی و ظاهری وضعیت خوبی داشتند، اما از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی در برخی از عوامل مانند جامعیت و روزآمدی، پاکیزگی نگارشی و ادبی، همخوانی با نظریه های یادگیری و ماهیت تعاملی و توان انگیزشی وضعیت رضایت بخش نیست.
مروری بر ایده دموکراسی رادیکال؛ نقد و بررسی کتاب پسامارکسیسم و پسامارکسیسم
کتاب پسامارکسیسم و پسامارکسیسم شرح و بسطی از نظریه گفتمان و ایده دموکراسی رادیکال لکلاو و موف است. نویسنده اثر بیش از هرچیز به اثر معروف لکلاو و موف یعنی هژمونی و استراتژی سوسیالیستی نظر دارد. سنت پسامارکسیسم آنچنانکه در اثر حاضر مشاهده میشود، درصدد است با تکیه بر منطق جنبشهای اجتماعی جدید، مسیری نو برای گشایش امر سیاسی در عرصه سیاست باز کند، ولی با اینحال، خوشبینی مفرط به جنبشهای اجتماعی جدید (بهجایطبقه)، بیتوجهی به نقش سازنده دولت، نسبیگرایی و آرمانگرایی، ناتوانی در تحلیل پدیده انقلاب، حصارکشی کاذب میان دولت و جامعه مدنی و... از جمله انتقاداتی است که در ایده پسامارکسیستها دیده میشود. همچنین تأکید پسامارکسیسم بر مقوله گفتمان باعث میشود تا سوژه سیاسی آلت گفتمان و ساختارهای از پیش تعیینشده قرار گیرد و بدینترتیب امکان تحرک سوژگی را از بین ببرد. با اینحال، اثر مزبور از جمله معدود آثاری است که به طور اخص به بررسی و تشریح دیدگاههای لکلائو و موف میپردازد. انتقادات اساسی که به نظریه لکلاو و موف و رویکرد پسامارکسیسم وارد است، بر کتاب پسامارکسیسم و پسامارکسیسم نیز جاری است.
بررسی «برنامه درسی (بازنگری شده) مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی گرایش مطالعات کتابخانه های عمومی»
فهرستهای منابع در هر نوعی از آثار منتشر شده یا ارسالی برای انتشار، همواره یکی از معیارهای ارزیابی آثار بودهاند. از منظری خرد، یکی از معیارهای ارزیابی مقالات نشریات، یک یا دو مورد پرسش درباره میزان روزآمدی منابع مورد استفاده در مقاله، در سیاهه ارسالی به داوران از سوی هر نشریه است. از منظری کلان، وجود سازمانهایی بینالمللی مانند ثامسن رویترز و دیگر سازمانها از جمله دانشگاههایی که عموماً با اتّکا به منابع، به ارزیابی دانشگاهها در سطح بینالمللی میپردازند نشان از اهمیّت منابع دارد. رواج مفاهیمی مانند ISI که در برخی مواقع موضوع بحثهایی در میان دانشگاهیان بود و نیز نسخه بومی آن یعنی ISC نیز دلیلی بر اهمیّت فهرست منابع است. هدف پژوهش حاضر بررسی «برنامه درسی (بازنگری شده) مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانششناسی: گرایش مطالعات کتابخانههای عمومی» است تا از این رهگذر، نقاط ضعف و قوّت احتمالی این سرفصل را از منظر روزآمدی منابع ارائه شده برای هر درس، درسهای همنوع و درسهای کلّ سرفصل روشن سازد. پژوهش حاضر را میتوان بهگونهای، از انواع تحلیل محتوا نامید، زیرا اتّکای آن صرفاً بر محتوای منابع هر درس در سرفصل «برنامه درسی (بازنگری شده) مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش-شناسی: گرایش مطالعات کتابخانههای عمومی» است. جامعه پژوهش حاضر را تمامی منابع ارائه شده در این سرفصل تشکیل میدهند و آزمون آماری مورد استفاده در این نوشته، میانگین است. پژوهش حاضر نشان داد که از نظر اختلاف میانگین منابع فارسی و منابع انگلیسی، مقایسه نیمعمر منابع فارسی با نیمعمر منابع انگلیسی، و میانگین منابع فارسی مربوط به رشته در مقایسه با میانگین منابع انگلیسی مربوط به رشته، سرفصل مورد بررسی وضعیّت چندان مناسبی ندارد امّا مقایسه میانگین تعداد کتابهای تألیفی فارسی با میانگین کتابهای ترجمه فارسی نسبت مناسبی را نشان میدهد.
«رفتار فرهنگی» در کتاب های آموزش زبان فارسی اجرای یک روش ارزیابی
این مقاله به معرفی و اجرای یکی از رویکردهای ارزیابی فرهنگی و کتاب آموزش زبان و بهطور ویژه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان میپردازد. در این روش فرهنگ در سه شق تولیدات، رفتار و چشمانداز تبیین میشود که همگی ضرورت اجتنابناپذیر و لازمه معیارسازی فرهنگی کتاب آموزش زبان هستند. این پژوهش ضمن معرفی فرهنگ در این سه مقوله، به طور خاص به بررسی مقوله رفتار در دو کتاب آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان پرداخت. در این پژوهش به روش تحلیل محتوا همه متون درسی در این دو کتاب به صورت جمله به جمله و با هدف رصد میزان آموزش فرهنگ در شق رفتار، بررسی شد. پس از تحلیل روشن شد که هیچ یک از کتابهای «آموزش مقدماتی زبان فارسی» و «کتاب درس فارسی» بر رفتار فرهنگی و اجتماعی تاکید نکردهاند. درواقع هیچیک از کتابها الگوهای رفتاری مقبول جامعه، تعامل اجتماعی، رفتارهای فردی، آداب اجتماعی، رفتار سلسله مراتبی و هنجارهای اجتماعی را به زبانآموز نمیآموزند. در نتیجه هیچکدام از کتابها در شق دوم ضوابط فرهنگی یعنی رفتار، به درستی به فرهنگ نپرداختهاند و زبانآموز نخواهد توانست از این کتابها برای تقویت توانش ارتباط بینافرهنگی بهره بگیرد. این امر ضرورت ارزشیابی کتابها در این حوزه را بیشتر میکند.
نقد کتاب «وظایف فلسفه»
«وظایف فلسفه»، عنوان کتابی است که اِلَس اِیر. مک این تایر تألیف کردهاست. این کتاب، مشتمل بر ده مقاله مهمّ وی بوده که آن را تحت عنوان کلّی کتاب حاضر به چاپ رساندهاست. صرفنظر از کلّی بودن عنوان کتاب، از یک طرف، بین فصلهای این کتاب با عنوان یاد شده، ارتباط و انسجام خاصّی وجود ندارد و از طرف دیگر، بین هر یک از این فصلهای نیز، پیوستگی و استلزام منطقی لازم دیده نمیشود. از جهت محتوایی نیز، کتاب انسجام و پختگی لازم را ندارد. با این وصف، شیوههای نگارشی و ویرایشی، تقریباً رعایت شده و کتاب حاضر، از موازین اخلاق و امانتداری لازم برخوردار است. علیرغم جنبههای ابتکاری در کتاب و خلاقیّتی که مک این تایر در این خصوص از خود نشان میدهد، ضعف بزرگ کتاب این است که نویسنده میکوشد تا ضمن بررسی «نسبیّتگرایی اخلاقی»، از این موضعگیری دفاع کند و آن را به عنوان تنها موضعگیری قابل دفاع فلسفی بداند. واقعیت این است که «نسبیّتگرایی اخلاقی» که مک این تایر از آن دفاع میکند، نه از حیث معرفتشناسی قابل تبیین بوده و نه از جهت هستی-شناسی دارای توجیه منطقی است.
بررسی و تحلیل کتاب های درسی دانشگاهی انتشارات سمت رشته کارشناسی علوم تربیتی
کتابهای درسی اصلیترین منبع فعالیتهای آموزشی و پژوهشی دانشگاهها و مؤسسات آموزشی عالی به شمار میآیند. از اینرو، این کتابها به عنوان منابع دروس رشتههای مختلف تحصیلی دانشگاهی نقش مهمی در تحقق اهداف آموزشی و تربیتی نظام آموزش عالی ایفا میکنند. بنابراین باید در طراحی و تدوین آن اصول، چارچوب و معیارهای مشخصی رعایت و براساس همین موارد نسبت به انتشارآن اقدام شود. بنابراین هدف اصلی این پژوهش نقد و بررسی کتابهای درسی دانشگاهی انتشارات سمت رشته علوم تربیتی با توجه به دروس و سر فصلهای رشته مدیریت و برنامهریزی آموزشی دانشگاه فردوسی مشهد با حجم نمونه 28 جلد از این کتابها بوده که با استفاده از پرسشنامه 38 سؤالی محقق ساخته در چهار حیطه (شاخصهای ارزیابی ساختاری شکل ظاهری تصاویر و اشکال ارزیابی زبانی) مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد که در بخش ساختاری، وجود مقدمه در ابتدای کتاب و ابتدای هر فصل جمعبندی مباحث و نتیجهگیری در انتهای هر فصل و داشتن فهرست جداول و نمودار در سطح نامطلوبی هستند. از نظرشکل ظاهری نیز یک چهارم این کتابها از لحاظ تناسب تعداد صفحه با هر واحد درسی و طبقهبندی درست مطالب و تناسب میان حجم فصلها در سطح مطلوبی نیستند. همچنین در خصوص شاخصهای ارزیابی تصاویر و اشکال حدود 15% این کتابها فاقد هرگونه تصاویر، اشکال، جدول و نمودار هستند و در بخش ارزیابی زبانی یک چهارم این کتابها فاقد معادلهای لاتین و اصطلاحات خارجی در پینوشت هستند و بیش از 50 % آنها فاقد اصطلاحات تخصصی یا واژهنامه، پایان کتاب بوده و در خصوص قواعد نگارشی و کیفیت ساختاردستوری نیز بعضی از آنها به بازبینی نیاز دارند.
بررسی و نقد کتاب تفکر و سواد رسانه ای (نظری- فنی حرفه ای- کاردانش) پایه دهم دوره متوسطه 1395
زندگی بدون سواد رسانهای در قرن بیستو یکم؛ قدم گذاشتن در تاریکی و راه رفتن در مسیر باتلاقی است. سواد رسانهای دعوت به اندیشیدن عمیق، دقیق و جدی درباره آنچه میبینیم، میخوانیم و میشنویم است. با توجه به این که عرصه تعلیم و تربیت امروز؛ عرصه دانشاندوزی نیست، بلکه عرصه مهارتآموزی بهویژه برای دانشآموزان به عنوان کنشگران فعال اجتماعی جامعه است. به منظور جبران خلأهای آموزشی در حوزه سواد رسانهای نوجوانان، در برنامه درسی متوسطه دوم، درس دو واحدی تفکر و سواد رسانهای برای اولینبار در سال 1395 از سوی سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (اعضای شورای برنامهریزی و تألیف کتاب-های درسی) وزارت آموزش و پرورش ارائه شد. جهتگیری بسته آموزشی تفکر و سواد رسانهای پایه دهم، پرورش توانایی نقد و بررسی هوشمندانه و تولید مؤثر پیام و مدیریت صحیح و هوشمندانه بهرهمندی از پیامهای رسانهای است که از ۶ فصل تشکیل شدهاست. با توجه به استانداردهای طراحی آموزشی، سه نوع تفکر حاکم در این کتاب قابل مشاهده است: تفکر فلسفی، تفکر سیستمی و تفکر انتقادی. رویکرد کتاب مسألهمحور بوده و از چهار مرحله آموزش سواد رسانهای که شامل: 1. دسترسی2 . تحلیل 3. تفکر نقادانه 4. تولید و خلق پیام است؛ به دو بخش تحلیل و تفکر نقادانه پرداخته شدهاست. همچنین مخاطبان هدف در این کتاب که دانشآموزان هستند به دو گروه کلنگر و جزئینگر تقسیم شدهاند. در این جستار، کوشش شدهاست، به لحاظ ابعاد شکلی و ظاهری و نیز محتوایی، به جنبههای قوت و ضعف این اثر پرداخته شود، بنابراین روش مورد استفاده در این مقاله، توصیفی- تحلیل و ابزار گردآوری دادهها، مصاحبه با صاحبنظران حوزه سواد رسانهای است.
راهکارهای انتقادی درتألیف کتب آموزش زبان روسی به عنوان زبان خارجی درایران
یکی از اجزای بسیار مهم در آموزش زبان روسی به عنوان زبان خارجی کتاب آموزشی مناسب است که پاسخگوی همهجانبه و جامع نیازهای زبانآموزان باشد. پژوهشها و مطالعات در حوزه آموزش زبان نشان میدهند که یکی از نقاط قوت در تألیف کتاب-های آموزشی زبان روسی به عنوان زبان خارجی تطابق ساختار آموزشی به کار رفته در آنها با فرهنگ و جهانبینی زبانآموزان کشوری است که زبان روسی را فرا میگیرند. بحث بومیسازی آموزش زبان روسی به زبانآموزان ایرانی در حال حاضر یکی از مهم-ترین مسایل مطرح در محافل دانشگاهی رشته زبان و ادبیات روسی کشورمان است. مقاله حاضر به بررسی بومیسازی کتابهای آموزشی زبان روسی در ایران میپردازد و در حقیقت هدف از آن «نقد پیش از نقد» است. به عبارت دیگر، مقاله حاضر قبل از آنکه نقدی بر آثار چاپ شده در حوزه آموزش زبان روسی در کشورمان باشد، در حقیقت برای مؤلفان آینده راهکارهای انتقادی را در تألیف کتب آموزشی زبان روسی برای زبان آموزان ایرانی ارائه میکند، باشد که از این طریق بر تعالی و ارتقای سطح علمی کتابهای آموزشی زبان روسی افزوده شود و نتایج حاصل از این مقاله برای متخصصان حوزه آموزش زبان روسی و علاقهمندان به زبانهای خارجی مفید واقع شود.
نقد کتاب روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی تألیف بهروز میلانی فر
کتاب روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی توسط دکتر بهروز میلانیفر در سال 1369 برای اولینبار در انتشارات قومس به چاپ شد. این کتاب در حال حاضر به چاپ هجدهم رسیدهاست و یکی از مهم ترین مراجع و منابع آموزشی دانشجویان رشته روان شناسی کودکان استتثنایی به شمار میآید. به سبب اهمیت نقش محتوای کتاب در برانگیختن و تأمین نیازها و تسهیل امر یادگیری دانشجویان، هدف پژوهش حاضر نقد و بررسی کتاب روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی (تألیف میلانی فر)، بر اساس ویژگی های شکلی، تناسب اظهارنظرهای ارائه شده با مبانی پژوهشی و نظری معتبر، تناسب فصول با یکدیگر و همسانی درونی مطالب و در نهایت میزان روزآمدی و اتقان داده ها است. نقد این اثر بر اساس چاپ هجدهم کتاب که در سال 1384 به رشته تحریر در آمدهاست صورت گرفتهاست. نقد اثر حاضر بر اساس رویکرد کیفی، نشان داد که کتاب مزبور دارای نقاط مثبت و منفی فراوانی است و استفاده از آن به عنوان منبع اصلی باید با احتیاط صورت گیرد.
بررسی و نقد کتاب فلسفه سیاسی تکنولوژی اطلاعات:رهایی یا انقیاد
محور اصلی مقاله حاضر نقد و بررسی کتاب رهایی یا انقیاد؛ فلسفه سیاسی تکنولوژی اطلاعات در قرن بیستم است که از سوی انتشارات تیسا منتشر شده است. در مقاله حاضر تلاش شدهاست ضمن معرفی اثر یاد شده، نقد و ارزیابی شکلی و محتوایی آن در دستور کار نویسنده قرار گیرد. جستار حاضر به دنبال پاسخگویی به سؤالات زیر است: دغدغه و کانون تمرکز نویسنده اثر چیست؟ مدعای اصلی مطرح شده در آن بر چه مبنایی استوار است؟ هدف این اثر و جایگاه آن در منابع موجود این حوزه به چه صورتی است؟ این سؤآلات از مهمترین موضوعاتی هستند که نویسنده مقاله در تلاش است تا بهآنها بپردازد. مدعای نویسنده این است که اثر مذکور به مسئله بسیار مهم و قابل تأملی پرداخته است، زیرا نقش و جایگاه تکنولوژی در زندگی سیاسی و اجتماعی انسان معاصر موضوعی است که به جهت روزآمدی و کاربرد مستمر آن در زندگی روزمرّه باید مورد تجزیه و تحلیل علمی قرار گیرد. با وجود اهمیت طرح چنین مسئلهای در اثر مورد مطالعه، به نظر میرسد که نویسنده به دلیل خلط بیش از حد مباحث تئوریک در حوزههای مفهومی مختلف نتوانسته است تبیین دقیقی از رابطه سیاست و تکنولوژی اطلاعات ارائه نماید.
جهت گیری جنسیتی در کتابهای جدید درسی زبان انگلیسی در مقطع دبیرستان (کتابهای Vision، I و II)
ارزشیابی کتابهای درسی به عنوان ابزار تعالی علمی و معنوی دانش آموزان از ارکان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به حساب می آید. بررسی جهت گیری جنسیتی یکی از مهمترین مؤلفه های چنین ارزیابی می باشد. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی میزان جهت گیری جنسیتی در کتابهای درسی انگلیسی جدید پایه دهم و یازدهم دبیرستان (مجموعه کتابهای Vision، I و II) تألیف سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش کتب درسی وزارت آموزش و پرورش در سالهای 1395 و 1396 بوده است. به منظور بررسی جهت گیری جنسیتی دو کتاب فوق، میزان مشاهده، تقدم، ساختارهای خنثی مذکر-مرجع، مشاغل مرتبط با هر جنسیت و فعالیتهای مربوط به هر جنسیت مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاکی از وجود جهت گیری و نگرش جنسیتی مرد-محور در هر دو کتاب است. پیشنهاد می شود که با توجه به اهمیت جهت گیری جنسیتی در شکل دهی ذهنیت دانش آموزان، دفتر تألیف کتابهای درسی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش وزارت آموزش و پرورش با نگاه منتقدانه به این مسئله در جهت کاستن و حذف جهت گیری جنسیتی گامهای مؤثری بردارد.
بررسی و نقد اندیشه های آنتونی گیدنز در زمینه سیاست های زیست محیطی مطالعه موردی: کتاب «سیاست های مقابله با تغییرات آب و هوا»
آنتونی گیدنز از جمله مهم ترین متفکران جامعه شناسی است که تلاش می کند ضمن درک انتقادی اقتضائات جامعه معاصر، راهکارهایی برای حل مسائل آن ارائه کند. وی که از جمله نظریه پردازان مقوله جهانی شدن است، موضوعات مرتبط با این امر را مورد کاوش قرار دادهاست. تغییرات آب و هوایی از جمله مهم ترین مسائلی است که در دهه های اخیر زندگی انسانی بر روی کره زمین را دچار چالش کردهاست. پدیده هایی مانند گرمایش زمین و وقوع سیلاب ها و توفان های متعدد در سرتاسر جهان نشان می دهد که باید هرچه زودتر چاره ای برای این بحران اندیشیده شود. گیدنز، در کتاب «سیاست های مقابله با تغییرات آب و هوا» به دنبال آن است که با پرداختن به ابعاد مختلف این بحران، در سطوح ملی، بین المللی و غیردولتی، راهکاری هنجاری و فراگیر را در این زمینه عرضه کند. مقاله حاضر با بررسی انتقادی کتاب مذکور، ضمن تبیین ابعاد مختلف مدنی و سیاسی موضوع در سطح ملی و جهانی، نقاط ضعف و قوت دیدگاه های گیدنز در این زمینه را مورد کاوش قرار دهد.
تحلیل انتقادی کتاب نگاهی نو به دین و سیاست در نظام بین الملل کنونی
کتاب نگاهی نو به دین و سیاست تلاشی است در جهت ارتباط دین و سیاست در عصر حاضر که به قلم یکی از برجسته-ترین کارشناسان این حوزه نگاشته شده و محصول بیش از دو دهه مطالعه است. دکتر اوهانسون در این اثر به بررسی سابقه ارتباط دین و سیاست پرداخته و پس از آن با بررسی تأثیر شگرف رشد تکنولوژی و فناوری ارتباطات، ماهیت رابطه دین و سیاست را تبیین کردهاست. نویسنده اینگونه نتیجه میگیرد که عمل دینی تأثیرات مثبت و مهم سیاسی به دنبال دارد که مهم ترین آن تأثیرات حفظ شأن تکتک انسانها و ترویج کنش مثبت در شرایط ناامید کننده و حفظ هویت اجتماعی و فردی در جهان در حال تغییر کنونی است. در بررسی و نقد این اثر که به روش تحلیل محتوا و تحلیل انتقادی انجام شده و در عین حال به مقایسه این اثر با سایر آثار مشابه نیز پرداخته میتوان دریافت که که به رغم نقاط ضعف شکلی ومحتوایی که در اثر وجود دارد نمیتوان انکار کرد که اثر هوشمندانه تنظیم شده و به خوبی توانسته ارتباط دین و سیاست را در نقاط مختلف جهان مورد بررسی قرار دهد. به صورت کلی این اثر در تعارض با فضای فکری حاکم و ترویج شده از سوی غرب تنظیم شده و در نوع خود با فضای فکری مبتنی بر اومانیسم و سکولاریسم در تضاد است.
بررسی و نقد کتاب جمهوری خواهی
سیاست چیست؟ عناصر اساسی تشکیل دهنده کدام اند؟ نظریه پردازی درباره سیاست چه اهدافی را دنبال می کند؟ و آیا دولت های ملی، آن گونه که ما آنها را می شناسیم نهادهایی ازلی و ابدی بوده اند؟ این هاپرسش هایی هستند که سعی خواهیم کرد تا در این مقاله و به بهانه مطالعه انتقادی کتاب جمهوری خواهی، موردبررسی قرار دهیم. ما برای انجام دادن این کار از مجرای مطالعه مفاهیمی که جمهوری خواهی ویرولی را تشکیل داده اند، تلاش خواهیم کرد تا فاصله میان فهم جمهوری خواهان کلاسیک در ایتالیای برآمده از رنسانس و نظریه پردازان حاکمیت سیاسی در قرن های بعدی را نشان دهیم. امیدواریم تا از این طریق امکان انتقادی تازه ای در مطالعه سیاست به وجود آید.
نقد کتاب قانون، قانون گذاری و آزادی (گزارش جدیدی از اصول آزادی خواهانه عدالت و اقتصاد سیاسی)
کتاب «قانون، قانون گذاری و آزادی» یکی آثار خوب هایک است که با ملاحظهای تئوریک به تبیین پیچیدگیها و بحرانهای جوامع مدرن لیبرالیستی میپردازد. هایک در این کتاب به منظور اصلاح وضع موجود، سعی در ترمیم و بازسازی لیبرالیسم کلاسیک در دوران جدید داشتهاست. به زعم هایک، حفظ جامعهای که از مردمان آزاد تشکیل شدهاست، بستگی به سه مفهوم اساسی دارد که در هر جلد از این مجموعه به بحث از یکی از این مفاهیم میپردازد. هایک هرچند خود قلمی روان و واضح دارد، اما ترجمه کتاب «قانون، قانونگذاری و آزادی» نیز حکایت از ترجمه ای روان از مترجمانی دارد که سال ها در حوزه اندیشه هایک و معرفت شناسی اقتصادی تحصیل و پژوهش و تدریس کرده اند. در این مقاله تلاش داریم تا بیش از هر چیز از منظر درونگفتمانی، تناقضها و گسستهای درونی اندیشه هایک که در کتاب مذکور بدان پرداخته است را نشان داده و به نقد آنها بپردازیم.
ارزیابی کارآمدی کتب رسمی عقاید حوزه در گفتمان با مخاطبان برون دینی
دین اسلام بهعنوان یکی از مدعیان برنامه کامل زندگی، تمامی انسانها را مخاطب حقیقی خود قلمداد کردهاست. یقیناً برای معرفی خود و همچنین جذب، حفظ و تعالی تکتک آنها برنامههایی دارد. بخشی از این انسانها تاکنون هیچ تعاملی با این برنامه نداشته اند. فضای گفتمان با چنین افرادی که هیچ علاقه و نسبتی با این آیین و برنامه ندارند، با فضای گفتمانی افراد ایمانآورنده بسیار متفاوت خواهد بود. مباحث کلان اعتقادی یکی از مهمترین و مقدمترین مباحثی است که میتواند بهانهای برای گفتوگو، معرفی و جذب این دسته از مخاطبان باشد. رسالت تبلیغ و گسترش این برنامه در مکتب شیعه بر عهده نهادی به نام «حوزه علمیه» است که در قالب عنوانی بهنام «دروس عقاید» و یا «کلام» اطلاعات مربوط به این اندیشه را به مخاطبین خود ارائه میدهد. با تحلیل این کتب مشاهده میکنیم فضای گفتمانی حاکم برآن، بیشتر مناسب فضای «دروندینی» بوده و در نتیجه مخاطب بروندینی، مخاطب اصلی این نوشتار نیست و برای پر شدن این خلأ، راهکارهایی ارائه میشود.
نقد و بررسی کتاب تاریخ تحول دولت در اسلام
تاریخ تحول دولت در اسلام، عنوان یکی از دروس اصلی مقطع کارشناسی رشته علوم سیاسی است که برای تأمین منابع آموزشی و تدریس این درس دانشگاهی، کتاب های متعددی به ویژه در دهه های اخیر نوشته شده است. مقاله حاضر ضمن نقد و بررسی کتاب «تاریخ تحول دولت در اسلام» که اخیراً (در سال 1394) در این حوزه توسط دانشگاه پیام نور منتشر شده است، و در راستای پاسخ به این پرسش که اثر یاد شده تا چه اندازه توانسته است مباحث این عرصه را غنی تر کند و شناخت عمیق تری را از تحولات دولت اسلامی در جوامع مسلمان در طول تاریخ فراهم آورد، به این جمع بندی دست می یابد که کتاب مورد نظر اساساً نتوانسته است مفهوم تحول دولت در اسلام را مورد کنکاش اساسی و تحلیل محتوایی قرار دهد. بنابراین ضمن اکتفا به برخی تاریخ نگاری های ناقص و گزینشی، از دستیابی به هدف مورد نظر از ارائه این درس (یعنی معرفی مبانی، اهداف و شاخصه های اساسی دولت اسلامی معیار در دوران پیامبر و تحلیل میزان دوری یا نزدیکی دولت های اسلامی پس از عصر نبوی، به معیارها و مبانی دولت شاخص و الگوی اسلامی در دوران پیامبر) بازمانده است. همچنین، مقاله حاضر نتیجه می گیرد که کتاب مورد نظر، با توجه به کاستی های قابل ملاحظه آن، نسبت به آثار موجود در این زمینه، از برجستگی و یا نوآوری خاصی برخوردار نیست.
کاربردی نمودن برنامه درسی علوم انسانی در دانشگاه بر اساس رویکرد مدیریت دانش
علوم انسانی از شالودههای اساسی پیشرفت و توسعه در جوامع امروز است. حاکمیت پارادایم غیر کاربردی بودن علوم انسانی در ایران تأثیرات زیادی را بر شکلگیری برنامه درسی علوم انسانی در دانشگاه داشتهاست. برنامه درسی مبتنی بر رویکرد مدرنیسم و رئالیسم دیگر پاسخگوی نیازهای دانشی عصر حاضر نیست. اگر چه در طی چند دهه اخیر غیر کاربردی بودن علوم انسانی دغدغه بسیاری از صاحبنظران بودهاست و در این راستا تلاشهایی در جهت استفاده از مطالعات میانرشتهای در کاربردی شدن علوم انسانی صورت گرفتهاست، اما نتایج تحقیقات حاکی از آن است که مطالعات بینرشتهای در صورتی که به کاربردی شدن علوم انسانی منجر شود مفید است. بنابراین در این نوشتار رویکرد مدیریت دانش بهعنوان یک راهبرد جهت کاربردی نمودن برنامه درسی علوم انسانی در دانشگاه مطرح میشود. در این راستا برنامه درسی روشها و فنون تدریس و نظارت و راهنمایی آموزشی به صورت کاربردی بر اساس روش مدیریت دانش ارائه میشود.
آموزش در ایران پیش از اسلام: نقد یک فرضیه تاریخی در رشته علوم تربیتی
تاریخ آموزش و پرورش ایران به لحاظ تلاقی دو جریان تمدنی ایران و اسلام، حائز اهمیت فراوان است، به همین برای روشنسازی ابعاد و زوایای گوناگون آن، به پژوهشهای بیشتر نیاز دارد. پیامد طبیعی ورود اسلام به ایران تغییر در ساختار کلی باورهای مذهبی، تشکیلات اجتماعی و نظام سیاسی بود که برای قرنها در این سرزمین تداوم داشت. در این بین بررسی علل شکست سریع دولت ساسانی همیشه یکی از موضوعات مورد علاقه مورخان ایرانی بودهاست. یکی از مشهورترین فرضیات در این خصوص، فرضیه مورخان تاریخ آموزش و پرورش است. این پژوهشگران با تأکید بر کارکرد منفی نظام طبقاتی جامعه ایران، یکی از عوامل مؤثر در سقوط دولت ساسانی را عدم دسترسی تودهها به آموزش و پرورش بیان میکنند. همزمان بسیاری از پژوهشگران ایرانی بر نقش بارز نظام آموزشی در تشکیل تمدن و امپراطوری ایران پیش از اسلام اصرار میورزند. حاصل این دو دیدگاه، ایجاد تعارض در دانشجوی علوم تربیتی برای تعیین واقعیت تاریخی است. مقاله حاضر با نگاهی دوباره به وضع تعلیم و تربیت در ایران پیش از اسلام بر این موضوع تأکید دارد که فرضیه سقوط دولت ساسانی متأثر از طبقاتی بودن نظام تعلیم و تربیت و مستلزم بازنگری مجدد است.
نقد کتاب «چالش های اخلاقی در عصر اطلاعات: جستارهایی در اخلاق اطلاعات»
اخلاق، اخلاقمداری و حاکمیت اخلاق در تمامی موضوعات و حوزههایی که انسان درگیر آن است، مبحثی ضروری و چالشبرانگیز است. در این میان ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع اخلاق در عصر اطلاعات که در حال حاضر به شدت بشر را احاطه کردهاست بر هیچ کس پوشیده نیست. در این راستا سعی شدهاست تا کتاب چالشهای اخلاقی در عصر اطلاعات با تمام توجه و به دور از سوگیری به نحوی علمی و با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی انتقادی قرار گیرد تا ضمن شناسایی نقاط قوت و ضعف آن، به اعتلای این اثر دامن زده شود. در ابتدا اثر و مؤلف و مترجم آن معرفی و سپس کتاب در دو حوزه شکلی و محتوایی نقد شدهاست. در نقد شکلی، مشخصات ظاهری، ادبی و نگارشی اثر مورد توجه قرار گرفته و در بخش محتوایی به مواردی همچون نظم منطقی، اعتبار منابع، کیفیت علمی، نوآوری، سازواری و ... توجه شده و در پایان پیشنهادهایی جهت رفع کاستیها ارائه شدهاست.
نقد و بررسی دوگانگی های علوم انسانی بومی و یا جهانی و چشم انداز خروج از آن
در حال حاضر علوم انسانی کشور بیش از هر زمان با چالش تاریخی در برابر دو رویکرد مطرح و عمده بومی گراو جهانی قرار دارد. ریشه های دوگانگی فوق به چند دهه پیش به ویژه در دهه معطوف به انقلاب اسلامی در سال 57 باز می گردد. عوامل متعددی زمینه های تقویت تمایل به تاسیس و توسعه علوم بومی به ویژه در حوزه علوم انسانی را موجب شده و می شود. بیگانگی بسیاری از محصولات دانش جدید با پاره ای از مختصات فرهنگی و اجتماعی در کشور, ناکارآمدی بخشی از نظریه ها و فرضیه های علوم انسانی و اجتماعی مقتبس در حل و فصل مسائل و مشکلات تاریخی و اجتماعی کشور و نیز تردید در قبال توسعه آینده این علوم وفایدات عمومی آن در قبال انبوه سرمایه گذاری آموزشی و انسانی موجبات طرح و پرورشرویکرد بومی گرایی در علوم انسانی شده است. افزون بر آن حجم وسیع از ادبیات منتقدانه طی سالهای قبل و بعد از انقلاب متوجه آثار پنهان اجتماعی آموزه های استعماری علوم انسانی مدرن در قالب نظریه های علمی مطرح و تلاش های قابل اعتنایی برای دستیابی به نوآوری های نظری در بعد علوم بومی محور انجام داشته است. در نقطه مقابل رویکرد جهانی گرا در علوم انسانی تلقی و تعریفی متفاوت از ماهیت علم و کاربرد اجتماعی آن داشته و دارد. در این رویکرد علوم عاری از هر نوع تعین مکانی قابلیت پذیرش, تولید, انتشار و کاربرد را داراست و رویکرد بومی گرایی در علم نگاه کوتاه مدت سیاسی و اجتماعی به ساختار علم جدید تلقی شده و می شود. پرسشی که در این بررسی مورد هدف قرار دارد واکاوی جنبه ها و جهت های هر یک از رویکردهای فوق در یک فرایند تحولی در جامعه معاصر ایران به منظر دستیابی به راه کارهای ممکن جهت برساخت نوین از معرفت شناسی بومی در تعاطی و تعامل فعال و تاثیرگذار با ساخت علم بیرونی یا جهانی است. در بررسی از این موضوع تلاش خواهد شد تا از منظر جامعه شناسی علم و معرفت به چرایی ظهور دوگانگی معرفت شناختی در علوم انسانی کشور پرداخته شود و شیوه های تعامل و همزیستی تعالی بخش آن مطرح شود..
نقدی بر وضعیت متون و برنامه درسی دانشگاهی فلسفه معاصر در ایران
در این مقاله منظور از فلسفه معاصر دقیقاً معادل فارسیِ عنوان رایج و معیار آن یعنی (Contemporary Philosophy) در محافل و متون آکادمیک جهان است و آگاهانه ناظر به فلسفه معاصر اروپایی است. مقاله درگام اول به شرایط امکانی و مفهومشناسی فلسفه معاصر میپردازد و گام بعدی به تحلیل مسائل و روندهای فلسفه معاصر (با تأکید بر فلسفه قارهای) اختصاص دارد. متناسب با مبنایی که در این دو بخش مقدماتی اتخاذ شده، به بررسی تحلیلی – انتقادی سیر برنامهریزی آموزشی فلسفه معاصر در ایران (از دارالمعلمین تا روزگار ما) میپردازد. بخش عمده و پایانی مقاله ضمن تحلیلی بر اهم منابع فلسفه معاصر در زبان فارسی به بیان نقاط قوت و ضعف آموزش فلسفه معاصر (با تأکید بر برنامهها و متون) اختصاص دارد.
نقدی بررسی و نقد کتاب برساخت گرایی اجتماعی
در مقاله حاضر تلاشی است تا کتاب «برساختگرایی اجتماعی» نوشته ویوین بر با ترجمه اشکان صالحی را مورد نقد و ارزیابی شکلی و محتوایی قرار دهد. این اثر در نیمه اول دهه 1990 م. در بریتانیا به چاپ رسیدهاست؛ زمانی که برساختگرایی اجتماعی و نظریات پستمدرن انتقادات عمدهای را بر جریان غالب یعنی اثباتگرایی و تجربهگرایی و مبانی آنها وارد کردهاند. در این اثر مؤلف دو هدف را به صورت همزمان پیگیری میکند: اولاً تلاش شده تا اصول، مفاهیم و ویژگیهای برساختگرایی اجتماعی را بهویژه آن وجه از پژوهشهای برساختگرا که از نظریات پستمدرن نشأت گرفته و جریان غالب را به چالش کشیدهاند واکاوی کند. ثانیاً تأثیرات برساختگرایی اجتماعی در حوزه روانشناسی و انتقادات این پژوهشها بر روانشناسی سنتی را ارزیابی و در بوته نقد قرار دهد. تعلق مؤلف به برخی مفروضات سنت اثباتگرایی و تجربهگرایی در کنار تکثر و تعدد نظریات پست مدرن که بخشی از آن به ماهیت این نظریات مربوط میشود؛ باعث شده مرزبندی مفاهیم و نظریات مورد استفاده برساختگرایان اجتماعی و پستمدرنیسم به همراه معانی و استدلال آنها به درستی در این اثر تشریح نشود. نقدهای مکرر و غیرقابل کنترل نویسنده در هر فصل کتاب به شکل جانبدارنهای به این ابهامات دامن زده، به گونهای که این نظریات را در ارائه رویکردهای نوین پژوهشی ابتر نشان میدهد. ویوین بِر برای عبور از این وضعیت به نظریاتی مانند روانشناسی روایی، تعاملگرایی نمادین و ... متوسل میشود.
نقد و بررسی کتاب قدرت نرم سیاست خارجی آمریکا در جنگ علیه عراق طی سال های 1991 تا 2003
هدف اصلی این مقاله بررسی انتقادی کتاب «قدرت نرم در سیاست خارجی: آمریکا و جنگ علیه عراق در سال 1991 و 2003» است. این کتاب اثر ترزا رینولد است که در سال 2008 به چاپ رسیده و مجید رسولی آن را به فارسی برگرداندهاست. در واقع نویسنده در این کتاب سعی کردهاست با بررسی مقایسهای و تطبیقی دو دوره از سیاست خارجی آمریکا (جنگ اول خلیج فارس علیه عراق به رهبری آمریکا و حمله به عراق در سال 2003) با توجه به نقش و جایگاه قدرت نرم در این دو دوره، این مفروضه را تبیین کند که علت اصلی ناکامی دولت ایالات متحده در واقعه دوم، کاملاً ناشی از عدم توجه دولت بوش پسر و رهبران آمریکا به قدرت نرم و مشروعیت دادن به سیاستهای خود در نزد جامعه بینالمللی بودهاست. با این ایده این مقاله در راستای پژوهش انتقادی خود ابتدا به معرفی کلی این اثر خواهد پرداخت و سپس در دو مبحث جداگانه از یک سو به بررسی امتیازات شکلی/ محتوایی اثر و از سوی دیگر به بررسی کاستیها و نواقص شکلی/ محتوایی کتاب مورد نقد خواهد پرداخت. نتیجه نیز بخش پایانی این مقاله را شکل خواهد داد.
بررسی و نقد کتاب «فلسفه آلمانی» نوشته تِری پینکارد
این مقاله از دو منظر به بررسی و ارزیابی انتقادی کتاب فلسفه آلمانی نوشته تِری پینکارد با ترجمه ندا قطوریی میپردازد. منظر اول ناظر به محتوای کتاب است بدون توجه به متن ترجمه فارسی و منظر دوم ناظر به ترجمه فارسی کتاب و شیوه ترجمه مترجم از جهت محاسن و معایب. بهطور کلی این کتاب با طرح تناقض عقل کانتی در ساحت نظری و کشیده شده آن به ساحت عملی و تلاش فیلسوفان پساکانتی و پساهگلی برای یافتن راهحل عملی برای این تناقض نویسنده را وادار ساخته در مقدمه هر 4 بخش کتاب، مباحث مطرح درباره زمینه و زمانه تاریخی و اجتماعی را در قالب انقلاب اجتماعی جامعه آلمان در قرن 18 و 19 را مطرح کند. علیرغم تلاش مترجم در ترجمه روشن و خوب آن به زبان فارسی بازهم ایراداتی متوجه مترجم است که عدم آوردن مقدمه برای این کتاب از جمله آنهاست که در متن مفصل به آنها اشاره شدهاست. به هر روی این کتاب میتواند برای دانشجوی فلسفه در مقاطع تحصیلات تکمیلی مفید واقع شود. در این مقاله ضمن بررسی و تحلیل محتوای این کتاب به ارزیابی ترجمه فارسی و پیشنهاداتی برای بهتر شدن ترجمه پرداختهاست. این کتاب میتواند به عنوان یک منبع مهم مطالعه فلسفه آلمان بهویژه تفکر ایدهآلیستی برای علاقهمندان به فلسفه آلمان بسیار روشنگر و سودمند باشد.