نرگس جابری نسب

شاعران آیینی و مداحان سنتی در سبک های ادبی، به ویژه در زمینه ساختار، اشتراکاتی دارند. این اشتراکات ناشی از استفاده مداوم مداحان از اشعار آیینی و قالب های سنتی است. حفظ و جلوگیری از تحریف این اشتراکات اهمیت دارد. این پژوهش با روش کیفی-نظری و به شیوه کتابخانه ای و تحلیل محتوا، به بررسی اشتراکات ساختاری بین مداحی سنتی و قصاید مدحی فاطمی در شعر سه شاعر معاصر (علی آهی، غلامرضا سازگار و سیدرضا مؤید) می پردازد. یافته ها نشان می دهد که هر سه شاعر، قصاید مدحی فاطمی خود را با ساختار مرثیه ای که در پایان بندی مجلس مداحی رایج است، به پایان می رسانند. این ساختار و یا ساختارهای مشابه آن، وجه اشتراک ساختاری بین مداحی سنتی و قصاید مدحی فاطمی را روشن می سازد. تحلیل سبک زبانی این ساختارها، یازده ساختار فرعی را آشکار می کند: توحیدی، مدحی، مذمتی، محاجه ای، مرثیه ای، تغزلی، پندی، مفاخره ای، تحسری، انتظاری و تضرعی. روش ارائه شده در این مقاله، می تواند الگویی برای بررسی و بازیابی سبک های دیگر در شعر آیینی باشد.

تحلیل انتقادی گفتمان، در بررسی متون از سطح جمله و کلام فراتر رفته و به بافت موقعیتی که متن در آن شکل گرفته است توجه می کند و به دو رویکرد اجتماعی و زبان شناختی اشاره دارد. در رویکرد اجتماعی به گفتمان، بافت موقعیتی و در رویکرد زبان شناختی، بافت متنی تشریح می گردد. خاطرات و وقایع دوران دفاع مقدّس، نقشی برجسته در شناساندن آن دوران به نسل امروز و الگوسازی ازآن ایفا می کنند. کتاب «دا» جزء خاطرات دفاع مقدس است که حسینی، مقاومت و جان فشانی های مردم ایران را در مقابل تجاوز رژیم بعثی عراق مورد بحث قرار داده است. راوی خاطرات جنگ را با محوریت نقش زن و نگاه و بینش او به جنگ روایت می کند. هدف از نگارش این مقاله، بازتاب گفتمان مقاومت در رمان «دا» با تکیه بر تحلیل گفتمان ون دایک است. این کتاب با استفاده از روش کیفی بر مبنای تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داده کتاب دا گفتمان ارزشی، حماسی و عاطفی جنگ را باز می نمایاند و تحت تأثیر مؤلفه های مختلف گفتمان مقاومت است. موضوع اصلی این گفتمان فراخوانی است به پاسداشت ارزش های اسلامی که ایدئولوژی نویسنده را نشان می دهد و مبین میزان پایبندی نویسنده به ادعاهایش در محور گفتمان مقاومت است.

کشور ما با 8755 کیلومتر مرز دریایی، رودخانه ای و زمینی با هفت کشور همسایه، دارای یک موقعیّت برجسته در موضوع مرزبانی است و به تبع آن، اندیشه دفاع و موضوع «مرزبانی» از جمله موضوع های است که در متون دینی و ملّی ما مورد توجّه بوده است. اگرچه واژه «مرز» و «مرزبان» در معنای متداول خود با گرایش غالب جغرافیایی به کار می رود، ولی در متون اعتقادی، معنایی فراتر از مرز سرزمینی دارد و امروزه با وجود فضای مجازی و رشد روزافزون اینترنت و به وجود آمدن مباحثی هم چون «دهکده جهانی»، نقش و اهمیت «مرزهای اندیشه»  محسوس تر  است. کتاب صحیفه به خاطر عدم اختصاص به دوره یا اندیشه خاص و دارا بودن قابلیت بهره وری نوع انسان از متن نیایشی صحیفه، دارای یک ظرفیت فرازبانی است. وجود موضوعاتی هم چون مرزبانی و مؤلّفه های اهمّیّت بخشی به مرزبان در گفتمان متن بنا بر دریافت زیباشناسانه از متن؛ از طرفی، بیانگر چند لایه بودن محتوای متن و کاربردی بودن آن با زیست اجتماعی انسان در ادوار مختلف و از دیگر سو، بیانگر اهمّیّت و جایگاه ناشناخته کتاب صحیفه در کاوش های علمی است. مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که مؤلّفه های اهمّیّت بخشی مرزبانی در گفتمان دعایی امام سجّاد علیه السلام کدام اند؟ یافته ها حاکی از آن است که در زمان فعلی و با توجه پیدایش مفهومی جدیدی از دفاع فراسرزمینی می توان با یک خوانش زیبایی شناسانه از متن صحیفه، ویژگی های چون نوع دوستی فرامکانی، دشمن شناسی و فرمان پذیری را از مؤلفه های برجسته در اهمیت بخشی به مرزبانی بر شمرد. گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای با ابزار فیش برداری و داده پردازی در متن به روش توصیفی است.

ادب شبانی ازجمله انواع ادبی است که مغفول مانده است و هر دو گونه رسمی و غیررسمی ادب شبانی شایسته توجّه جدّی پژوهشگران با رویکردهای ادبی و میان رشته ای خواهد بود. قصه های شبانی بخشی از سامان عظیم ادب شبانی غیررسمی به شمار می آیند که تاکنون در ایران پژوهشی جدی با رویکرد تحلیل مضامین شبانی بر روی این متون انجام نشده است. طبیعت در ادب شبانی دارای جایگاه ویژه ای است. پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی کارکرد دوگانه طبیعت (کارکرد تقدسی جادویی و کارکرد پیش بَرَندگیِ روایت) در قصه های شبانی غیررسمی منطقه خاومیرآباد شهرستان مریوان بپردازد. بدین منظور از رویکرد تحلیل محتوا با گریزهایی به تحلیل ساختاری قصه ها استفاده شده است و جایگاه ویژه عناصر طبیعی برجسته ای چون کوه، غار، آب، آتش، چشمه، سنگ و گیاه در قصه ها بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که اولاً، عناصر و مکان های طبیعی در قصه های شبانی نقطه تلاقی مهم ترین رویدادهای قصه است؛ ثانیاً، وجود تصاویر جادویی و تقدسی در توصیف طبیعت، انگاره ای ایجابی مبتنی بر ضرورت احترام به طبیعت و زیست بوم را در خواننده برمی انگیزد. ثالثاً طرح واره ساخت یافته در ذهن خواننده و مخاطب، بستر مناسبی جهت تعمیم قداست و توان ماورائی عناصر طبیعیِ توصیف شده در قصه، به جهان فیزیکی پیرامون وی فراهم می سازد.

در این پژوهش واژه هایی که در پنج فصل نخست شکند گمانیک ویچار توسط پازند نویس از زبان هندی و گجراتی در متنِ پازند آورده شده است، به همراه صورت پازند، پهلوی، برگردان فارسی واژه ها، ریشه شناسی و صورت باستانی آنها مورد بررسی قرار می گیرد. کتاب شکند گمانیک ویچار را نویسنده آن که مَردان فرُوخا پسر هُرمِزددات نام دارد، پس از سفر به هندوستان تألیف کرده است و چون با سفر به هندوستان با زبان گجراتی پارسی آشنایی پیدا کرده و پازند نویسِ متنِ کتاب نیز از پارسیان هند بوده است، به همین سبب واژه هایی از زبان هندی و گجراتی در تمام فصل های این کتاب آمده است. نویسندگان این مقاله که آشنایی کامل با زبان هندی و گجراتی دارند، همه این واژه ها را در زبان هندی و گجراتی یافته و مورد مطالعه قرار داده اند. در این پژوهش مشخص گردید که نویسنده کتاب و پازند نویس چون زبانشان گجراتی پارسی بوده است، برای بسیاری از واژه ها صورت هندی و گجراتی پارسی را به کار برده اند و همه واژه های هندی و گجراتی خالص که در پنج فصل نخست وجود داشت مورد بررسی قرار گرفت و صورت های آوانویسی نیز چون به صورت آوانویسی هندی با خط اوستایی آورده شده است، مورد بررسی قرار گرفت و برای هر واژه مقوله دستوری و جنسی که آن واژه در زبان هندی و گجراتی (مذکر، مؤنث، خنثی) دارد، آورده شد و در مورد هر واژه به صورت جداگانه یادداشت هایی ارائه گردید. این مقاله حاصل کشفی است که برای نخستین بار در جهان توسط نویسنده مسئولِ آن صورت گرفته است.

براساس نظریه استعاره مفهومی، نظام مفهومی در ذهن انسان ماهیّتی استعاری دارد و استعاره ها ارکان اصلی انتقال مفاهیم انتزاعی هستند. در پژوهش پیش رو، مسئله اصلی آن است که «شیوه مفهوم سازی استعاری «دنیا» در قصیده ها و قطعه های سعدی و پروین چگونه است؟». هدف اصلی پژوهش آن است که پی ببریم مفهوم سازی دنیا، دیدگاه غالب این دو شاعر را نسبت به دنیا چگونه بازنمایی می کند. پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شد. نتایج حاصل از بررسی داده ها شامل 229 استعاره در حوزه مقصد دنیاست که از قصیده ها و قطعه های دو شاعر نمونه گیری و ارزیابی شد. یافته ها نشان می دهد حوزه های مبدأ شیء، انسان، ساختمان، سفر، حیوان، دریا، مزرعه، اقتصاد و تجارت و جنگ در اشعار هر دو شاعر بیان شده است. استعاره سرزمین و ملک تنها در اشعار سعدی یافت شد؛ درحالی که حوزه های مبدأ باغ، معدن، قصه، جادو، کوه، دیو و اژدها، ورزش، چاه، خیمه و چادر، آتش، غذا، دشت، محکمه گاه، صاعقه، مکتب و مدرسه، کندو، گیاه، کمینگاه و دِه تنها در اشعار پروین نمود یافته است. سعدی غالباً از حوزه مبدأ شیء، و پروین از حوزه مبدأ انسان برای مفهوم سازی دنیا استفاده می کند؛ پروین با انسان نگاریِ پدیده دنیا به مجموعه ای متنوع از استعاره ها دست یافته است که چگونگی درک از دنیا و چگونگی عملکرد نسبت به آن را در چارچوب انگیزه ها، ویژگی ها و فعالیت های انسانی مهیا می کند. گفتنی است هر دو شاعر حوزه مبدأ «شیء ازدست دادنی» را در قصیده و نیز در قطعه به کار گرفته اند که می تواند مبیّن آن باشد که ایشان دنیا و متعلقات دنیا را شایسته وابستگی و دلبستگی ندانسته اند. درمجموع، با آنکه در اشعار پروین تنوع استعاری بیشتری دیده می شود، نگرش و اندیشه اش نسبت به مفهوم دنیا هم جهت با سعدی است؛ تاآنجاکه می توان گفت پروین در نگاه به دنیا از سعدی تأثیر پذیرفته است.      

این پژوهش با هدف بررسی آموزه های تعلیمی در متون کهن با تکیه بر «مرزبان نامه» انجام شده است. بسیاری از آثار فاخر ادب فارسی آثاری هستند که در قالب آموزه های تعلیمی نگاشته شده اند. کتاب «مرزبان نامه» نیز از جزو آثار ارزشمند در حوزه ادبیات تعلیمی است که سرشار از مفاهیم مختلف دینی، فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و غیره است که با گذشت قرن ها از تألیف آن همچنان می تواند برای نسل امروز و نسل های بعد مفید واقع شود. بخش عظیمی از موضوعات این کتاب موضوعات اخلاقی و اجتماعی است که موضوعات مهمی در هر دوره ای از زندگی انسان ها هستند و نویسنده در تمامی داستان ها با تأکید بر این آموزه ها مخاطبان را با خود همراه می کند. یافته های پژوهشی نشان می دهد در آموزه های تعلیمی این کتاب نویسنده بیش ترین تأکید را بر اندیشیدن و تدبیر به موقع در امور، مشورت کردن پیوسته و در هر کاری و همنشینی با صالحان دارد به گونه ای که می توان گفت نگاه ویژه وی به تفکر و اندیشه ورای هر موضوع دیگری است.

ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ، ریاضی دان و تاریخ نگار بزرگ ایرانی قرن چهارم و پنجم هجری است. از آنجا که در بیرون به دنیا آمد، به بیرونی مشهور شد و به روایتی دیگر از آنجا که در حوالی خوارزم متولد شده بود، به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شد. بیرونی هفت سال در دربار خوارزمشاه ابوالعباس مأمون بن مأمون در گرگانج به عنوان ندیم و رایزن بود. در سال (408ق/1017م) سلطان محمود غزنوی به گرگانج حمله کرد و بسیاری از بزرگان گرگانج، از جمله بیرونی را با خود به غزنه برد. ابوریحان بیرونی پس از فتح شمال هند به دست سلطان محمود غزنوی، به همراه وی به هند رفت و سیزده سال در نواحی مختلفی سرزمین هند به سیر و سفر پرداخت. در این سفرها با دانشمندان هندی آشنا شد و به کسب اطلاعات درباره هند، آموختن زبان سانسکریت و زبانهای هندی، حکمت و دانش های هندوان رایج در نواحی تحت استیلای محمود پرداخت و اطلاعات لازم برای نگارش تحقیق ماللهند را فراهم کرد. ابوریحان بیرونی در سال (421 ق/1030م) نگارش تحقیق ماللهند را آغاز و در سال (423ق/1032م) در شهر غزنه به زبان عربی به پایان رسانید. این کتاب در ذکر عقاید و آراء هندوان در باب مسایل فلسفه، نجوم، هیئت، عقاید و قوانین دینی و اجتماعی است. تحقیق ماللهند مهم ترین اثر بیرونی در هندشناسی به شمار می آید و از جهتی خاطرات سفر ابوریحان بیرونی به سرزمین هند نیز است. تلاش نویسنده در این مقاله بر آن است که سرزمین هند و مسایلی که ابوریحان بیرونی در طول سفر سیزده سالکه خود به شمال غربی شبه قارکه هند و پاکستان با آنها رو به رو شده است را از نگاه بیرونی در تحقیق ماللهند مورد بررسی قرار دهد.

سرودن منظومه های داستانی و روایت داستان به ویژه داستان های عاشقانه همیشه مورد توجه مردم بوده است. شیخ فقیرالله لاهوری متخلص به آفرین، از شاعران قرن دوازدهم هجری شبه قاره هند و پاکستان است. وی علاوه بر سرودن اشعار در قالب های مختلف با سرودن مثنوی های داستانی و داستان های عاشقانه در گسترش زبان فارسی در شبه قاره هند و پاکستان نقش مهمی ایفا کرد. آفرین منظومه داستانی هیر و رانجها را که از قصه های محلی منطقه پنجاب بود، در قالب مثنوی به نظم کشید. این منظومه در شرح عشق هیر و رانجها و شرح تلاش های آن دو برای رسیدن به وصال است. رنگ بومی و محلّی این داستان سبب شده است که مردم در مجالس رسمی، مذهبی، جشن ازدواج و ... این منظومه را به لحن های زیبایی بخوانند و آن را برای دیگران نقل کنند. نگارنده در این مقاله تلاش کرده است تا با استفاده از شیوکه تحلیل محتوا به بررسی زندگی آفرین لاهوری و معرفی منظومه هیر و رانجها و تحلیل این مثنوی داستانی بپردازد.

هدف از پژوهش حاضر، سیمای زن در مجموعه داستان های کوتاه راضیه تجار است. در این پژوهش، جایگاه اجتماعی و نقش زن ایرانی در داستان نویسی معاصر فارسی و شناخت دقیق تصویری که یک نویسنده زن از زنان ارایه می دهد، به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها بر اساس تحلیل کیفی و مبتنی بر توصیف و تحلیل محتوای داده هاست. در بررسی های انجام شده، مشخص شد راضیه تجار از جمله نویسندگانی است که در دو دهه اخیر در حوزه داستان نویسی، جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. قهرمان بیشتر داستان های وی، زنان هستند و مسایل مربوط به این زنان، موضوع اصلی داستان های وی است. در این مقاله، طبق بررسی سیمای زن و بررسی گفتار و رفتار شخصیت های زن در هشت مجموعه داستان کوتاه این نویسنده، نشان داده شد که زنان در کانون توجه قرار دارند و در سیطره نظام مردسالاری اسیرند و هیچ گونه هویت و استقلال شخصیتی ندارند و پیوسته در معرض تهدیدند و به هیچ تکیه گاهی اعتماد ندارند.

نظامی از جمله شاعرانی است که به سرودن منظومه های داستانی شهره است. وی علاوه بر تبحر در شعر و شاعری از دانش های رایج روزگار خویش، آگاهی وسیعی داشت. در تفسیر قرآن و حدیث استاد بود و با فلسفه و کلام، علوم مختلف عقلی و مکاتب فلسفی آشنا بود. از عرفان و تصوف آگاهی بسیار داشت و با زیرکی و معرفتی کم نظیر مفاهیم ناب عرفانی را در خلال منظومه های پنجگانه خود جای داده است. لیلی و مجنون، سومین منظومه از مثنوی های پنجگانه نظامی در حقیقت بازتابی است از علومی که وی از آنها برخوردار بود، حضور جلوه های عرفانی به منظومه لیلی و مجنون نظامی شیرینی خاصی بخشیده است. وی با نگاهی عرفانی به شرح داستان عشق لیلی و مجنون می پردازد و عشق حقیقی را در وجود لیلی و مجنون نشان می دهد. در این مقاله برای پاسخ به پرسش: چه جلوه هایی از عرفان در فضای داستانی لیلی و مجنون نظامی دیده می شود؟ به ب ررسی فضای داستانی لیلی و مجنون پرداخته شده است. هدف این پژوهش، شناخت وجوه عرفانی منظومکه لیلی و مجنون نظامی است. گردآوری داده های پژوهش با مطالعه کتابخانه ای و بررسی اسناد و مدارک علمی انجام شده و اطلاعات مورد نیاز برای پاسخ گویی به پرسش های پژوهش از طریق جست وجو در منابع مرتبط با موضوع پژوهش و یادداشت برداری جمع آوری شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها در این پژوهش بر اساس کیفی صورت گرفته و مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها است.

مهاجرت نه تنها یک جا به جایی جغرافیایی و یک حرکت جمعی است بلکه متضمن گونه ای تحرک اجتماعی و فرهنگی نیز هست و مستقیم یا غیرمستقیم تابع موازین و قوانین کلی حاکم بر جامعه است. از نظر سیاسی در طول هزار سال نهاد حکومتی هند، بر اساس یک پدیده مهاجرتی شکل گرفته است. سلاطین دهلی و دکن، گاهی ترک، گاهی افغان و زمانی نوادگان تیمور و مغول بودند و اغلب دستگاه حکومتی به وسیله شخصیت های غیر بومی و مهاجر اداره می شد. تاریخ درباره اولین گروه های مهاجر ایرانی روایت می کند که در سده هشتم میلادی پس از انقراض حکومت ساسانیان و گسترش اسلام، زرتشتیان (پارسیان) از ایران راهی هند شدند. در دوران مختلف چه پیش و چه پس از ورود و گسترش اسلام در شبه قاره، ایرانیان از طبقات مختلف به این سرزمین مهاجرت می کردند. به سبب موقعیت ها و شرایط مختلف، مهاجرت ها گاه به صورت انفرادی و گاه به صورت گروهی و جمعی صورت می گرفت. این مهاجرت ها در دوره هایی از تاریخ بیش تر بوده است. 1- حمله اعراب، 2- یورش های غزنویان، 3- تهاجم مغولان، 4- سیاست های عصر صفویه. گروه هایی که از ایران به هند مهاجرت کردند: 1. دسته ی اول، اهل علم و قلم بودند. 2.گروه دوم، عرفا و صوفیان، 3.کسانی نیز بودند که به طمع جاه و مقام به این دیار کوچ کردند. دلایل متعددی برای مهاجرت ایرانیان به هند ذکر شده است. که عبارت اند از: 1. عللی که ایرانیان را به رغبت و اختیار به سوی هند روانه می کرد. 2. عللی که ایرانیان را وادار به مهاجرت می کرد.