۱.
کلید واژه ها:
اخلاق علم تحجر علمی رکود نواندیشی علمی مقام معظم رهبری
هدف: در منظومه فکری رهبر انقلاب، تعصب و جمود، از آسیبهای خطرناک در پژوهشهای علمی به حساب می آیند. هدف از انجام این تحقیق، کشف دیدگاه مقام معظم رهبری درباره تحجّر علمی، چیستی، ابعاد و پیامدهای آن بود. از اهداف دیگر آن، روگردانی از موانع توسعه علمی کشور و به خصوص تحول بنیادین در علوم انسانی بود. روش: در این تحقیق با روش تبیینی- تحلیلی، ضمن اکتشاف نظرات رهبر انقلاب درباره تحجّر علمی، به بایدها و نبایدهای نواندیشی علمی اشاره شد. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و در استکشاف دیدگاه، از توصیف تبیین بهره برده شد. یافته ها: مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب، دانش آشکارترین وسیله عزّت و قدرت یک کشور دانسته شده و نیاز کشور به جوشاندن چشمه دانش اعلام شده است. لذا برای تحقق امور یادشده باید از هنجارها و ناهنجارها، بایدها و نبایدهای لازم در حوزه علم و دانش مطلع باشیم. تحجّر علمی یکی از این ناهنجارهاست که باید از آن برحذر ماند. بر اساس یافته های تحقیق، تولید علم نیازمند جرأت نوآوری داشتن و رهایی از قید و زنجیرهای جزمی گرایی و تحجّرگرایی علمی دانسته شد. نتیجه گیری: از میان عناصر دخیل در اخلاق پژوهش، اجتناب از تحجّر علمی است. آسیبهای متعددی برای این ناهنجاری اخلاقی بیان شد که رکود، رخوت، سکون علمی و مقابله با هرچیز نو و بدیع از مهم ترین آنها بودند.
۲.
کلید واژه ها:
نقدکتاب تحلیل محتوا کتاب درسی نقد ساختاری تدوین کتاب
هدف: مقاله پیش رو در صدد بررسی کتاب «فلسفه اخلاق با تکیه بر مباحث تربیتی» به لحاظ حدود انطباق با استاندارد های کتاب درسی بود. سؤال اساسی پژوهش این بود که کتاب مذکور چه اندازه با ملاکهای ساختاری کتابهای درسی هماهنگ است. روش: روش استفاده شده در این مقاله، روش تحلیل محتوا بود. یافته ها: این کتاب با وجود برخی ویژگی های کتب درسی، از قبیل اهداف و تمرین و منابعی برای مطالعه بیشتر، از جهات دیگر با استانداردهای کتب درسی فاصله دارد. مواردی همچون: استاندارد نبودن اهداف یا مناسب نبودن پیش سازمانها که ساختاردهی نسبت به درس نداشتند. نتیجه گیری: این نکات بیانگر آن بود که برای تبدبل این کتاب به کتاب درسی استاندارد، باید تلاش مضاعفی صورت بگیرد و به رفع نقایص معطوف به بُعد درسی بودن کتاب مبادرت شود. با توجه به نوظهور بودن تدوین کتاب درسی در این حوزه، پیشنهاد می شود سایر صاحب نظران نیز، به بررسی این کتاب پرداخته، با ارائه پیشنهادهای مناسب، زمینه غنی تر شدن آن را فراهم کنند.
۳.
کلید واژه ها:
آموزه های تربیتی دانشگاه فرهنگیان دعای ابوحمزه ثمالی مهارتهای اجتماعی
هدف: هدف از انجام این پژوهش، تبیین رابطه بین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه ثمالی با رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان بود. روش: این پژوهش به روش نمونه گیری تصادفی انجام شد و جامعه آماری آن، دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه فرهنگیان استان تهران به تعداد 250 نفر بود. حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران، 151 نفر و از نوع همبستگی به صورت پیمایشی انجام شد. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته آموزه های تربیتی و پرسشنامه مهارتهای اجتماعی گرشام و الیوت، با طیف پنج گزینه ای لیکرتی بود و روایی صوری و محتوایی آنها توسط صاحب نظران تأیید شد. پایایی پرسشنامه ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب: 94/0 و 81/0 محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیّره انجام شد. یافته ها: بین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه(توبه، توکل، خوف و رجا، دوری از ریا، دوری از کبر و غرور، محبت، شکرگزاری و حلم) با رشد مهارتهای اجتماعی(خودکنترلی، همدلی و همکاری) دانشجویان هدف، ارتباط معنا داری وجود دارد؛ در حالی که بین مؤلفه ابراز وجود، با هیچ یک از آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه می تواند 42 درصد از رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان را پیش بینی کند. نتیجه گیری: رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان و آگاهی به تأثیر ادعیه مأثوره در زندگی را به دنبال خواهد داشت.
۴.
کلید واژه ها:
میان رشتگی و فرارشتگی علوم سلامت معارف اسلامی مراقبت معنوی سلامت روان و جسم
هدف: نوشتار حاضر در پی نشان دادن میزان اهتمام دانشگاهیان به پژوهشهای میان رشتگی و فرارشتگی به عنوان الگویی نوین برای دستیابی به راه حلی فراگیر و گره گشا در معضلات حل ناشده ملی و فراملی و نیز مقایسه دانشگاهها و رشته های گوناگون در دست کم ۸۰ سال اخیر بوده است. روش: پژوهش پیش رو از نوع تحلیلی- استنادی است. یافته ها و نتایج: با وجود توجه دنیای علم به مباحث میان رشتگی، این مقوله- به ویژه در حوزه معارف اسلامی و علوم سلامت- در بین دانشگاهیان این سرزمین به عنوان مهم ترین متولیان امر دانش و پژوهش جاگیر نشده است و این کم توجهی در دانشگاهیان غیر دولتی ملموس تر است. طبق آمار موجود، توجه دانش آموختگان الهیات و معارف اسلامی به مسئله سلامت روان در قیاس با دانش آموختگان علوم سلامت بیشتر بوده است که می توان دریافت بحث روان یا نفس(با قدری تساهل) بیشترین محل کار را در پژوهشهای میان رشته ای علوم دین و سلامت دارد. کم توجهی دانشگاهیان علوم سلامت به مسئله «روان» مطابق آمار موجود نیز جای درنگ دارد؛ به ویژه که امروزه ثابت شده حتی ریشه بسیاری از بیماری های جسمی در کم توجهی به مسئله سلامت روان است.
۵.
کلید واژه ها:
اسلام علم اجتماعی علم اجتماعی اسلامی بی معناانگاری علم اجتماعی سکولار
هدف: هدف از نگارش این مقاله، بازسازی و صورت بندی دلایل مرتضی مطهری درباره معناداری علم اجتماعی اسلامی بود. بر این اساس، هم نظر اثباتی و مستقل وی بیان شده است و هم گفته های نفی ای و انتقادی دیگران پاسخ داده شده اند. روش: گردآوری داده های این مقاله، متن مدار بود و در مرحله تحلیل داده ها نیز روش استنباطی و استنتاجی مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی به کار گرفته شد. یافته ها: نقدهای مرتضی مطهری به بی معناانگاری علم اجتماعی اسلامی عبارتند از: اکثری انگاری مضمونهای اجتماعی اسلام، متداخل انگاری غایت اسلام با علم اجتماعی، همساز انگاری منطق معرفتی اسلام با علم اجتماعی، عدم نسبی انگاری معرفت اسلامی و آمیخته انگاری تعلیل اسلامی با علم اجتماعی. نتیجه گیری: اولاً، علم اجتماعی اسلامی از لحاظ نقلی و درون دینی، موجّه است و اسلام دارای چنین پیوندی با علم اجتماعی است؛ ثانیاً، از لحاظ عقلی و برون دینی نیز مانع ابطال کننده ای در برابر معقولیت علم اجتماعی اسلامی وجود ندارد؛ ثالثاً، علم اجتماعی اسلامی افزون بر امکان و معناداری، ضروری و بایسته است و ما باید در پی نظریه پردازی درباره آن باشیم.
۶.
کلید واژه ها:
وجود ذهنی هستی شناسی معرفت حکمت متعالیه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی
هدف: این پژوهش با هدف تبیین وجودِ ذهنی از منظر هستی شناسیِ معرفتِ حکمت متعالیه و استنتاج دلالتهای آن در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی انجام شده است. روش: این پژوهش با روش استنتاجی(قیاس عملی) انجام شده است. یافته ها: در گام اول، بحث وجودِ ذهنی در هستی شناسیِ معرفتِ حکمت متعالیه توصیف و تحلیل شده و چکیده مباحث آن در قالب چهار گزاره «وجود ذهنی، مرتبه ای از هستی است»، «در علم حصولی، ماهیت شیء در نفس با وجود ذهنی موجود است»، «میان وجود خارجی و وجود ذهنی اشیا، اتحاد ماهوی برقرار است» و «اکتساب و توسعه موجودات ذهنی(علوم حصولی)، انبساط و اشتداد ذهن است»، تدوین شده است که در شمار مبانی فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی محسوب می شوند. در گام دوم، مدلولهای تربیتی گزاره های مبنایی مذکور، با استفاده از روش استنتاجی(قیاس عملی) استنباط شده است. نتیجه گیری: در این بخش، اصلِ «یقین گرایی در شناخت هستی و پرهیز از معارف مظنون و مشکوک» و اصلِ «اولویت علوم یقینی بر علوم ظنی در تنظیم محتوای برنامه درسی»، ناظر به تحقق هدفِ «شناخت یقینی عالَم هستی» و اصلِ «توسیعِ و تشدید اکتساب علوم حصولی»، ناظر به تحقق هدفِ «انبساط و اشتداد ذهن»(در مجموع، سه اصل و دو هدف تربیتی) ارائه شده است.
۷.
کلید واژه ها:
زبان دین الهیات سلبی الهیات ایجابی ابن میمون صادقی تهرانی
هدف: هدف از انجام این پژوهش، تقریر، مقایسه و ارزیابی الهیات سلبی در حوزه معرفت شناختی صفات الهی در اندیشه موسى بن میمون(متولد 530 ق/ 1135 م)، الهی دان برجسته یهودی و آیت الله دکتر محمد صادقی تهرانی(۱۳۰۵-۱۳۹۰ ش)، قرآن پژوه معاصر بود. روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به تحلیل عقلانی این دو دیدگاه پرداخته است. یافته ها: به باور این دو شخصیت، نه تنها صفات ثبوتی ذاتی الهی، بلکه حتی وجود الهی نیز بیانگر معنای سلبی است و محذور تشبیه، برهان مشترک آنان در نقد الهیات ایجابی است. نتیجه گیری: «خلط میان مفهوم و مصداق»، «یکسان انگاری شناخت ماهوی و غیر ماهوی»، «تفسیر ناصحیح دو آموزه قرآنیِ همراهی حمد با تسبیح و تنزیه ذات الهی از توصیف غیر مخلصان» و «فقدان تصویر صحیح از الهیات ایجابی عینیت»، مهم ترین آسیبهای معرفت شناختی و هستی شناختی این دو دیدگاه است.
۸.
کلید واژه ها:
سیره نبوی مؤلفه های سیاسی ابعاد سیاسی سیره الگوی تمدن اسلامی حکومت نبوی
هدف: هدف از انجام این پژوهش، بررسی سیره عملی پیامبر اکرم(ص) در بخش سیاسی و کشف مؤلفه های اصلی ساختار سیاسی مطلوب به منظور ارائه الگوی اصیل اسلامی است که توان شکل دهی به تمدّن نوین اسلامی را داشته باشد. روش: در این مقاله با روش تحلیل مضمون و واکاوی سیره عملی پیامبر(ص)، مؤلفه های تمدّن ساز سیره در بعد سیاسی استخراج و معرفی شده است. یافته ها: یافته های پژوهش را می توان ذیل مواردی چون: ایجاد امت واحده اسلامی، تأکید بر امامت و رهبری امت، مدارا و رواداری، مشورت و پرهیز از استبداد رأی، قانون مداری در امر حکومت، آزادی بیان، پایبندی به عهد و پیمان و برخورد قاطعانه با تخلفات عوامل حکومت دسته بندی کرد. نتیجه گیری: رعایت موارد پیش گفته، زمینه ساز به سامان آمدن ساختار مطلوب سیاسی است که با توجه به شرایط و اقتضائات زمانی و مکانی می تواند صورتهای مختلف به خود بگیرد، اما در هیچ حالتی نباید به کلی از این اصول تهی و عاری باشد.
۹.
کلید واژه ها:
مکتب شهید صدر توماس کهن پارادایم روش
هدف: هدف از نگارش این مقاله، نمایاندن غنای روش شناسانه علوم دینی در تطبیق با قالبهای پرسابقه در مکاتب غربی با مطالعه تطبیقی در موضوعات هم عرض بود. روش: در این نوشتار با روش توصیفی- تطبیقی، به انگاره های موازی در دو مکتب روشی پرداخته شد. یافته ها: توجه به روشمندی علم، سابقه دیرینه ای در علوم غیر اسلامی دارد. اگرچه در علوم اسلامی به معرفتهای درجه دوم پرداخته شده و رئوس ثمانیه نیز از مهم ترین ابحاث فلسفه علمی است که در علوم اسلامی مورد توجه واقع شده است، اما بحث از روش به عنوان یک فصل مستقل در نظریه پردازی، مورد توجه جدّی اندیشمندان اسلامی نبوده است. شهید آیت الله سید محمدباقر صدر، از اندیشمندانی است که در آثار مهم فقه بین رشته ای خود، به روش شناسی نسبتاً منقّحی اشاره داشته و از آنها استفاده نیز کرده است. نتیجه گیری: مفهوم مکتب و روش اکتشاف آن، محوری ترین روشی است که شهید صدر در مباحث فقه اقتصاد مطرح کرده و قابل تطبیق با مفهوم «پارادایم» در مباحث روش شناسانه توماس کوهن، فیزیکدان آمریکایی است.
۱۰.
کلید واژه ها:
ذات غیبی بساطت صفات الهی واجب الوجود
هدف: دو نظریه عینیت صفات با ذات از سوی صدرالدین و نفی صفات از ذات از جانب ابن عربی، دو رهیافت موازی و مطرح درباره نسبت صفات الهی با ذات اند. امام خمینی در آثار فلسفی و عرفانی دو تلقی را صائب می داند و به تبیین هر یک می پردازد. هدف تحقیق پیش رو، مقایسه نسبت دو نظریه با هم و جستجوی ریشه اختلاف آنها با ملاحظات ترمینولوژیک و آنتولوژیک بود. روش: این تحقیقِ کیفی به روش تحلیلی- توصیفی انجام شده است. یافته ها: دو نظریه به یک نسبت، درست و هماهنگ با قواعد و مفروضات نظام فکری خود بوده، از نظر کاربرد وحدت تشکیکی در زبان برهان و وحدت شخصی در بیان تجارب عرفانی، هر دو رهیافت مقبول امام خمینی می باشند. نتایج: در مکتب وحدت تشکیکی، واجب الوجود، بسیط الحقیقه و حقیقت ساری در تمام مراتب امکانی و متحد با صفات کمالی آنهاست و در مکتب وحدت شخصی، مقام بسیط، صادر اول و مشیت است که ساری در مراتب امکانی و متحد با صفات کمالی آنهاست. حقایق مندمج در واجب الوجود، «مفاتیح غیب» یا «جواهر اسما» و متباین با صفات امکانی و همچون ذات الهی، در پرده غیب و خارج از دسترس معرفت بشراست.
۱۱.
کلید واژه ها:
ابن تیمیه سلفیان ایمان
هدف: هدف از انجام این پژوهش، تبیین و تفهیم صحیح «ایمان» و حوزه معنایی آن از دیدگاه ابن تیمیه بود. روش: روش به کار رفته در این پژوهش، ترکیبی از روش اسنادی-کتابخانه ای و معناشناسی توصیفی- تحلیلی بود؛ بدین صورت که با مراجعه به منابع دست اول ابن تیمیه، واژه «ایمان» در آثار ایشان مطالعه و نسبت و روابط مفهومی آن با دیگر مفاهیم همنشین و جانشین از دیدگاه وی استخراج، ارزیابی، تحلیل و تبیین معناشناختی شد. یافته ها و نتیجه گیری: از یافته های پژوهش حاضر این بود که دیدگاه ابن تیمیه افزون بر قرابت بسیار با باورهای شیعه در موضوع ایمان، بر خلاف ادعای وهابیان است که مدعی پیروی از ابن تیمیه اند. تبیین صحیح، درست و ترویج دیدگاه ابن تیمیه در مبحث ایمان، می تواند بستر مهمی برای شکل گیری گفتمان و تعامل با گروههای بنیادگرای سلفی تکفیری باشد.
۱۲.
کلید واژه ها:
امام خمینی مبانی اخلاق حقوق شهروندی اخلاق شهروندی اندیشه سیاسی
هدف: این تحقیق در پی پاسخ به این سؤال است که در اندیشه سیاسی امام خمینی مبانی و اصول اخلاقی چیست و این مبانی چه تأثیری بر تبیین و رعایت حقوق شهروندی می گذارد؟ روش: این مقاله به روش تحلیلی و استنباطی با اتکا به متون و آثار امام خمینی نگاشته شده است. با توجه به گستردگی منابع، در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. یافته ها و نتیجه گیری: مدعای مقاله این است که مبانی و اصول اخلاقی در ساختار فکری حضرت امام، مبتنی بر فطرت، عقلانیت دینی،کرامت ذاتی و تحول گرای انسان است که از طریق تأثیرگذاری در گرایشهای انسان در آیین شهروندی تأثیر می گذارد. در واقع؛ اخلاق الهی، با هدف رسیدن به قرب الهی، حضور مسئولانه و متعهدانه شهروندان در نظام اسلامی را در پی دارد و زمینه توسعه سیاسی، آزادی های اجتماعی و سیاسی،عقلانیت جمعی، قانون مندی، انعطاف پذیری و شناخت و رعایت حقوق فردی و جمعی را افزایش و در نهایت موجب رشد فضایل، تعالی، پیشرفت و پویایی جامعه اسلامی می شود. مقاله این پرسش را به روش تحلیلی و استنباطی پاسخ داده است.
۱۳.
کلید واژه ها:
مفهوم شناسی جریان جریان شناسی دانش جریان شناسی
هدف: هدف در این مقاله، استخراج مؤلفه های مفهوم «جریان اجتماعی» و «جریان شناسی» بر اساس آرای صاحب نظران بود. روش: این مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی، با استفاده از منابع کتابخانه ای و با رهیافتی درجه دومی به رشته تحریر درآمد. یافته ها: از مجموع آرای صاحب نظران، هفت مؤلفه «جریان» کشف شد که بر اساس آن می توان تعریفی جامع از جریان شناسی ارائه داد. نتیجه گیری: جریان شناسی، رهیافت جدیدی در آموزش و پژوهش مباحث تاریخی، فکری، فرهنگی است که بر خلاف شیوه های سنّتی، هم برای مخاطبان جذّابیت دارد و هم به مرحله کاربرد نزدیک است. با توجه به هفت مؤلفه مستخرج از تحلیل مضامین آرای صاحب نظران؛ یعنی «هویت اجتماعی»، «اصول و فروض معرفتی»، «سیلان و پویایی»، «عدم رسمیت»، «جمعیت»، «مدیریت»، «اثرگذاری» و همچنین «ضرورت ارتباط ارگانیک میان مؤلفه ها»(که هویت شبکه ای جریان را نتیجه می دهد)، تعریف منتخب از جریان بدین صورت است: «جریان، پدیده اجتماعیِ پویا و سیّال، با هویتی شبکه ای(= سیستمی) غیر رسمی و متشکّل از مجموعه اصول و فروض معرفتی(= نظام مشترک معنایی) است که جمعیتی نظام یافته(= مدیریت شده) بر اساس آن عمل کرده و اثر می گذارند».
۱۴.
کلید واژه ها:
ولایت تکوینی سلفی گرایان ایران اهل بیت غلو شرک
هدف: هدف از نگارش این مقاله، دفاع صحیح از ولایت تکوینی اهل بیت(ع) به عنوان یکی از آموزه های مهم تشیّع بود که توسط سلفی گرایان ایران مورد نقد و تردید قرار گرفت. روش: برای دستیابی به هدف مقاله، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شد؛ بدین ترتیب که ابتدا دلایل و شبهات سلفی گرایان ذکر و سپس، تحلیل و بررسی شد. یافته ها: بر خلاف دیدگاه سلفی گرایان ایران، اهل بیت(ع) به لحاظ ظرفیت وجودی، با سایر انسانها تفاوت دارند و به اذن خداوند، قادر به تصرّفاتی تکوینی در عالم اند. اشتباه آنان در نگاه گزینشی و ناقص به دسته ای خاص از نصوص دینی بود که اغلب سند معتبری نیز ندارند. نتیجه گیری: ادعای سلفی گرایان ایران در نتایجِ باور به ولایت تکوینی اهل بیت(ع)، همچون: غلو، شرک و تعارض با روایات، نادرست بود و نه تنها این اعتقاد، مفاسدی که سلفی گرایان بیان کردند نداشت، بلکه نصوص دینی اثبات کننده آن بودند و حتی برخی شواهد عقلی مهم نیز وجود داشتند که این نصوص را تأیید کردند
۱۵.
کلید واژه ها:
مطهری فراروایت تاریخ مشروعیت انقلاب اسلامی
هدف: هدف از نگارش مقاله حاضر، ارائه کلان روایتی تاریخی از مرتضی مطهری و تبیین جایگاه آن در مشروعیت بخشی نسبت به گفتمان سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی بود. روش: در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، کلان روایت تاریخ نگارانه مطهری، واکاوی و نقش آن در مشروعیت بخشی سیاسی و تأثیر تئوریک بر بنیانهای نظری انقلاب اسلامی بررسی شد. یافته ها: نظام تاریخ نگارانه مطهری که برآمده از جهان بینی دینی و برداشت شیعی از قرآن و احادیث است، به مثابه مهم ترین آبشخور نگرش تاریخی وی، نقشی بی بدیل ایفا کرده است و در پی آن، کلان روایتی خلق شده که سیر حرکت تاریخ را به کمک مفاهیمی همچون: فطرت، غیبت، امامت، تکامل، تکامل معنوی، و مفاهیمی از این دست تبیین کرده است. نتیجه گیری: تفکر و بینش تاریخی مطهری در مشروعیت بخشی به انقلاب اسلامی در ایران، پیوندی ایدئولوژیک و تئوریک برقرار کرد و پدیده سیاسی انقلاب در نظر وی، مؤلفه ای مهم برای تدوام سیر روند تاریخ بر مبنای فطرت و مهدویت بوده است.
