دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1375 شماره 137 و 138

مقالات

۱.

تبلور معانی

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰۵ تعداد دانلود : ۷۲۸
عباراتی پیچیده و مشکل در نظم و نثر ادبیات فارسی وجود دارد که به شرح و توضیح محتاج است . اشعار حافظ و خاقانی و مولوی و حتی سعدی و نثر کلیله و دمنه و مرزبان نامه و تاریخ بیهقی این مشکل را در بعضی جایها دارند. شرح دهندگان برداشتهای نادرست عرضه داشته اند و چون این معانی خطا به کتابهای درسی هم راه یافته بر خود لازم دانستم که معنای حقیقی عبارات را آنچنانکه گوینده اراده کرده و گفته است یادآوری کنم و از این راه وظیفه خودم را به ابیات کشورم ادا نمایم. مقاله ذیل بخشی از این روشنگری است .
۲.

بثّ شکوایی رندانه و عارفانه در سوک انسان کامل

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰۲ تعداد دانلود : ۵۵۸
دراین مقاله که بثّ شکوایی است در غربت و بیکسی انسان کامل عطار میکوشد جامعه ای را که در آن می زیسته است ‘ ارزیابی کند. در این جامعه دو نوع انسان حضور دارند‘ انسان متعالی و انسان مسخ شده و از خود باخته. در تحلیل عناصر شخصیت این دو نوع انسان عطار ناگزیر است که در اقطار مجهول و ناشناخته روح آدمی سفر کند و موج های سخت طوفان های روح را که حتی با طوفان نوح هم در خور سنجش نیست – باز شناسد. فلسفه دوران جام سرنگون فلک را باز شناختن و نکات ناسفته از روایح برخاسته از شیفتگی ها و سرمستی های منتهیان و واصلان را نمودن کار هر کس نیست . نوبتی مردن باید‘ تا نور فیض دریای منور عشق بی نشان را بتوان شناخت و جان های آزاد از شوایب این جهانی را از آن برخوردار ساخت. عطار در نیمی از این قصیده نماینده انسان کامل است و در نیمی دیگر از این دعوی استغفار می کند و نفس بیمار و برتری طلب خویش را در محکمه وجدان بیدار به سختی محکوم می کند.
۳.

شرح أنوار بر أنوار در پرتو تبیان مجمع بیان و کشف اسرار روح جنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳۴ تعداد دانلود : ۶۱۹
قاضی ناصر الدین أبی سعید عبدالله بن عمر بن محمد شیرازی بیضاوی دانشمند و فقیه و مفسر بزرگ قرن هشتم فارس و ایران راتفسیری ارجمند‘بنام أنوارالتنزیل وأسرار التأویل است که در طول تاریخ‘از زمان تألیف ‘ مورد توجه دانشمندان و مفسران بزرگ اسلامی بوده است و بیش از پنجاه شرح وتعلیقه بر آن نگاشته اند. گروهی أنوار را شرح و تعلیقه ای بر کشاف اثر جارالله زمخشری دانسته اند‘ اما از آنجا که جارالله را مذهب حنفی ومکتب معتزلی بوده است و قاضی را مذهب شافعی و مکتب أشعری‘قاضی در ضمن تفسیر خود به ردّ و جواب پرداخته و طرحی نو درانداخته و ضمناً به حبل المتین شیخ الطائفه طوسی و علامه طبرسی چنگ انداخته و تلویحاً به ردّ عقائد ایشان نیز پرداخته است . قاضی را در این تفسیر خطبه ای غرّا و عمیق است که شرح آن خود کتابی را اقتضاء می کند و نگارنده این مقال بر آن شد که ان شاءالله شرحی برآن نویسد و ضمناً مقاصد ومرامی والای شیخ طوسی و علامه طبرسی و جارالله زمخشری و ابوالفتوح رازی و میبدی و قاضی بیضاوی را بیان کند و وجوه تفوق اقوال را در سایه آثارشان‘ بهمراه افاضات دیگر مفسران و شارحان عیان دارد. و با ذکر اصل کتابت ایشان‘جهت تعلیم متون قدیم تازی وپارسی به طالبان‘مقالت رابپایان برد. تا چه قبول افتد وچه در نظر آید. و نخست از بزرگترین آیه قرآن کریم آغاز کند.چه: کل أمر ذی بال لم یبدأ فیه ببسم الله فهو أبتر وازآنجا که شرح کلام بلند قرآنی و بیان دقائق و حقایق فرقانی را راهی طولانی است ودر این معدود اوراق نگنجد‘ لذا پهنة سخن را به مقالاتی چند تقسیم نمود تا هر مقاله در ضمن ارتباط با قبل خود منحصراً دارای شأنی باشد چه: هر گلی رنگ و بوئی داده اند هر نگاری را به شکلی زاده اند چشم نرگس را خمارین ‘لاله را داغ عشقی بر جبین بنهاده اند
۴.

موجز الخدمات لأحمدبن ماجد فی علم الملاحه

نویسنده:
تعداد بازدید : ۱۳۹۶ تعداد دانلود : ۷۵۵
ابن ماجد از مشهورترین دریانوردان اسلامی است که حدود سدة قرن نهم در جلفار خلیج فارس متولد شده است . در دانش دریانوردی مهارت داشت تا جایی که به استاد و معلم و رئیس دانش دریانوردی لقب گرفته است. او دارای قصاید و ارجوزه های طولانی در دانش دریانوردی است و حدود 46 اثر علمی از خود به یادگار گذاشته است. وی در وضع اصطلاحات دریانوردی به زبان عربی مهارت داشته و از این حیث زبان عربی را تقویت کرده است. این دریانورد در اغلب آثار خود واژه هایی از فارسی وام گرفته و آنها را بصورت معرب بکار برده است مانند رهنامج(رهنامه)زنج(زنگ)بندر و شاهبندر. وی نخستین کسی است که ابرهای بزرگ و کوچک جنوبی را که اروپاییها آن را ابرهای ماژالان می نامند بطور دقیق وصف کرده است.
۵.

توحید مفضّل

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۹ تعداد دانلود : ۷۳۰
توحید مفضل رساله مختصر و سودمندی است دربارة خداشناسی که از طریق مفضل بن عمر شاگرد نامی امام ششم حضرت صادق (جعفربن محمد)(ع) – به ما رسیده و در این مقال معرفی می گردد تا راهنمایی باشد حقیقت جویان واهل فضیلت را و برهانی گردد بر پیروان هواها و هوسها و آنانکه براساس اغراض در اعتقاد به این امر فطری عناد و جدال داشته و دارند. این رساله بردوبخش آمده: بخشی پیرامون جهان برین است و دیگری دربارة جهان زیرین ‘ و این دومین بر چهار فصل ترتیب یافته و این گفتار در راستای آن گزارش است.
۶.

طبیعت به صورت نظام حالات در فلسفة اسپینوزا

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد تاریخی عصر جدید دکارت تا کانت عقل باوری ( قرون 16 و 17)
  2. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه اخلاق
تعداد بازدید : ۲۳۳۸ تعداد دانلود : ۱۱۰۳
در نظام فلسفی اسپینوزا سه اصطلاح دارد‘که پایه و اساس آن است:جوهر‘صفت‘حالت. جوهر که از آن به خدا‘و طبیعت طبیعت آفرین هم تعبیر میکند‘شیئی است‘که در خودش است و به نفس خودش به تصور می آید‘نه وجودش متوقف بر دیگری است‘و نه تصورش. جوهر واحد ویگانه است‘خود علت خود است ‘نامتناهی مطلق است‘بسیط است ‘ متقوّم از صفات نامتناهی است ‘ که هر یک بیانگر آن ذات نامتناهی است. از میان صفات نامتناهی فقط دو صفت شناخته شده است : فکر و بعد یا امتداد. همان طور که فکر صفت خداست ‘بعد نیز صفت خداست همان طور که فکر فعال است ‘ بعد نیز فعال است .البته برای اینکه ترکیب و تجزیه در جوهر یا خدا پیش نیاید بعد و امتداد به امتداد معقول تفسیر می شود‘نه محسوس و متخیل. صفت شیئی است ‘ که عقل آن را مقوّم‘ یا مکوّن ذات جوهر درک می کند. حالت شیئی است ‘ که در شیئی دیگر است ‘ هم وجودش متوقف بر دیگری است ‘هم تصورش.عالم‘یا ماسوای الباری حالت نام گرفته است که با ضرورت ازلی از ذات جوهر منتشی می شود‘همچنانکه از طبیعت مثلث برمی آید که زوایایش برابر دو قائمه است . بنابراین ‘نظام هستی نظام حالات نامیده شده است و ما دراین مقاله با عنوان""طبیعت به صورت نظام حالات"" به اختصار و اجمال به بیان آن پرداخته ایم امید است که مفید و سودمند باشد. امین یا رب العالمین.
۷.

دستورزبان در عربی و فارسی و دیگر زبانها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱۸ تعداد دانلود : ۸۰۰
چهارده قرن پیش برای زبان عربی موقعیتی استثنایی پیش آمد که برای دیگر زبانها نه فقط تاکنون دست نداده بلکه ظواهر امر نشان میدهد که موجبات به وجود آمدن آن نیز برای هیچ زبانی فراهم نخواهد شد. واقعه چنین بود که در آن تاریخ در بین قوم عرب زبان که سخت متمسک به ((زبان)) خویش بودند و پرداختن به ((زبان)) مخصوصاً زبان شعر ‘ یکی از حیاتی ترین مسائل زندگی آنان بود انسانی ظهور کرد و کلامی با خود آورد که آن را وحی الهی می دانست و در فصاحت ‘ فوق طاقت بشری. پس از سالها کشمکش ‘ اقوام عرب به رسول خداوند و قرآن کریم ایمان آوردند و در باور آنان گنجید که این کلام جز کلام خداوند نمی تواند باشد و آوردن افصح از آن امکان پذیر نیست . از آن پس قرآن کریم بصورت یک((الگو)) و معیار برای زبان عربی درآمد و هر چه در راستای آن بود مقبول واقع میشد و هرچه مغایر با آن مطرود ! اینست که می بینیم عربی- برخلاف دیگر زبانهای بشر- در طول این چهارده قرن کهنه نشده و نیز در محدوده های مختلف جغرافیایی تفاوتی نکرده است – صرف نظر از لهجه های عامیانه که موضوع این بحث نیست- و قاعده تا وقتی قرآن کریم در میان باشد- یعنی به عقیده ما مسلمانان تا قیام الساعه- این وضع ادامه خواهد داشت یعنی زبان عربی همیشه و در همه جا بصورت زبانی زنده و پویا و در اصطلاح ((به روز)) به حیات خود ادامه خواهد داد. از سویی دیگر با گسترش اسلام در میان اقوام و ملل مختلف‘ چون مسلمانان غیر عرب زبان برای فهم قرآن و درک اسلام ناچار به آموختن زبان عربی بودند‘ همگی به تدوین دستور آن زبان از راه استقراء براساس متن قرآن کریم و مطالب محدوده دورة جاهلی و صدر اسلام پرداختند و بحث و تحقیق در نحو عربی یکی از مهمترین علوم متداول آن عصر در میان جوامع مختلف اسلامی- از عرب زبان و غیر عرب زبان- گشت که در این میان سهم مسلمانان ایرانی بیش از تمامی اقوام دیگر بود و مسلمانان ایرانی را میتوان پدر نحو عربی نامید. ودرطول قرنهای متمادی به قدری در جزئیات این زبان کار شده که حتی تصور آن هم مشکل است . نتیجة این همه کوشش به وجود آمدن ((نحو))ی بوده که هیچ زبانی از این نظر به پای آن نرسیده و نخواهد رسید. و از آنجا که درصد بسیار بالایی از قواعد نحوی تمام زبانها مشترک است لذا بهترین راه برای رفع مشکلات نحوی زبانهای دیگر مراجعه به قواعد زبان عربی است تا از طریق مقایسه با نحو عربی دست یافتن بر راه حل مشکل آن زبان امکان پذیر گردد.
۸.

بحثی در علم کلام

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲۹ تعداد دانلود : ۶۰۹
ادیان الهی که همه بر صراط واحد استوارند و هدایت انسان را جستجو میکنند همواره به زبان عامه مردم بیان شده اند‘اما در ورای این ظاهر‘باطنی دارندکه خواص را نیز درهردرجه ای که هستند از زلال معرفت و حقیقت بهره مند می سازند. این ویژگی باعث شده تا در سراسر تاریخ ادیان مباحثات و منازعات فکری گوناگون را به ارائه راههای مختلف برای دستیابی به حقیقت رهنمون سازد. علم کلام در چنین شرایطی پابه عرصه دانش گذارد تا ساحت دین را از لوث انحرافات فکری منزه بدارد و دین را آنگونه که باید شناخته شود و به دور از القائات نابجای فکری به انسان بشناساند. دین شریف اسلام نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اندکی بعد از پیدایش و تثبیت از جوانب مختلف مورد قضاوت قرار گرفته است و از همان زمان هم متکلمین مسلمان برای تعیین حدود و ثغوری که حافظ حریم آن باشد پا به میان گذاردند و برای صیانت از مقدسات بر آن شدند تا خود دین را به تصویر بکشانند. اما شگفت آنکه در میان خود متکلمین نیز در تبیین مسائل اختلاف نظر پیدا شده و علم کلام خود محل مناقشه قرار گرفت و این نیز به نوبه خود موجب پویایی‘پیشرفت و تحول عظیم در این علم گردید. جدال همیشگی میان کلام و فلسفه هم از مهمترین مسائل مربوط به دین و دین شناسی است که باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد. مقاله حاضر ‘ تحقیقی است راجع به علم کلام اسلامی که در آن سعی شده از ابعاد مختلف به این موضوع نگریسته شود و از زوایای مختلف مورد دقت قرار گیرد.مراجعه به آراء علمای بزرگ اسلامی نیز به گونه ای است که در پایان به خواننده امکان قضاوت در مسأله را خواهد داد. والحمدلله رب العالمین

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۲۰