مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

اقلیم خشک، فقر پوشش گیاهی و همواری نسبی سطح زمین و همسایگی با دشت لوت از مهم ترین عواملی هستند که باعث غلبه فرایندهای فرسایش بادی در منطقه کرمان شده اند. بدیهی است میزان فرسایش بادی و حجم نقل و انتقال مواد به ویژگی های سرعت، جهت و فراوانی باد و از طرفی به ویژگی های سطح زمین و مواد رسوبی وابسته است. هدف این تحقیق بررسی مورفولوژی، نحوه تأثیر گذاری دینامیک باد و سپس علل استقرار ماسه های بادی در جنوب شهر کرمان است. آمار باد ایستگاه های سینوپتیک پیرامون منطقه کرمان و نیز ویژگی های ماسه های بادی، داده های این پژوهش و نقشه ها، عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای، ادوات آزمایشگاهی و مدل های ریاضی و نیز نرم افزار های رایانه ای ابزار اند. بر ای دست یابی به هدف، آمار باد ایستگاه های پیرامون کرمان اخذ و از طریق ترسیم گلبادها، تجزیه و تحلیل شده است. سپس ماسه های نمونه برداری شده با سرعت های آستانه باد برازش داده شده و با شاخص به دست آمده در عملیات آزمایشگاهی تلفیق و مقایسه شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری جهات فصلی باد، نشان می دهد که در محدوده کرمان بادهای غالب عمدتاً از دو نیمه شمالی و غربی می وزند. تغییر راستای وزش فصلی این بادها می تواند نتیجه تأثیر شرایط کم فشار حاکم در چاله ی لوت بوده و راستای وزش بادهای منطقه تحت بررسی را که در حاشیه لوت قرار گرفته است کنترل کند. بررسی راستای وزش عمومی باد و گل باد های ایستگاه کرمان و تطبیق آن ها با توپوگرافی منطقه و پیرامون نشانگر آن است که جهت وزش باد های اصلی منطقه تحت تأثیر گسترش فصلی سیکلون حرارتی مسلط بر چاله ی لوت در تابستان ها است. گسترش این سامانه ی کم فشار در تابستان موجب می شودکه بادها جهت غالب شمالی پیدا نمایند. سپس در طول زمستان به دلیل محدود شدن ابعاد این سیستم ناپایدار، بادها در منطقه کرمان که در مجاورت چاله ی لوت قرار دارد راستای غربی پیدا می کنند. در این میان کانالیزه شدن باد در امتداد دره های کوهستانی و تأثیر توپوگرافی در تغییر جهات محلی بادهای سطح زمین بی تأثیر نیست.

برای شناسایی شاخص جایگزین به جای شاخص های اقلیمی ارزیابی و پایش خشک سالی ها، آمار بارش ماهانه ی دوره ی رشد (مارس تا سپتامبر) ایستگاه های هواشناسی استان اصفهان و تصاویر ماهواره NOAA در دوره ی آماری 1997 تا 2003 تهیه و پردازش شدند. از آمار بارش شاخص SPI و از تصاویر ماهواره ای شاخص NDVI محاسبه و استخراج شدند. نواحی پوشش گیاهی استان از روی نقشه ی کاربری، اراضی به صورت مراتع غنی، متوسط، و فقیر تعیین شدند. در بین دوره های زمانی مختلف، شاخص SPI ، دوره ی زمانی سه ماهه، همبستگی بالایی نشان داد و بقیه ی محاسبات براساس این دوره زمانی محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان داد که در همه ی ایستگاه ها و کل استان مقدار شاخص ها در ماه های بهار، یعنی مارس تا می، بالا بود و در ماه های تابستان از مقدار آن ها کاسته شد. در سطح استان اندازه شاخص ها در مراتع غنی بالا و در مراتع فقیر کاهش نشان می دهد. همبستگی بین شاخص ها نیز در همه ی ایستگاه ها قابل قبول بود، این مساله نشان داد شاخص پوشش گیاهی NDVI می تواند جایگزین مناسبی برای شاخص های اقلیمی در ارزیابی و پایش خشک سالی ها باشد. ارزش این شاخص در مناطقی که داده های هواشناسی بسیار پراکنده هستند و یا سری زمانی مرتب و مداوم ندارند بسیار بالا است.

امروزه مدیریت شهری تحول یافته است. شهرها برای رفاه و آسایش بیش تر شهروندان مدیریت می شوند. مدیریت شهری، نقش مهمی در موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه شهری، به عهده دارد. این موضوع، به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار بیش تر اهمیت می یابد. شهرها به علت دارا بودن جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی، از مقاصد گردشگری محسوب می شوند. توسعه گردشگری شهری آثار مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی به دنبال دارد، ایجاد تعادل در این زمینه، به گونه ای که آثار مثبت بیش از آثار منفی باشد، نیازمند اتخاذ سیاست های مدیریتی قوی است. بنابراین، پایداری در گردشگری شهری، مستلزم توجه نظام مند به ابعاد فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی و زیست محیطی است تا استفاده از جاذبه های گردشگری، مطابق با نیاز امروز و حفظ و ماندگاری این منابع برای آیندگان باشد. هدف مقاله ی حاضر، بررسی متغیرهای ضروری عملکرد مدیریت شهری، در ارتباط با توسعه گردشگری پایدار شهری در شهر کرمانشاه است. نتایج حاکی از آن است که بین مدیریت یک پارچه شهری و همکاری های متقابل مدیران شهری و مردم محلی با دستیابی به توسعه ی پایدار گردشگری شهری رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد، یعنی هر مقدار مدیریت شهری هماهنگ تر باشد و ارتباطات بیش تر بین مدیریت شهری و مردم محلی برقرار شود، به همان اندازه امکان دستیابی به توسعه ی پایدار گردشگری شهری بیش تر خواهد شد.

مالاریا یکی از بیماری های بومی ایران است که از زمان های قدیم در این کشور شیوع داشته. شیوع و انتشار این بیماری تحت تاثیر مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ویژه شرایط محیطی است. در این مطالعه رابطه ی بین تغییرات سالانه ی موارد بروز بیماری مالاریا و شاخص SOI برای ایران طی سال های 2007-1990 و نیز تغییرات ماهانه موارد بروز بیماری مالاریا و شاخص SOI برای شهر چابهار طی سال های 1382 تا 1387 مورد بررسی قرار گرفته است. برای انجام این تحقیق، مقادیر بارش سالانه کشور طی یک دوره آماری 18 ساله ( 2007-1990) و بارش ماهانه و سالانه ایستگاه چابهار طی دوره آماری 6 ساله (1387-1382) به ترتیب از سایت سازمان هواشناسی کشور و ایستگاه هواشناسی شهر چابهار اخذ گردید. داده های مربوط به شاخص نوسان جنوبی (SOI) به صورت ماهانه و سالانه طی دوره آماری مورد مطالعه نیز از طریق سایت سازمان ملی اقیانوسی و اتمسفری جمع آوری شد. نتایج نشان داد که رخداد نوسان جنوبی با فاز منفی (ال نینو) که توام با افزایش ریزش های جوی در سطح کشور است، با کاهش موارد بروز بیماری مالاریا همراه است و در سال هایی که فاز مثبت (لانینا) به وقوع می پیوندد، موارد بروز مالاریا افزایش نشان می دهد. ولی این وضعیت در شهر چابهار برعکس است و تغییرات ماهانه شاخص نوسان جنوبی و موارد بروز مالاریا در این شهر نشان داد که فاز منفی نوسان جنوبی با کاهش بارش و فاز مثبت آن با افزایش مقادیر بارش همراه است. در نتیجه فاز منفی شاخص نوسان جنوبی با افزایش موارد بروز بیماری (اوج بروز بیماری در سال 1382مصادف با شدیدترین خشک سالی در چابهار) و فاز مثبت آن با کاهش موارد بروز بیماری مالاریا در شهر چابهار همراه است.

منطقه ی مورد مطالعه، طاقدیس تیپیک دنه خشک در استان کرمانشاه و بخشی از زون ساختمانی زاگرس چین خورده است. هدف این تحقیق محاسبه ی حجم فرسایش سنگ و ارتباط آن با تکتونیک است. جهت دستیابی به هدف فوق، ابتدا محدوده ی 90 حوضه ی زهکشی در دامنه ی طاقدیس بر اساس تصاویر ماهواره ای Quickbird و داده های ارتفاعی SRTM مشخص گردید. بعد از بازسازیی سطوح قدیمی، ژئومورفیک DEM اولیه ی (قبل از فرسایش) منطقه تهیه شد. سپس DEM فعلی (واقعی) منطقه به دست آمد. با کم کردن حجم DEM واقعی از حجم DEM اولیه، حجم فرسایش سنگ در هر دره محاسبه گردید. با استفاده از شیب لایه ها و عرض طاقدیس، منطقه ی مطالعاتی به 9 زون تکتونیکی تقسیم گردید و میانگین پارامترهای حجم فرسایش سنگ حوضه ها (Ve)، مساحت حوضه ها (A) و نسبت حجم فرسایش سنگ به مساحت حوضه ها (Rva) در هر زون به دست آمد. نتیجه ی این تحقیق نشان می دهد که با افزایش شیب ساختمانی پهلوی طاقدیس، مقدار پارامتر Rva نیز افزایش می یابد. هم چنین رابطه ی مستقیمی بین مساحت حوضه ها و حجم فرسایش سنگ (Ve) وجود دارد. بررسی داده ها نشان می دهد که گسل ها نیز نقش مهمی در افزایش فرسایش سنگ دره ها ایفا می نمایند. در زون های شماره 3، 4، 5، 6 و 7، بالاترین مقدار Rva به ترتیب مربوط به حوضه های گسلی شماره 25، 31، 57، 72 و 76 می باشند. به طور کلی تحقیق حاضر نشان می دهد که حجم فرسایش سنگ در طاقدیس دنه خشک کاملاً متأثر از شیب و عرض پهلوی طاقدیس، موقعیت گسل ها و مساحت حوضه ها می باشد.

مقاله ی حاضر به بررسی رابطه ی سرمایه ی اجتماعی زنان متأهل و باروری آن ها و توزیع میزان باروری در مناطق مختلف شهری می پردازد. بدین منظور نمونه ای 384 نفری از زنان 20 تا 50 ساله ی ساکن در شهر سبزوار به صورت تصادفی مورد مصاحبه قرار گرفتند. متغیر وابسته ی تحقیق با شاخص تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده سنجیده شده است. از مفهوم سرمایه ی اجتماعی به ابعاد ارتباطی و عینی آن اکتفا شده و متغیرهای عضویت در گروه های رسمی و عضویت غیررسمی به عنوان شاخص های مفهوم سرمایه ی اجتماعی مورد سنجش قرار گرفت. در کنار بررسی تأثیر متغیرهای مستقل یاد شده، تأثیر متغیرهای تحصیلات، درآمد، وضعیت اشتغال، محل تولد و میزان استفاده از رسانه ها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان می دهد که دو متغیر تحصیلات زن و عضویت در گروه های رسمی، به ترتیب مهم ترین عوامل تأثیر گذار در تعداد فرزندان به دنیا آمده هر زن می باشند که در مجموع 20 درصد واریانس متغیر وابسته را تبیین می کنند. متغیر تحصیلات دارای تأثیری منفی بر باروری است در حالی که اثر متغیر دیگر بر روی باروری مثبت است. هم چنین رابطه ی معنی داری میان منطقه ی محل سکونت و میزان باروری مشاهده شد. به این معنی که هرچه مناطق به لحاظ اجتماعی اقتصادی وضعیت بهتری دارند، دارای میانگین باروری کمتری هستند.

سرمایه ی اجتماعی، از مقولات اجتماعی بسیار مهم است که هم چون شاخص های مهم اقتصادی از جمله تورم، تولید ناخالص ملی، میزان اشتغال و ... در میزان توسعه یافتگی کشورها نقش بزرگی را ایفا می کند. هدف از این مقاله، ارزیابی و تحلیل توزیع فضایی سرمایه ی اجتماعی در سطح نواحی شهر قوچان است. روش تحقیق مطالعه حاضر، از نوع پیمایشی بوده، داده های این پژوهش با استفاده از پرسشنامه و به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به دست آمده است. جامعه ی آماری، ساکنان نواحی پنجگانه قوچان می باشند که تعداد 200 نفر انتخاب گردیدند. هم چنین برای ارزش گذاری و رتبه بندی نواحی از نظر میزان سرمایه اجتماعی از مدل تصمیم گیری (Topsis) استفاده گردید. براساس تحلیل صورت گرفته، نواحی پنجگانه ی قوچان در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار(متوسط) و فرو برخوردار (محروم) قرار گرفته اند. برای بررسی میزان سرمایه ی اجتماعی در سطح شهر قوچان، 12 شاخص مورد بررسی از طریق مدل آنتروپی شانون وزن دهی شده و سپس از تاپسیس به عنوان روش تصمیم گیری چند شاخصه ای استفاده شده و در نهایت با استفاده از نرم افزار Arc GIS ، نقشه سطوح برخورداری نواحی شهر ترسیم شده است. نتیجه ی حاصل از بررسی انجام شده، نشان می دهد که در میان نواحی شهری قوچان، سه ناحیه (یک، دو و پنج) محروم با ضریب اولویت 38/0 در پایین-ترین سطح برخورداری جای گرفته اند. دومین سطح، ناحیه چهار است که دارای ضریب اولویت 53/0 است و سطح یک، ناحیه سه می باشد که با ضریب اولویت 77/0 از لحاظ شاخص های مورد بررسی، بهترین وضعیت را در بین نواحی پنجگانه شهر قوچان دارا است.