مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

رطوبت و تغییر پذیری زمانی و مکانی آن می تواند باعث تغییر در بارش هر ناحیه شود؛ ازاین رو درک انتقال رطوبت برای فهم رفتار بارش بسیار مهم است. با هدف بررسی ارتباط بین بارش روزانه ی ایران و مقدار انتقال بخار آب جوّی و محاسبه ی انتگرال شار قائم رطوبت (IVT) و مقدار بخار آب جو (IWV)، داده های مؤلفه های رطوبت ویژه (q)، باد مداری (u) و نصف النهاری (v) برای یک دوره ی ۳۱ ساله (2018-1988) در محدوده ی ایران و با دقت مکانی 1*1 درجه از مرکز پیش بینی های اروپایی میان مدت جو (ECMWF) اخذ شد. از آماره ی ضریب تعیین (R2) نیز برای ارائه ی ارتباط بین بارش و مؤلفه های رطوبت جوّی استفاده شد. نتایج نشان داد که از مجموع 944۳ روز بارشی بارش روزانه ی ایران ارتباط بیش تری با مقدار بخار آب جوّی را دارا بوده و بیش ترین ارتباط در دو قسمت غرب و شرق ایران به شکل پهنه ای نسبتاًً وسیع مشاهده می شود. در بین مؤلفه ی شار رطوبت مداری و نصف النهاری و نیز بارش روزانه ی ایران، بیش ترین ارتباط را با مؤلفه ی نصف النهاری آن دارد که دراین بین، سهم نیمه ی غربی ایران بیش تر از سایر نقاط است. مؤلفه های تأثیرگذار شار رطوبت در سطح ۷۰۰ هکتوپاسکال، بیش ترین ارتباط را با بارش های روزانه ی ایران دارد. نتایج فصلی نشان داد که از نظر مقدار و گستره، روابط بین بارش و مقدار و انتقال بارش در فصل زمستان قوی تر از سایر فصول بوده و مؤلفه ی نصف النهاری نیز بیش ترین نقش را در انتقال رطوبت این فصل بازی می کند و در واقع، حدود ۵۵٪ از تغییرات بارش زمستانه در غرب و جنوب غرب ایران (با بیشینه ی شهرکرد و یاسوج) توسط این مؤلفه توصیف می شود؛ ازاین رو می توان استنباط کرد که مؤلفه های شار رطوبت می توانند به عنوان یک متغیر پیش بینی کننده در بارش روزانه ی غرب ایران به کار روند؛ چراکه حدود ۵۰ درصد تغییرات بارش روزانه ی این مناطق به واسطه ی این متغیرها توصیف می شود.

هدف اصلی این پژوهش، سنجش وضعیت زیست پذیری اجتماعی در شهر قاین و مدل سازی ساختاری تفسیری مؤلفه های زیست پذیری اجتماعی است. این تحقیق، جزو تحقیقات پیمایشی است و ابزار اصلی گردآوری داده ها، پرسشنامه است. جامعه ی آماری پژوهش، شهروندان بالای 15 سال شهر قاین و نمونه ی مورد بررسی 360 نفر است که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای سنجش وضعیت شاخص های زیست پذیری اجتماعی از روش T تک نمونه ای استفاده شد. در بخش دیگر تحقیق با بهره گیری از روش مد ل سازی ساختاری تفسیری (ISM) روابط درونی مؤلفه های زیست پذیری اجتماعی مشخص و به صورت یکپارچه تحلیل شد. برای انجام تحلیل ساختاری-تفسیری از نظر متخصصان مرتبط با موضوع که به شیوه ی نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که طبق تحلیل T تک نمونه ای، میانگین شاخص های امنیت و تعلق مکانی، بالاتر از حد متوسط؛ شاخص آگاهی و آموزش در حد متوسط؛ و شاخص های تعاملات اجتماعی، اعتماد، همبستگی و مشارکت اجتماعی در حد پایینی قرار دارند. درمجموع، میانگین زیست پذیری اجتماعی نیز در این شهر در حد متوسط ارزیابی می شود. همچنین نتایج حاصل از مدل ساختاری تفسیری زیست پذیری اجتماعی 4 سطح از مؤلفه ها را نشان داد. در بین این مؤلفه ها، حس تعلق مکانی و همبستگی اجتماعی، اساسی ترین مؤلفه های مؤثر بر زیست پذیری اجتماعی شهری است که باید در سطح اول بر آن ها تأکید شود. به عبارتی دیگر، هرگونه اقدام برای ایجاد زیست پذیری اجتماعی، مستلزم زمینه سازی برای ارتقاء این مؤلفه هاست.

پراکنده رویی شهری به عنوان یک الگوی نامعتبر و ناکارآمد در نظر گرفته می شود که سکونتگاه های انسانی و فعالیت های اقتصادی را در حومه ی شهر پراکنده می کند. جنبه های منفی پراکنده رویی شهری، جامعه ی مدیریت زمین را برای یافتن راه حل های پایدار برای این پدیده برانگیخت. یکی از این راهکارها، ایده ی شکل گیری شهرهای فشرده است. هدف پژوهش، شناسایی و بررسی محرک های بهره گیری از شهر فشرده در شهر اهواز است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر روش، توصیفی–تحلیلی است. جامعه ی آماری شامل 10 نفر از مدیران شهری و پژوهشگران شهر اهواز هستند. از تکنیک ANP < /span> به عنوان ابزاری برای اولویت بندی محرک ها استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که محرک افزایش جمعیت، بالاترین امتیاز را به دست آورده است. در بررسی ابعاد اصلی، بعد اجتماعی بالاترین وزن را کسب کرده است و بعدازآن ابعاد کالبدی-فضایی، محیطی و اقتصادی قرار گرفته اند. نتایج حاکی از این است که محرک ها و عوامل زیادی در ابعاد اجتماعی، کالبدی، محیطی، اقتصادی در ضرورت بهره گیری از شهر فشرده برای مقابله با پراکنده رویی و تحقق پایداری در شهر اهواز وجود دارد و این نتایج در جهت گیری اقدامات برنامه ریزی شهری و نگرش های مدیران شهری می تواند تأثیرگذار باشد.

امروزه نوآوری اهمیت روزافزونی در توسعه و کارآفرینی جهان دارد و عامل مهمی در تولید ثروت و درآمد خصوصاً در کشورهای توسعه یافته محسوب می شود. نوآوری، نیروی محرکه ی کارآفرینی و عامل ایجاد اشتغال مولد، بهره وری منابع انسانی، رفاه اجتماعی و توسعه است. هدف از این پژوهش، تحلیل میزان اثرگذاری عوامل مؤثر بر نوآوری در فرآیند کارآفرینی شهرستان فاروج است تا با شناخت و تقویت عوامل اثرگذار گامی در مسیر توسعه ی مناطق روستایی برداشته شود. برای رسیدن به هدف تحقیق، از روش تحقیق ترکیبی (توصیفی-تحلیلی) استفاده شده است. جامعه ی آماری، کلیه ی کارآفرینان و افراد نمونه و موفق در روستاهای شهرستان است که طی 10 سال به عنوان باغدار و کشاورز نمونه بوده اند و به تعداد 63 نفر به صورت تمام شماری انتخاب شده اند. روایی ابزار پژوهش با بهره گیری از نظرات کارشناسان و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (898/0=α) تأیید شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی از نرم افزار spss و متناسب با مقیاس متغیرها از آزمون های خی دو، فریدمن، همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج آمارهای توصیفی پژوهش مشخص می کنند که شاخص ویژگی های فردی با آماره ی 3.37 و شاخص فرهنگی و قانون گذاری با آماره ی 3.29 بالاترین میانگین را به عنوان شاخص های ساختاری نوآوری روستایی دارد. نتایج آزمون فریدمن به منظور مقایسه ی میزان تأثیر و اولویت بندی هر یک از شاخص های مؤثر در نوآوری نشان می دهد که ویژگی های فردی (با میانگین رتبه ای 5.86) بالاترین اولویت و شاخص خارجی، کم ترین اولویت را دارد. با توجه به نتایج همبستگی پیرسون مشخص شد بین شاخص های فردی، آموزش و پژوهش، اقتصادی و زیرساختی با سطح کارآفرینی آن ها رابطه ی مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین بر اساس نتایج حاصل از تحلیل مسیر شاخص فردی با ضریب تأثیر 0.334 و در مرتبه ی بعد شاخص آموزش و پژوهش با ضریب تأثیر 0.238 و شاخص اقتصادی با ضریب تأثیر 0.131 بیش ترین تأثیر را بر شکل گیری کارآفرینی روستایی  دارند.

آسیب پذیری سرزمین یکی از چالش های مهم جهانی به عنوان مورد عینی تخریب اکوسیستم های خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب است که در اثر فرآیندهای طبیعی و فعالیت های انسانی ایجاد می گردد. بااین حال به منظور ارزیابی میزان آسیب پذیری سرزمین، نیازمند شناخت دقیق از درجه ی تحمل اکوسیستم ها و استفاده از نظام های دانش بومی نسبت به شرایط بیرونی لازم است. پژوهش حاضر بر اساس الگوریتم شاخص ترکیبی IDI جهت ارزیابی شدت آسیب پذیری خراسان رضوی در یک دوره ی 16 ساله (2016-2001) استفاده شد. بدین منظور دو شاخص وضعیت پوشش گیاهی (VCI) (MOD13Q1) و وضعیت دمایی (TCI) (MOD11A2) بر اساس روش دلفی و با توجه به قابلیت دسترسی به این شاخص ها بر اساس داده های ماهواره ای و در دوره ی زمانی موردنظر انتخاب شدند. سپس تصاویر از محصولات سنجنده ی مودیس تهیه و نرمال سازی و شاخص ها در محدوده ی صفر و یک بی مقیاس شدند و برای ارزیابی اوزان از روش سلسه مراتبی در نرم افزار EDRISI استفاده شد. همچنین برای صحت سنجی مدل، از 250 نقطه برداشت زمینی و با استفاده از ضریب کاپا وضعیت پوشش گیاهی تعیین گردید. سپس با استفاده از مدل ترکیبی IDI و اجرای مدل، منطقه در پنج کلاس آسیب پذیری خیلی کم (15.0-0)، آسیب ذیری کم (3.0-15.0)، آسیب پذیری متوسط (5.0-3.0)، آسیب پذیری زیاد (7.0-5.0) و آسیب پذیری خیلی زیاد (1-7.0) طبقه بندی شد. نتایج نشان داد که بیش ترین آسیب پذیری سرزمین در سال 2001 با بیش از 50 درصد مساحت استان در کلاس متوسط و در سال 2016 بیش ترین آسیب پذیری در دو کلاس متوسط و زیاد با نسبت مساوی 44 درصد را دربر می گیرند. دقت کلی مدل برای مدل ترکیبی IDI 6.78 درصد و ضریب کاپای 7.0 محاسبه گردید.

بهره برداری بهینه و اصولی از منابع طبیعی سرزمین و سامان دهی کاربری اراضی بر اساس توان طبیعی (اکولوژیکی) آن، نقش مهمی در مدیریت و جلوگیری از تخریب محیط در راستای توسعه ی پایدار دارد. در این تحقیق تلاش شده است تا از طریق به کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و ارزیابی توان اکولوژیک، مناطق مناسب برای توسعه ی گردشگری در محدوده ی گردشگری مجتمع پتاس خور و بیابانک شناسایی شوند و درنهایت برآورد ظرفیت پذیرش واقعی گردشگر در منطقه ارزیابی گردد. برای دستیابی به هدف پژوهش، از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تکنیک روی هم گذاری لایه ها به عنوان ابزاری مناسب برای ارزیابی سرزمین و قابلیت سنجی سایت ها استفاده گردید. بدین منظور، ابتدا داده های پارامترهای شیب، جهت شیب، رده ی خاک، سنگ بستر، پوشش گیاهی، دما، ساعات آفتابی، محدودیت ها و دسترسی تهیه گردید و با رعایت اصول و شرایط مدل مزبور و همچنین اعمال آستانه های آن، نقشه های مناطق مناسب از منظر هر پارامتر ترسیم شد. سپس با تلفیق نقشه های مناطق مستعد، مبادرت به تهیه ی نقشه ی نهایی توسعه ی تفرج گسترده ی اکوتوریسم گردید. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، منطقه ی موردمطالعه از قابلیت اکولوژیکی لازم برای گسترش توریسم طبیعی برخوردار است؛ به گونه ای که پهنه های بسیار مناسب و دارای قابلیت برای توسعه ی گردشگری 1764 کیلومتر فراهم است. 3316 کیلومتر از وسعت منطقه، پهنه هایی است که به لحاظ قابلیت توسعه ی گردشگری در وضعیت مناسبی قرار دارند. قابلیت متوسط توسعه ی گردشگری در 20 درصد از وسعت منطقه برقرار است. همچنین 2260 کیلومتر با قابلیت نامناسب و 1403 کیلومتر فاقد قابلیت برای توسعه ی گردشگری بوده است. نتایج حاصل از محاسبه ی ظرفیت پذیرش واقعی گردشگری در منطقه ، حاکی از قابلیت پذیرش 8894 گردشگر در محدوده ی موردمطالعه است.