علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)

پژوهش حاضر با اتخاذ رویکرد تطبیقی-تاریخی به بررسی تأثیر  نهاد وقف بر توسعه در شهر مشهد و عوامل تضعیف یا تقویت کننده آن در سه دوره تاریخی تیموری، صفوی و پهلوی پرداخته است. در قسمت چهارچوب نظری ضمن اشاره به نظریه های کارکردگرایی و ساختارگرایی، با استفاده از رویکرد نونهادگرایی در جامعه شناسی اقتصادی، یک مدل علّی سه سطحی برای بررسی عوامل تضعیف کننده یا تقویت کننده تأثیر نهاد وقف بر توسعه ارائه شده است. این مدل در دو سطح درون موردی و بین موردی و با استفاده از روش تحلیل روایی، روش توافق و غیرمستقیم اختلاف میل بررسی و آزمون شد. نتایج بیان می کند، تقویت یا تضعیف تأثیر  وقف بر توسعه در شهر مشهد در دوره های بررسی شده، تابعی از محیط نهادی وقف، عملکرد متولیان موقوفات و سازمان های متولی وقف در حفظ و توسعه موقوفات و نیات و انگیزه های واقفان بوده است؛ به طوری که در دوره های تیموری و صفوی به دلیل وجود محیط نهادی حامی وقف، عملکرد مؤثر متولیان و سازمان های متولی وقف و تقویت انگیزه های معنوی واقفان و اثرگذاری بیشتر نیات آن ها، تأثیر  وقف بر توسعه در مشهد نیز تقویت شده است؛ درحالی که در دوره پهلوی به دلیل فقدان محیط نهادی حامی وقف، سوء عملکرد متولیان موقوفات و سازمان های متولی وقف، تضعیف انگیزه های معنوی واقفان و کاهش اثرگذاری نیات آن ها، این تأثیر  تضعیف شده است.

افزایش بی سابقه نرخ بیکاری در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی از یک سو و توانایی نداشتن دولت در استخدام آن ها از سوی دیگر، بیانگر این است که کارآفرینی باید به گونه ای جدی تر مدنظر قرار گیرد؛ بر این اساس، هدف اصلی این پژوهش، بررسی تأثیر روحیه کارآفرینی بر بهره برداری از فرصت های کارآفرینانه شناسایی شده در علوم اجتماعی بود. پژوهش حاضر به روش تلفیقی انجام شده است که طی آن در فرایند پژوهش کیفی با استفاده از مصاحبه های عمیق با اساتید و کارشناسان علوم اجتماعی، فهرستی از فرصت های کارآفرینانه شناسایی و تنظیم شد و پس از آن، فرایند کمّی در قالب روش پیمایشی آغاز شد. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان دوره دکتری جامعه شناسی در سراسر کشور بودند و 121 نفر از آنان به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار تحقیق ترکیبی از مقیاس ه ای استاندارد و پرسشنامه محقق ساخته بود که با استفاده از اعتبار سازه، تعیین اعتبار و با استفاده از همسانی درونی به روش آلفا کرونباخ تعیین پایایی شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد، روحیه کارآفرینی با ضریب 0.30 و ابعاد مختلف آن، بر بهره برداری از فرصت های کارآفرینانه تأثیر معنادار و مثبت دارد. نتیجه اینکه، با شناسایی فرصت های کار و کارآفرینی در رشته های دانشگاهی و تقویت روحیه کارآفرینی دانشجویان به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر بهره برداری از فرصت ها، می توان انگیزه و شرایط لازم برای کسب شغل دانشجویان را فراهم آورد.

مادرشدن همیشه یکی از نقش های اصلی و کلیدی زنان در جامعه ایران  و حتی در جهان بوده است، اما در چند دهه اخیر با توجه به تغییرات نگرشی و افزایش گزینه های پیشرفت ازجمله تحصیل و اشتغال و فرصت های حضور اجتماعی بیشتر، تجربه مادری برای برخی از زنان دستخوش تغییرات اساسی شده است. مادرشدن، دیگر نقش اجباری و تمام وقت زنان شناخته نمی شود و آنان می توانند در موقعیت های اجتماعی مختلف و در همه سطوح مشارکت داشته باشند. هدف این پژوهش، واکاوی تجربه مادری و خط مشی آن ها در ایفای نقش مادری در بین زنان شاغل در پست های مدیریتی وزارت نفت است. برای دستیابی به اهداف تحقیق از روش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی استفاده شده است. تکنیک جمع آوری اطلاعات، مصاحبه عمیق، شیوه نمونه گیری هدفمند و حجم نمونه 30 نفر از زنان با گروه سنی 40- 55 سال شاغل در پست های بالای وزارت نفت بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون بهره گرفته شد. نتایج مطالعه در ذیل مفاهیم در قالب شش مقوله اصلی شامل مادری مهم ترین منبع هویتی زنان، بازتعریف نقش مادری، احساس مادری، تجربه بارداری و بیگانگی مردان، جدایی از فرزند و حضور مجدد در محل کار، چالش فرزند دوم و ۱۶ مقوله فرعی طبقه بندی شد. در نتیجه گیری پژوهش می توان گفت، معنا و مفهوم مادری در نزد این گروه با توجه به موقعیت های اجتماعی آن ها و تغییرات فرهنگی بازتعریف شده است. در این فرایند به دلیل اجرانشدن برنامه های دوستدار خانواده و حمایت از نقش مادری، زنان شاغل از سوی جامعه و سازمان با هزینه ها و دشواری هایی در فرزند پروری مواجه هستند و در واقعیت از یک سو با تعارض های گوناگون مواجه اند، اما از سویی دیگر این دو نقش تأثیرات متقابل مثبت نیز بر هم داشته اند.

گرایش به مواد مخدر در میان جوانان، یکی از آسیب ها و مشکلات اجتماعی در کشورهای مختلف و ازجمله در افغانستان شمرده می شود. با توجه به شرایط کلی جامعه افغانستان و به ویژه شرایط نامساعد اقتصادی، فرهنگی، تفریحی و... در شهر کابل، جوانان بیش از سایر گروه های سنی درمعرض اعتیاد به مواد مخدر هستند. هدف این پژوهش، تعیین عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش جوانان شهر کابل به مواد مخدر بود. این پژوهش از نوع تبیینی، توصیفی-تحلیلی و با روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، جوانان بین سنین ۱۸ تا ۳۵ ساله شهر کابل بودند که کاربران شبکه های مجازی و اینترنت بودند. تعداد ۲۵۱ پرسشنامه محقق ساخته از میان جامعه آماری تکمیل شد. یافته های این پژوهش نشان داد، بین نداشتن امکانات اوقات فراغت، احساس ناامنی، داشتن دوستان ناباب، بی هنجاری و عادی شدن مصرف مواد در شهر کابل و تنش های خانگی و گرایش جوانان شهر کابل به مواد مخدر، رابطه معنا دار و مثبت وجود دارد. درآمد، اشتغال و سواد نیز بر گرایش جوانان به مواد مخدر تأثیرگذاراست. اما، سن، وضعیت تأهل، حجم خانوار، وضعیت مسکونی، اعتیاد یکی از اعضای خانواده با گرایش به مواد مخدر رابطه معنا داری نداشت؛ بنابراین نتیجه گرفته می شود که گرایش به مواد مخدر تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی است. مؤسسات و نهادهای دولتی و خصوصی می توانند با تسهیل و ارائه خدمات آموزشی، آگاهی دهی، تفریحی-سرگرمی، ایجاد اشتغال و کاهش فضایی ناامنی، از گرایش به مواد مخدر در بین جوانان بکاهند.

یکی از کارکرد های مهم آموزش و پرورش جامعه پذیری دانش آموزان است که عمدتاً تا قبل از همه گیری کوید-19 در محیط مدرسه انجام می شد. با شیوع همه گیری و آموزش مجازی، جامعه پذیری دانش آموزان با شرایط جدیدی روبه رو شد. هدف مطالعه  حاضر، شناسایی کیفیت جامعه پذیری دانش آموزان در همه گیری کوید-19 است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کیفی و با رویکرد تحلیل مضمون در سال 1400 و در مدارس دولتی شهر طبس، به تبیین پدیده مدنظر پرداخته است. داده ها با استفاده از نمونه گیری هدفمند و به شیوه مصاحبه نیمه ساختاریافته با والدین (14 نفر)، دانش آموزان (16 نفر) و معلمان (6 نفر) جمع آوری شد. یافته های تحقیق نشان داد که در همه گیری اقتدار مدرسه در موضوع جامعه پذیری به حداقل ممکن رسیده است. به رغم انتظارات از مدرسه در موضوع جامعه پذیری دانش آموزان، با توجه به مجازی شدن آموزش، رسانه به ابزار قدرتمند جامعه پذیری تبدیل شده است. مضامین برساخت شده مرتبط با مسئله مندی جامعه پذیری عبارت اند از: غیررسمی شدن مناسک آموزش، کاهش اقتدار معلم، آسیب های فضای مجازی، ضعف نظارت و تعارض های چندوجهی. مدل مفهومی، مدرسه زدایی ناخواسته در موضوع جامعه پذیری است. توجه به تغییرات اجتماعی و فرهنگی در عصر پساکرونا و ضرورت های آموزشی مرتبط، ضرورت سیاست گذارانه جدی در وزارت آموزش و پرورش است. افزون بر آن، طراحی نرم افزارهای آموزشی برتر در کنار به روزرسانی سواد رسانه ای معلمان، به عنوان اولویت آموزش و پرورش پیشنهاد می شود. توجه به تغییرات وسیع و عمیق اجتماعی در کشور، ضرورت جدی برای سیاست گذاران آموزش و پرورش است.

توانایی برای بقا در شرایط کنونی ﺗﺤﻮﻻت شدید ﻣﺤﯿﻄﯽ، از طریق گسترش تاب آوری سازمانی که نقش بسزایی در بهبود عملکرد سازمانی ایفا می کند، قابل دستیابی است. این پژوهش با هدف شناسایی ابعاد و معیارهای عملکرد سازمانی برق منطقه ای خراسان با رویکرد تاب آوری سازمانی و بهره گیری از تئوری نقاط مرجع استراتژیک انجام گرفت. در این راستا از استراتژی تحلیل مضمون استفاده شد. نمونه تحقیق، 13 نفر خبره به روش نمونه گیری غیراحتمالی قضاوتی بودند. ابزار گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته تا مرحله اشباع نظری بود. برطبق نتایج، ابعاد و معیارهای عملکرد با رویکرد تاب آوری سازمانی در 9 بعد و 30 معیار اعم از بعد ارتباط با ذی نفعان شامل «تعامل با شرکت های توانیر و مدیریت شبکه برق ایران، مدیریت تولید و توزیع نیروی برق، پیمانکاران و تأمین کنندگان، مشترکین، سازمان ها و نهادهای استانی»، بعد قابلیت های منابع انسانی، فنی و مالی شامل «انگیزه کارکنان، توسعه و توانمندسازی کارکنان، پذیرش تغییر، ظرفیت منابع فنی و مالی»، بعد رهبری و مدیریت شامل «شایستگی مدیریت، حمایت و تعهد مدیران ارشد، سبک رهبری و روش های مدیریتی»، بعد قابلیت تطابق پذیری شامل «مدیریت ریسک، بحران، و امنیت»، بعد ظرفیت زیرساختی و تکنولوژیک شامل «زیرساخت، فناوری اطلاعات»، بعد آمادگی سرمایه سازمانی شامل «فرایندهای سازمانی، فرهنگ سازمانی، سلامت اداری، ساختار سازمانی»، بعد نوآوری شامل «ظرفیت خلاقیت و جذب نوآوری، به کارگیری نوآوری»، بعد قابلیت های دانش شامل «خلق و اکتساب دانش، به اشتراک گذاری دانش، نگهداری دانش» و بعد رویکرد استراتژیک شامل «رویکرد سیستمی، برنامه ریزی سناریو، تدوین برنامه بلندمدت، پایش و تحلیل محیطی» شناسایی شد که خبرگان برمبنای دو نقطه مرجع استراتژیک «کانون توجه به داخل-خارج و کنترل بازده-فرایند» طبقه بندی کردند.

با توجه به اقبال روزافزون از شبکه های اجتماعی از سوی نوجوانان و رشد فزاینده تنوع فرهنگی و به تبع آن توسعه همدلی قومی و فرهنگی در سپهر سایبر، چالش های رفتاری مثل قلدری می تواند در این فضا نیز توسعه یابد. اینکه تا چه اندازه قلدری تابعی از صفات شخصیتی است یا تحت تأثیر  فضای همدلانه قرار می گیرد، محل تأمل است؛ بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر همدلی قومی فرهنگی بر قلدری سایبری با نقش تعدیل گر ویژگی های شخصیتی در بین نوجوانان پرداخته است. روش پژوهش حاضر همبستگی است. همه دانش آموزان دختر متوسطه دوم اصفهان در سال تحصیلی 1400-1399 جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند که380 نفر از طریق فرمول جامعه نامعلوم کوکران و نمونه گیری دردسترس انتخاب شدند. اطلاعات از طریق پرسشنامه استاندارد همدلی قومی فرهنگی وانگ و همکاران (2003)، پرسشنامه قلدری سایبری مینه سینی، نوسنتینی و کالوسی (2011) و پرسشنامه فرم کوتاه صفات پنج گانه شخصیتی (NEO) مک کری و کاستا (1985) گردآوری شد. اعتبار داده ها از طریق روایی صوری و محتوایی و ضریب آلفا برآورد و تجزیه تحلیل در سطح استنباطی با استفاده از مدل معادلات ساختاری از طریق نرم افزار AMOS انجام شد. نتایج تحلیل ها نشان داد که همدلی قومی فرهنگی قلدری سایبری را کاهش می دهد. روان نژندی و برون گرایی باعث افزایش قلدری سایبری می شوند؛ درحالی که سایر ویژگی ها همچون انعطاف پذیری، باوجدان بودن و دلپذیر بودن همچنان تأثیر منفی دارند. به طورکلی، همدلی قومی-فرهنگی تأثیر بیشتری بر کاهش قلدری دارد، اما این تأثیر با نقش تعدیل کننده صفات شخصیتی کمتر می شود.

انتخاب همسر مناسب اساسی ترین تصمیمی است که بر همه ابعاد زندگی تأثیر می گذارد. با توجه به اهمیت ازدواج و قوام و استحکام خانواده، پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه بین ملاک های همسرگزینی و احساس مثبت به همسر با نقش میانجی احساس انسجام و انعطاف پذیری خانواده  انجام شده است. نوع تحقیق کاربردی ، روش استفاده شده توصیفی و تحلیلی از نوع همبستگی بود. همه معلمان شهرستان زاهدان جامعه آماری تحقیق را تشکیل دادند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 258 نفر برآورد شد و با روش خوشه ای چندمرحله ای انجام شد. برای گردآوری داده ها از روش تکمیل پرسشنامه اولویت بخشی ملاک های همسرگزینی، احساس مثبت به همسر و احساس انسجام و انعطاف پذیری خانواده استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها از تحلیل عاملی و مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که انسجام خانواده با ضریب 0.241 و انعطاف پذیری خانواده با ضریب 0.203، نقش میانجیگری را در بین ملاک های همسرگزینی و احساس مثبت به همسر ایفا می کنند (p<0/05). ازآنجا که ضرایب پیش بینی کننده بیشتر از 0.5 هستند، مدل از قدرت پیش بینی بسیاری برخوردار است؛ بنابراین نتایج تحلیل همبستگی رابطه مثبت و معنادار میان شاخص های ملاک های همسرگزینی و احساس مثبت به همسر را با نقش میانجی احساس انسجام و انعطاف پذیری خانواده تأیید می کند.