مطالعات برنامه درسی آموزش عالی

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه تعاملات آموزشی، کیفیت تجارب یادگیری وادراک از مؤلفه های برنامه درسی با رضایت تحصیلی دانشجویان صورت گرفت. جامعه پژوهش دانشجویان دانشکده روان شناسی وعلوم تربیتی دانشگاه الزهراء بودند. با استفاده از نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم جامعه، تعداد 268 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه های تعاملات آموزشی تحصیل (سواری، 1394)، ادراک دانشجویان از مؤلفه های برنامه درسی طاطاری (1394)، کیفیت تجارب یادگیری نعامی (1388) و رضایت از تحصیل حسین و بمانی (2012) بود که روایی وپایایی آن ها مورد تأیید قرار گرفت. داده های گردآوری شده با بهره گیری از نرم افزار SPSS v22 مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان داد که بین مؤلفه های تعامل دانشجو – دانشجو، تعامل دانشجو – استاد وتعامل دانشجو – محتوا از متغیر تعاملات آموزشی ومؤلفه های منابع، محتوا، انعطاف پذیری وکیفیت رابطه استاد- دانشجو از متغیر کیفیت تجارب یادگیری وهمچنین مؤلفه روش، محتوا وارزشیابی از متغیر ادراک از مؤلفه های برنامه درسی با متغیر رضایت تحصیلی دانشجویان ارتباط مثبت معنا دار وجود دارد. مؤلفه های روش وارزشیابی از متغیر ادراک از مؤلفه های برنامه درسی در پیش بینی رضایت تحصیلی دانشجویان به ترتیب برابر با 440/0 و 433/0 است. همچنین، مؤلفه های انعطاف پذیری وکیفیت رابطه استاد- دانشجو از متغیر کیفیت تجارب یادگیری به مقدار 254/0 و417/0 ومؤلفه های تعامل دانشجو – دانشجو وتعامل دانشجو – استاد به مقدار 219/0 و304/0 قابلیت پیش بینی رضایت تحصیلی دانشجویان را دارند. نظر به یافته های پژوهش پیشنهاد می شود به نحوه ارتباط اساتید با دانشجویان به مثابه یکی از ملاک های ارتقاء اساتید توجه ویژه شود ودست اندرکاران نظام آموزش عالی نیز به تدوین برنامه های درسی متناسب با شرایط دنیای حاضر اهتمام ورزند.

هدف پژوهش حاضر بررسی و ادراک دیدگاه اساتید و متخصصان علوم تربیتی نسبت به دوره های برخط آزاد انبوه (موک ها) است. متناسب با این هدف، طرح پژوهش کیفی و روش آن تحلیل مضمون است. جامعه آماری این پژوهش، اساتید و متخصصان رشته علوم تربیتی است که حداقل در دو دوره موک شرکت کردند و تعداد 9 نفر از آنان، با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته نسبت به جمع آوری اطلاعات تا دستیابی به اشباع نظری اقدام شد. مصاحبه ها با استفاده از شیوه بروان و کلارک (2006) تحلیل شدند. در مجموع، سه موضوع، 11 تم اصلی و 36 تم فرعی بدست آمد. بر اساس یافته های پژوهش، احساسات و نگرش ها قبل و پس از شرکت در موک ها شامل تم های اصلی چون تردید نخستین و خرسندی واپیسین بوده است. قابلیت های موک نیز در بخش اهداف، محتوا، روش تدریس و ارزشیابی شناسایی شد. هم چنین چالش های بکارگیری موک ها در ایران شامل مواردی چون فنی، آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و اخلاقی بوده است. در پایان، بر لزوم بازاندیشی و تمهید سازوکارهایی مناسب برای ارتقای شرایط مثبت و کاهش اثرات چالش های احتمالی تاکید و به برخی پیشنهادهای کاربردی اشاره شده است.

هدف این پژوهش بررسی ضعف ها و قوتهای آموزش الکترونیک در دانشگاه فرهنگیان و همچنین بررسی نحوه برداشت دانشجومعلمان از آموزش الکترونیک تحت تاثیر فناوری و تجربه آنها از استاد و تدریس می باشد. برای این منظور از روش پساپدیدارشناسی استفاده شده است؛ پساپدیدارشناسی به عنوان رویکردی است که به مطالعه روابط انسان و فناوری و تاثیرات فناوری بر انسان می پردازد. برای رسیدن به یافته ها از ابزار مصاحبه استفاده شده است؛ به این صورت که با تعداد 25 نفر از دانشجومعلمان در پردیس های 12 استان مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته انجام شده است و یافته ها بر اساس دیدگاه پساپدیدارشناسی مورد تحلیل قرار گرفته اند. نتایج نشان داد دانشجومعلمان آموزش مجازی را در برخی موارد مثبت تلقی می کنند از جمله به لحاظ انعطاف پذیری در زمان و مکان، صرفه جویی در وقت و هزینه، آشنایی بیشتر با فناوری و راحتی و آزادی بیشتر در کلاسهای مجازی. همچنین این نوع آموزش زمینه برخی رفتارهای نامطلوب را در دانشجویان فراهم کرده است. آنها همچنین به عواملی مانند ضعف زیرساختها از جمله سرعت اینترنت و مشکلات سامانه اشاره داشتند. آنها اعتقاد داشتند کلاسها خسته کننده بوده و امکان تمرکز و یادگیری مشکل بوده است و ارزشیابی معنای خود را از دست داده بود.

مشاوره برنامه درسی مفهومی است که بر بهبود فرایند یادگیری و تحقق اهداف برنامه های درسی تاکید دارد. سطح کاربرد و عملکرد این مفهوم بستگی به میزان مقبولیت آن از طرف صاحبنظران آموزشی دارد. هدف این پژوهش بررسی مواضع صاحبنظران در رابطه با ایجاد گرایش مشاوره برنامه درسی ذیل رشته مطالعات برنامه درسی است. بدین منظور از رویکرد کیفی پژوهش و روش مصاحبه استفاده شده است. شرکت کنندگان پژوهش 15 نفر هستند که بر اساس رویکرد نمونه گیری، هدفمند و روش نمونه گیری زنجیره ای انتخاب شده اند. برای جمع آوری اطلاعات از بررسی اسناد و مصاحبه نیمه ساختاریافته و برای تحلیل یافته ها روش تحلیل مضمونی به کار رفته است. طبق یافته های پژوهش مواضع صاحبنظران در سه گروه موافقان، موافقان مشروط و مخالفان تقسیم بندی می شود. مشاوره برنامه درسی بعنوان یک حوزه مغفول، کمک به ارتقای یادگیری فراگیران و هماهنگی فعالیت های عوامل مدرسه توسط مشاوران برنامه درسی جزو دلایل گروه موافقان می باشد. موافقان مشروط تبیین دقیق مسئله، تبیین تمایز بین مشاوره برنامه درسی و مشاوره تحصیلی و طرح  مشاوره برنامه درسی به عنوان یک حوزه ی میان رشته ای را مورد توجه قرار می دهند. عدم وجود ضرورت عملی و متعلق بودن فعالیت های مشاوره برنامه درسی به قلمرو مشاوره تحصیلی نیز از  دلایل مخالفان طرح مفهوم مشاوره برنامه درسی است. 

دردهه 1970 میلادی نیاز دانشمندان علوم اجتماعی و علوم انسانی برای بررسی تاثیر علم و فناوری بر زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع، باعث شکل گیری فضایی مشترک برای همکاری دانشمندان در حوزه های مختلف شد و در ادامه باعث شکل گیری رشته «علم، فناوری و جامعه» شد. هدف این پژوهش مطالعه و بررسی برنامه درسی این رشته در دانشگاه های منتخب و نوآفرینی آن در دانشگاه های ایران است. روش پژوهش، پژوهشِ تطبیقی بر اساس مدل بِرِدی است. نمونه آماری شامل پنج دانشگاه از امریکا، سه دانشگاه از اروپا و از آسیا و استرالیا هر کدام یک دانشگاه و همچنین چهار نهاد علمی از ایران است که به روش نمونه برداری هدفمند انتخاب شده است. یافته های پژوهش نشان دهنده تفاوت های فاحش از نظر محتوایی در دانشگاه های ایران با سایر دانشگاه های منتخب است. درپایان، با توجه به یافته های پژوهش، دلالت هایی سیاستی برای اصلاح ساختار و محتوای این رشته در ایران ارائه شده است.

هدف از پژوهش حاضر، طراحی و اعتباربخشی مدل برنامه درسی کارآفرینی اجتماعی در آموزش عالی بود. این پژوهش جزء پژوهش های ترکیبی، از نوع اکتشافی متوالی است. بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل محتوا با رویکرد قیاسی و کدگذاری باز و محوری و در بخش کمی با استفاده از روش آمار توصیفی و استنباطی شامل آزمون استنباطی و ناپارامتریک خی دو  و همچنین فریدمن جهت رتبه بندی گویه های هر عنصر استفاده شد. مشارکت کنندگان در بخش کیفی شامل 4 گروه، متخصصان کارآفرینی، برنامه ریزان درسی، جامعه شناسی و کارآفرینی اجتماعی و با تکنیک گلوله برفی بود که تا رسیدن به اشباع نظری مصاحبه به عمل آمد. جامعه آماری در بخش کمی شامل دانشجویان کارآفرینی و متخصصین کارآفرینی اجتماعی  و با روش هدفمند و در دسترس انجام شد. در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار بودند. سپس با استفاده از نظر 7 متخصص کارآفرینی اجتماعی و برنامه ریز درسی مدل بدست آمده اعتبار بخشی  شد که مورد تأیید قرار گرفت. در پایان مدل نهایی برنامه درسی کارآفرینی اجتماعی در آموزش عالی با 87 عنوان در قالب عناصر دهگانه اکر، طراحی و تدوین شد. 

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش و جایگاه اعضای هیأت علمی در ارزشیابی برنامه های درسی دانشگاههای برتر کشور و جهان به منظور طراحی یک مقیاس ارزشیابی برنامه درسی ویژه اعضای هیأت علمی می باشد. پژوهش بصورت ترکیبی از نوع اکتشافی-متوالی در قالب ساخت ابزار می باشد. جامعه آماری شامل چهار گروه اعضای هیأت علمی و صاحبنظران برنامه ریزی درسی و دانشگاههای برتر دولتی، مسئولین مراکز مطالعات دانشگاههای برتر دولتی، مسئولین وزارت علوم و اسناد و مدارک دانشگاههای منتخب جهان بوده است. نمونه گیری بصورت هدفمند بوده است. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه نیمه سازمان یافته، تحلیل مستندات و مقیاس ارزشیابی برنامه درسی محقق ساخته بوده است. روائی مصاحبه با استفاده از نظرات متخصصان و پایائی آن با استفاده از فرم تحلیل محتوا، پیاده سازی مجدد و استفاده از گروه همتا بدست آمده است. روائی مقیاس بصورت محتوائی، اعتباریابی آن از طریق ضریب لاشه و همبستگی درونی گویه ها از طریق آلفای کرونباخ برآورد شده است. یافته ها نشان داد که در دانشگاه های معتبر جهان، اعضای هیأت علمی نقش کلیدی در فرایند ارزشیابی برنامه های درسی دارند. در مقایسه با آن، در دانشگاههای ایران، ذینفعان برنامه مشارکت محدودی در ارزشیابی برنامه های درسی دارند، لکن با توجه به بسترهای فراهم شده، اعضای هیأت علمی به نسبت سایر گروههای ذینفع، مشارکت بیشتری در ارزشیابی برنامه ها دارند. پاسخگویان مواردی نظیر دعوت رسمی از اعضای هیأت علمی، اجرای ارزشیابی های سالیانه، اجرای ساز وکارهای تشویقی و برگزاری نشست های مشورتی گروههای آموزشی با استادان را از جمله راهکارهای بهبود ارزشیابی برنامه درسی می دانند. با استفاده از داده های جمع آوری شده از دانشگاههای داخل و خارج کشور، یک مقیاس هشت حیطه ای اعتباریابی شده دارای60 گویه و 6 سئوال باز، برای ارزشیابی برنامه درسی از دیدگاه اعضای هیأت علمی تدوین گردیده است.

هدف پژوهش حاضر طراحی و اعتباربخشی الگوی فعالیت های فوق برنامه رشته آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان است. روش پژوهش آمیخته می باشد؛ برای شناسایی ویژگی های فوق برنامه از روش تحقیق کیفی مبتنی بر نظریه داده بنیاد و برای اعتباربخشی الگو، از روش کمی استفاده شده است. جامعه مورد بررسی و حجم نمونه در بخش کیفی شامل: (1) سندتحول و کلیه مفاد مربوط به تربیت معلم و فوق برنامه این سند می باشد، (2) از اسناد دانشگاه فرهنگیان؛ 3 سند و (3) مطلعان کلیدی؛ 12 نفر به صورت هدفمند انتخاب شده اند. در بخش کمی؛ از گروه خبرگان به صورت هدفمند 14 نفر، انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی شامل: چک لیست و مصاحبه های نیمه ساختاریافته بوده و برای تجزیه و تحلیل داده ها، از رهیافت نظامند: کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی استفاده گردیده است. برای روایی تحلیل محتوا از معیارهای ارزیابی گلیزر و اشتراوس، و برای افزایش پایایی، خودارزیابی توسط پژوهشگر انجام شد. اعتباربخشی الگو از طریق پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفته است. روایی محتوایی پرسشنامه، توسط استاد راهنما و مشاوران مورد تایید قرار گرفت و ضریب پایایی به روش الفای کرونباخ 91/0 بدست آمد. داده های کمی، با استفاده از آمار توصیفی و غیرپارامتریک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد الگوی ارائه شده فعالیت های فوق برنامه دانشگاه فرهنگیان، دارای 18 ویژگی  می باشد. پس از استخراج ویژگی ها، ده عنصر فعالیت های فوق برنامه، مبتنی بر دیدگاه اَکِر، طراحی شد. بر اساس نتایج، پیشنهاد شد برنامه های درسی رسمی و فعالیت های فوق برنامه رشته آموزش ابتدایی در جهت رشد حرفه ای دانشجومعلمان ادغام گردد؛ و بخشی از طراحی و اجرای فعالیت ها به دانشجومعلمان محول گردد.

هدف پژوهش حاضر تحلیل آموزش مغفول شایستگی های کارآفرینانه در برنامه درسی رشته کارشناسی SBM بود. جامعه تحقیق شامل افراد کارآفرین و کلیه سرفصل های برنامه درسی وزارت علوم، تحقیقات و وفناوری برای رشته کارشناسی SBM در سال 99-1400 بود، برای انتخاب آنها از روش نمونه گیری هدفمند در بخش افراد کارآفرین و روش نمونه گیری سرشماری در بخش سرفصل های رشته کارشناسی SBM استفاده گردید. ابزار پژوهش در این تحقیق مصاحبه نیمه ساختاریافته و چک لیست تحلیل محتوا است. بدین صورت که در ابتدا با 12 نفر از افراد کارآفرین برای استخراج شایستگی های کارآفرینانه مصاحبه صورت گرفت، سپس براساس شایستگی های استخراج شده چک لیست تحلیل محتوا طراحی شد تا میزان حضور شایستگی های کارآفرینانه در سرفصل های برنامه درسی رشته کارشناسی SBM مورد تحلیل قرار گیرد. نتایج در بخش مصاحبه بیانگر استخراج 6 مقوله اصلی و 44 زیر مولفه شایستگی های کارآفرینانه شامل: دانش کارآفرینانه (8 زیر مولفه)، آگاهی کارآفرینانه (7 زیر مولفه)، نگرش کارآفرینانه (12 زیر مولفه)، فرصت آفرینی کارآفرینانه (4 زیر مولفه)، مدیریتی کارآفرینانه (9 زیر مولفه) و اجتماعی کارآفرینانه (4 زیر مولفه) بود. در بخش تحلیل محتوا یافته ها نشان داد که میزان حضور شایستگی های کارآفرینانه در بین سرفصل های برنامه درسی در رشته کارشناسی SBM مورد غفلت قرار گرفته اند و نیز در سرفصل های برنامه درسی این رشته شایستگی های مدیریتی کارآفرینانه دارای بیشترین فراوانی و شایستگی های اجتماعی کارآفرینانه دارای کمترین فراوانی هستند. بنابراین لازم است که برنامه درسی رشته کارشناسی SBM با توجه به عدم حضور شایستگی های کارآفرینانه مورد بازنگری قرار گیرد. 

پژوهش حاضر با هدف شناسایی ویژگی ها و مولفه های برنامه ی درسی آموزش عالی در عصر انقلاب صنعتی چهارم انجام شده است. رویکرد پژوهش از نوع کیفی و روش آن سنتزپژوهی است. جامعه پژوهش شامل کلیه مقالات نگاشته شده به زبان انگلیسی در حوزه های برنامه درسی آموزش عالی درعصر انقلاب صنعتی چهارم در طی سال های 2016 تا 2021 بوده است. از 162 مقاله به دست آمده به روش هدفمند، 86 مقاله جهت تحلیل نهایی انتخاب شد. بر اساس یافته های پژوهش، آموزش عالی4.0 ، بازطراحی برنامه های درسی ، فناوری محوری، مهارت پروری، آموزش استم  به سوی استیم ، برنامه درسی جهانی با رویکرد بومی گرایی، یادگیری مادام العمر، رویکرد میان رشته ای، تربیت منابع انسانی شایسته، پیوند برنامه درسی و صنعت 4.0، شخصی سازی برنامه درسی و آموزش نوآورانه ویژگی ها و مولفه های برنامه درسی آموزش عالی در عصر انقلاب صنعتی چهارم می باشند. با توجه به نتایج این پژوهش به طور کلی می توان بیان نمود که برنامه های درسی در عصر انقلاب صنعتی چهارم نیازمند بازطراحی، بازنگری و ارزشیابی مداوم است.

هدف پژوهش حاضر شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات فناوری واقعیت افزوده برای برنامه درسی آموزش عالی است. این پژوهش از نوع کیفی بوده که در آن از رویکرد پدیدارشناسی استفاده شده است. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته با 14 شرکت کننده از سه گروه (متخصصان فناوری، متخصصان برنامه درسی و مدیران باتجربه) که در مطالعه شرکت کرده بودند، مصاحبه صورت گرفت. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده شد. نتایج نشان داد که مهم ترین قوت ها شامل غوطه ور شدن و شبیه سازی در محیط یادگیری، تنوع و انعطاف در برنامه درسی و تجسم پدیده ها و رویدادهای آموزشی؛ مهم ترین ضعف ها شامل نادیده گرفتن تعاملات بین فردی، ناتوانی در دستکاری تعاملی محیط طراحی شده و عدم نظارت و کنترل بر فعالیت های یادگیری؛ مهم ترین فرصت ها شامل نوآوری و ابتکار در حوزه برنامه درسی، کاربست حوزه های عملی دانش برنامه درسی و تقویت دانش علمی در حوزه برنامه درسی و مهم ترین تهدیدها شامل وابستگی به فناوری، خطرات خارجی و کمرنگ شدن رسالت مدرسان است.

هدف از انجام این پژوهش طراحی مدل تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و سپس اعتبارسنجی آن بود. جامعه آماری پژوهش اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران بود. در این پژوهش ابتدا با روش نمونه گیری نظری، 15 نفر از متخصصان انتخاب شدند و مصاحبه های نیمه ساختاریافته صورت گرفت. سپس پرسشنامه مدل تسهیل اثربخشی تدریس طراحی در بخش کمی و در میان 281 نفر از اعضای هیئت علمی مورد پیمایش قرار گرفت. نتایج شامل مؤلفه های ویژگی های شخصیتی و اخلاقی استاد (ویژگی های حرفه ای استاد)، مهارت های ارتباطی بین فردی، مهارت های آموزشی و تدریس، توسعه انگیزش و پرورش در دانشجویان، توانایی مدیریت کلاس، توانایی ارزیابی دانشجویان، توانایی تدوین طرح درس و محتوا، توسعه مشارکت دانشجویان، توانایی انتقال مؤثر مطالب (مهارت های فردی-آموزشی استاد)، توانمندی علمی و توانمندی پژوهشی (توانمندی علمی-پژوهشی استاد)، جذب استادان شایسته، ارزیابی استادان، توسعه حرفه ای و انگیزه بخشی به استادان (راهبردهای مربوط به اساتید)، سازوکار مناسب در آموزش مجازی، توجه به قواعد آموزشی (راهبردهای مربوط به آموزش) و نهایتاً تمرکز بر عوامل بیروتی و تمرکز بر عوامل درونی (راهبردهای مربوط به دانشگاه) جهت تسهیل اثربخشی تدریس بود. نتایج بخش کمی نیز نشان داد که از مجموع شاخص143، نهایتاً 128 شاخص مرتبط با مؤلفه ها تشخیص داده شد.