مطالعات برنامه درسی آموزش عالی

ارزشیابی از درس به عنوان یکی از ابزارهای بسیار ارزشمند ارتقاء کیفیت تدریس و یادگیری محسوب می شود، زیرا می تواند بازخورد مفیدی برای استادان و دانشگاه در مورد کیفیت عناصر برنامه درسی فراهم سازد. ازاین رو هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل، ضرورت و چگونگی ارزشیابی از درس و موانع آن در دانشگاه های ایران است. بدین منظور با 20 نفر از متخصصان و اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور که در حوزه ارزشیابی و برنامه درسی اهل نظر هستند، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. مصاحبه ها، پس از پیاده شدن، به صورت مقوله بندی باز تجزیه وتحلیل شدند. یافته ها حاکی از آن است که ارزشیابی از درس به چهار دلیل انجام و به سه دلیل جانیفتادن فرهنگ صحیح نقد و مطالبه، نگرانی و دلهره برخی از دانشجویان از بازخورد استادان و نگرانی مدیران دانشگاه، دانشکده و گروه و استادان از بازخورد دانشجویان در دانشگاه ها انجام نمی شود. یافته ها همچنین نشان داد ارزشیابی از درس می تواند به وسیله دانشجویان فعلی، دانش آموختگان، همکاران و ذی نفعان خارج از دانشگاه و از طریق مشاهده، مصاحبه، رایانه ای، پرسشنامه و روش های خلاقانه انجام شود.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مولفه های جامعه یادگیری اعضای هیات علمی دانشگاه انجام گرفته است.این پژوهش از نوع کیفی بوده که در آن از رویکرد پدیدارشناسی استفاده شده است.شرکت کنندگان از میان اساتید و اعضای هیات علمی دانشگاه انتخاب شدند.شرکت کنندگان مبتنی بر هدف پزوهش انتخاب شدند و تا رسیدن به اشباع نظری با 15 شرکت کننده انجام گرفت.روش اصلی جمع آوری داده ها ، استفاده از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و روش تجزیه تحلیل اطلاعات با استفاده از روش تحلیل مضمونی گرانهایم صورت گرفت.روایی و پایایی مطالعه حاضر از روش بازنگری توسط شرکت کنندگان،مرور توسط افراد غیر از شرکت کنندگان(اساتید دانشگاه و همکاران پژوهشگر) بررسی شد.یافته های بدست آمده شامل :67 کد اولیه باز ، 9 مقوله ی محوری و4 تم اصلی:1)اهداف و چشم انداز مشترک 2) یادگیری جمعی 3) عمل حرفه ای مشترک 4) بازتاب حرفه ای مشترک بوده است.هم چنین نتایج پژوهش نشان می دهد مولفه های احصا شده در قالب الگوی جامعه یادگیری حرفه ای به عنوان مراحلی از یک چرخه مداوم بهبود مستمر در دانشگاه می باشد که تا حصول به نتایج دلخواه می تواند ادامه یابد.

هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی تأثیر برنامه مهارت آموزی دانشگاه فرهنگیان در بهسازی حرفه ای مهارت آموزان ماده 28[1] است. بدین منظور، پژوهش با رویکرد کیفی و راهبرد پدیدارشناختی انجام شده است. جامعه ی مورد نظر پژوهش 79 نفر از مهارت آموزان رشته ی آموزش ابتدایی بودندکه دوره ی مهارت آموزی یک ساله ی خود را در دانشگاه فرهنگیان استان زنجان گذرانده اند. تعداد 14 نفر از آن ها با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از نوع زنجیره ای، به عنوان شرکت کنندگان در تحقیق انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از ابزار مصاحبه ی نیمه ساختارمند(عمیق) استفاده شد و مصاحبه با نمونه ها تا مرحله ی اشباع داده ها، تداوم یافت. جهت تجزیه وتحلیل داده های مصاحبه از روش تحلیل مضمون استفاده شد. بررسی روایی با استفاده از روش بازبینی توسط همکاران و مشارکت کنندگان و بررسی پایایی از طریق کدگذاری متن سه مورد از مصاحبه ها توسط افراد ناشناس خارج از پژوهش انجام شد. یافته های پژوهش در پنج مضمون سازمان دهنده، مشکلات برنامه مهارت آموزی را بدین شرح مشخص کرد: 1. مضمون برنامه های درسی،2- مضمون استادان و تدریس آن ها، 3- مضمون برنامه ها و سیاست های دانشگاه، 4- مضمون مهارت آموزان، و 5- مضمون عوامل محیطی( محیط فرهنگی و اجتماعی). به طورکلی نتایج پژوهش حاکی از این بود که دوره ی یک ساله ی دانشگاه فرهنگیان برای مهارت آموزان ماده 28 از اثربخشی کافی برخوردار نیست. [1]. منظور از مهارت آموزان ماده ی 28، داوطلبان فارغ التحصیل دانشگاهی هستند که در آزمون استخدامی آموزش وپرورش پذیرفته شده و برای ورود به حرفه ی معلمی، دوره ی یک ساله ی مهارت آموزی را در دانشگاه فرهنگیان سپری می کنند.

هدف پژوهش حاضر، تبیین شایستگی معلمان شیمی و شناسایی عوامل تسهیل کننده و بازدارنده آموزش مبتنی بر شایستگی در تربیت معلمان شیمی می باشد. پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کمی و بر حسب گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل 186 نفر از معلمان شیمی استان زنجان بوده که با جدول مورگان و کرجسی حجم نمونه 144 نفر با روش تصادفی ساده انتخاب گردید. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی آن با نظرات متخصصان و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ 91/0 بدست آمد. از آزمون t تک نمونه ای به منظور تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. پژوهش نشان داد در شش حوزه دانش و مهارت و سه حوزه نگرش و صفات رفتاری، شایستگی معلمان شیمی قابل قبول بوده ولی با حالت مطلوب فاصله وجود دارد. بیشترین سهم عامل تسهیل کنندگی/ بازدارندگی مربوط به دانش و مهارت اساتید در دوره های تربیت معلم 8/49 درصد در حوزه دانش و مهارت شایستگی و دلایل ساختاری با 3/40 درصد در حوزه نگرش و صفات رفتاری بوده است. کمترین سهم مربوط به دلایل فلسفی با 13/8 درصد در حوزه دانش و مهارت و توانایی و علاقه مندی دانشجومعلمان با 10 درصد در حوزه نگرش و صفات رفتاری را به خود اختصاص داده اند.

در جهان پر از رقابت امروز کشورها، دانشگاه ها و سازمان هایی موفق هستند که توانا در بهره گیری بیشتر از اطلاعات و دانش باشند، به این خاطر بسیاری از دانشگاه ها و مراکز تربیتی، دانش مداری توسط آموزش های کارآفرینی را آغاز نموده اند. پژوهشگر در این تحقیق به دنبال شناسایی و بررسی الگوهای خارجی آموزش کارآفرینی و اسناد مراکز کارآفرینی دانشگاه های تهران در مقطع آموزش عالی و تدوین الگوی بومی ایرانی برای آموزش کارآفرینی می باشد. در این مطالعه برای شناسایی عناصر یک الگوی بومی آموزش کارآفرینی از رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون و برای تجزیه و تحلیل داده های کیفی به روش کد گذار ی داده ها، دسته بندی مقوله ها و استخراج مضامین مربوطه و برای بیان و تفسیر یافته ها، از نرم افزار مکس کیو دی ای، استفاده شده است، بنابراین در ابتدا 50 مدل استاندارد خارجی آموزش کارآفرینی و همچنین اسناد مراکز کارآفرینی دانشگاه های تهران توسط پژوهشگر شناسایی و انتخاب گردید و سپس تمام کلید واژه های درون الگوها و اسناد، کد گذاری باز شدند و 735 کد باز استخراجی به صورت مجزا برای متخصصان موضوعی فرستاده شد و با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس 23، مقدار کاپای کوهن محاسبه شد. یافته های تحقیق نشان داد که داده های حاصل از بررسی الگوهای خارجی آموزش کارآفرینی و اسناد مراکز کارآفرینی دانشگاه های تهران در سه دسته مضمون های قابلیت محور، شخصیت محور و درس محور دسته بندی شدند که با توجه به نتایج حاصل از اهمیت مولفه های پر کاربرد در اسناد مورد بررسی، می توان در طراحی الگوی بومی آموزش کارآفرینی برای دانشجویان آموزش عالی استفاده نمود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی و مقایسه معیارهای پذیرش دانشجو معلم در مراکز تربیت معلم کشورهای فنلاند، کانادا، ژاپن، کره جنوبی و ایران است. رویکرد حاکم بر این پژوهش کیفی است که از روش تطبیقی استفاده شده است. روش گرداوری داده ها در این پژوهش با توجه به کیفی بودن رویکرد پژوهش، استفاده از تکنیک گرداوری اسناد مکتوب است. در این روش، آثار و منابع مکتوب که به موضوع پژوهش مربوط می شوند، جهت شناسایی ویژگی های مورد نیاز، گرداوری و تحلیل می شوند. بنابراین کلیه منابع مکتوب شامل کتب، مقالات، پایان نامه ها و اسناد بالادستی که به نظام تربیت معلم هریک از این کشورها مربوط می شوند، گرداوری وتحلیل شدند. در قسمت تحلیل داده ها نیز، روش تحلیل توصیفی به کار گرفته شده است. داده های مورد نیاز از منابع موجود، انتخاب، سازماندهی و سپس شباهت ها و تفاوت های آنها مشخص و با یکدیگر مقایسه و تفسیر شدند. بر اساس نتایج این پژوهش، شرایط و معیارهای پذیرش دانشجو در مراکز تربیت معلم کشورهای مذکور با ایران در مواردی از قبیل استفاده از انواع آزمون ها و مصاحبه شباهت دارند، اما مهم ترین تفاوت هایی که می توان در این زمینه بر شمرد نوع استفاده از مصاحبه و محتوای آن در این کشورها است. بر این اساس، توجه به مهارت های عملی و اختصاص بخشی از مصاحبه به شرکت داوطلب در فرایند تدریس واقعی(تدریس عملی) و بهره گیری از ابزار مصاحبه به عنوان یک ابزار تکمیلی(نه به عنوان تنها ابزار شناسایی افراد شایسته) از ویژگی های اصلی به کارگیری ابزار مصاحبه برای تعیین افراد شایسته در مراکز تربیت معلم کشورهای مذکور است که تا حدودی با فرایند انتخاب دانشجومعلم در دانشگاه فرهنگیان ایران، متفاوت است

با توجه به مشکلات موجود در مقطع تحصیلات تکمیلی، این پژوهش سعی داشته ارتباط میان عوامل روان شناختی با جنبه های آموزشی و کاربردی خودکارآمدی دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه های ایران را مدل سازی کند. بدین منظور از پرسشنامه های استاندارد و محقق ساخته استفاده شده است که در مجموع پرسشنامه کلی دارای آلفای کرونباخ 813/0 است. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشجویان مقطع دکتری دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه های ایران هستند؛ روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده و شامل 297 نفر از این دانشجویان بوده است. نتایج نشان می دهد که آشفتگی شناختی بیشترین تأثیر را بر خودکارآمدی دانشجویان می گذارد و پس از آن عملکرد رفتاری و عملکرد شناختی قرار می گیرند. در بین ابعاد خودکارآمدی بعد عمومی و بعد تحصیلی ابعاد زیربنایی هستند که نقش میانجی را بین ابعاد و عوامل دیگر و خودکارآمدی دانشجویان ایفا می کنند. همچنین نتایج آزمون مدل، علاوه بر تأیید تأثیرگذاری عوامل، نشان می دهد که متغیرهای کنترلی جنسیت، سن و تأهل بر خودکارآمدی دانشجویان تأثیرگذار است اما متغیرهای اشتغال و سطح دانشگاه رابطه معنی داری در نمونه پژوهش ندارد.

پشت کنکوری پدیده ای رایج در بین داوطلبان آزمون سراسری است که عوامل متعددی در آن نقش دارد. هدف از پژوهش حاضر طراحی الگوی مفهومی فرایند پشت کنکوری داوطلبان آزمون سراسری دانشگاه ها بود. این پژوهش به روش کیفی و نظریه زمینه ای (مبتنی بر رویکرد کوربین و اشتراوس) انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل همه داوطلبان پشت کنکوری آزمون سراسری سال 1399 از رشته های تحصیلی مختلف از شهرستان خدابنده بود. بدین منظور 12 نفر از شرکت کنندگان کنکور سال 1399 با رشته های مختلف که تجربه یک یا دو سال پشت کنکور را داشتند، به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. روش جمع آوری داده ها مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، ابتدا کدگذاری باز و محوری انجام گرفت و طبقه های مربوط در الگوی پارادایمی یعنی عوامل علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها جای گرفتند. سپس، در مرحله ی کدگذاری انتخابی، طبقه مرکزی پژوهش استخراج گردید. نتایج پژوهش 110 مضمون فرعی و 18 مضمون اصلی را مشخص ساخت که طبقه مرکزی استخراج شده از مضامین، «انگیزش موفقیت کنکور» بود. با ترسیم الگوی مفهومی پژوهش، مؤلفه های مرتبط با پشت کنکوری و چگونگی تعامل آن ها با یکدیگر مشخص گردید. نتیجه مطالعه حاضر نشان داد که انگیزش موفقیت در کنکور بین عوامل علّی، زمینه ای، مداخله گر و راهبردها ارتباط ایجاد می کند. به طوری که عوامل علّی، زمینه ای و مداخله گر به واسطه انگیزش موفقیت در کنکور و همچنین راهبردها منجر به پشت کنکور ماندن می شود که این امر دارای پیامدهای روانی و تحصیلی است.

این مطالعه با هدف بررسی روند تاریخی برنامه درسی عمومی دوره کارشناسی در ایران در بازه زمانی 1313 تا 1398 انجام شده است. در این راستا با استفاده از «روش پژوهش اسنادی» اسناد چاپی و غیرچاپی در دانشگاه ها و همین طور در پایگاه های علمی ایرانی با کلمات کلیدی «دروس عمومی دانشگاه»، «تاریخ دانشگاه تهران»، «تاریخ دانشگاه ملی»، «تاریخ دانشگاه تبریز»، «تاریخ دانشگاه پهلوی»، «برنامه درسی عمومی دانشگاهی»، «مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی» به صورت نظام مند بررسی گردید. برای تحلیل داده از تحلیل تماتیک با رویکرد استقرایی استفاده گردید. یافته ها در خصوص تحول برنامه درسی عمومی منجر به شناسایی سه شکل از برنامه درسی عمومی در سایه (1345- 1313)، برنامه درسی عمومی آشکار (1357- 1345)، و برنامه درسی معارف اسلامی و آگاهی عمومی (1398- 1360)، شده است. در مجموع، یافته های این پژوهش می تواند در توصیف تاریخ و چگونگی شکل گیری برنامه درسی عمومی در دانشگاه های ایرانی آگاهی بخش باشد.کلمات کلیدی: تاریخ برنامه درسی عمومی، دوره کارشناسی، دانشگاه ایرانی، مطالعه اسنادی

این مطالعه با هدف بررسی ابعاد مثبت و منفی زیست در فضای تک جنسیتی[1] دانشگاه فرهنگیان از نگاه استادان و دانشجومعلمان[2] این دانشگاه انجام شد. این پژوهش به لحاظ هدف، تحقیقی کاربردی و در اجرا پژوهشی پیمایشی است که به روش کمی (به انضمام یک پرسش باز) انجام شده است. ابزار پژوهش، پرسشنامه تحقیق انتظاری (1397) است که با اندکی جرح و تعدیل استفاده شد. پرسشنامه تحقیق حاضر در پنج محور رشد فردی و اجتماعی، اسلامی شدن دانشگاه، عملکرد تحصیلی، آرامش روانی و زمینه سازی برای ازدواج هدف این مطالعه را دنبال کرده است. جامعه مورد مطالعه دانشگاه فرهنگیان یزد و نمونه شامل 120 نفر از اساتید و دانشجویان این دانشگاه (10 استاد زن، 10 استاد مرد، 50 دانشجوی زن، 50 دانشجوی مرد) می باشد. یافته های این مطالعه نشان داد اغلب آزمودنی ها در محورهای رشد فردی و اجتماعی، اسلامی شدن دانشگاه، عملکرد تحصیلی و زمینه سازی برای ازدواج، نمره قابل قبولی به فضای حاکم بر دانشگاه نمی دهند. اما معتقدند تحصیل در این دانشگاه توانسته است آرامش روانی والدین دانشجویان را تا حد زیادی تأمین کند. محققین این مطالعه مبتنی بر مطالعات نظری و یافته های کمی و کیفی این پژوهش، بر لزوم بازبینی اسناد سیاست گذاری برای این دانشگاه و پرهیز از اقداماتی که ادله کافی شرعی و پژوهشی برای آن وجود ندارد، تأکید دارند.

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی محتوایی آموزش شایستگی های اخلاقی به دانشجویان درنظام آموزش عالی بود. از روش پژوهش، فراترکیبِ هفت مرحله ای مدل سندلوسکی و بارو(2007) استفاده شد که مدل مفهومی تحقیق شکل گرفته است. در گام اول، سؤال پژوهش مطرح و بر اساس آن اعضای تیم فراترکیب مشخص شدند. در گام دوم و سوم، منابع لاتین داده های پژوهش شامل پایگاه های اسکوپوس، اشپرینگر و ..و منابع فارسی شامل پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تعیین و معیارهای شمول مقالات مشخص گردید. در گام چهارم، با تجزیه و تحلیل دادهها، 65 مضمون پایه مرتبط با آموزش اخلاقی استخراج شد و سپس به ترکیب یافتهها پرداخته شد. در این گام، مضامین پایه استخراج شده در چهار مضمون سازمان دهنده ی سطح دوم صداقت تحصیلی(مانند شجاعت، اشتیاق و روح خدمت رسانی) و عدم صداقت تحصیلی(مانند رفتارهای مخل، عدم انجام تکالیف درسی بی توجهی به حقوق دیگران) ، صداقت پژوهشی(مانند آگاهی از پژوهش) و عدم صداقت پژوهشی (مانند کپی و پیست، بیان ایده های دیگران بدون منبع، روح ماشینی) طبقهبندی شدند و مضمون سازماندهنده سطح دوم در 26 مضمون سازماندهنده سطح اول قرار گرفتند و در انتها نیز، شبکهی مضامین محتوای آموزش اخلاق ترسیم گردید. الگوی طراحی شده در این پژوهش، چارچوبی برای آموزش شایستگی های اخلاقی برای دانشجویان آموزش عالی، در سطوح مذکور را که پیش از این میسر نبود، فراهم آورده است؛ و از اعتباریابی توصیفی، اعتباریابی تفسیری – نظری- پراگماتیک برای اعتباریابی الگوی طراحی شده استفاده شد.

زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف ارائه مدل ارتقاء بهره وری آموزشی مدرسان آموزش ازدور انجام گرفت. در این مقاله ابتدا عناصر تشکیل دهنده بهره وری آموزشی مدرسان نظام آموزش ازدور شناسایی شدند و سپس مدل ارتقاء بهره وری آموزشی مدرسان آموزش از دور براساس شرایط و مقتضیات بومی و نظام آموزش ازدور کشور طراحی و اعتباریابی شد. روش بررسی: روش تحقیق ازنظر هدف کاربردی و ازنظر رویکرد، آمیخته است. جامعه آماری بخش کیفی کلیه صاحب نظران حوزه آموزش ازدور و بهره وری آموزشی هستند که با بهره گیری از روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی تعداد 26 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. جامعه آماری بخش کمی، کلیه مدرسان نظام آموزش از دور دانشگاه آزاد اسلامی در واحد الکترونیکی است. تعداد افراد جامعه آماری 164 نفر بودند که همه افراد جامعه برای نمونه تحقیق با روش سرشماری کامل انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها در بخش کیفی از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته با روایی و پایایی مطلوب، استفاده شد و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که پایایی آن با روش ضریب آلفای کرونباخ 92/0 محاسبه گردید. تحلیل داده های کیفی با تکنیک تحلیل مضمون و بخش کمی نیز با روش تحلیل عاملی تأییدی انجام گرفت. یافته ها: یافته های تحقیق حاکی از آن است که عوامل مؤثر بر بهره وری آموزشی مدرسان نظام آموزش از دور در دو بعد کلی فردی و سازمانی شناسایی شدند. همچنین مشخص شد که 21 عامل بر بهره وری آموزشی مدرسان نظام آموزش از دور تأثیر معنادار و مثبتی بر بهره وری آموزشی مدرسان نظام آموزش دارد. نتیجه گیری: تحقیق مشخص نمود که برای ارتقاء بهره وری آموزشی مدرسان در هر نظام آموزش از دوری، بایستی 21 عامل شناسایی شده (توانایی های فردی مدرس، محیط نظام آموزشی، محتوا و مطالب ارائه شده، وضعیت فراگیران) را بهبود ببخشیم و وضعیت آنها را مطلوب کنیم.