مدیریت دانش سازمانی (مدیریت راهبردی دانش سازمانی)

امروزه، نیروی انسانی دانشی، بیشترین سهم در موفقیت سازمان های دانش محور را دارا است. اشتراک دانش به عنوان یکی از مؤثرترین مؤلفه های مزیت رقابتی این سازمان ها، می تواند تهدیدی برای ماندگاری منابع انسانی آن ها باشد؛ تهدیدی که خود می تواند برای سازمان خطرپذیری های متنوعی را به همراه داشته باشد. این مطالعه به بررسی تأثیر منفی فرایند اشتراک دانش بر روی جدایی دانشکاران و خطرپذیری های ایجادشده در برخی شئون سازمان های دانش محور و به طور خاص در یک سازمان دانش بنیان در حوزه فناوری اطلاعات از مجموعه سازمان های صنایع دفاع، می پردازد. در این پژوهش، از مدل پژوهشی توصیفی-کاربردی بهره برده شده و روش آن پیمایشی و جامعه هدف آن تعدادی از کارکنان یک سازمان دانش محور در حوزه فناوری اطلاعات است. جهت جمع آوری داده ها از طراحی پرسشنامه، نظر خبرگان و جهت بررسی پایایی و روایایی داده های استخراج شده از آزمون های آلفای کرون باخ، کیزر-میر-الکین، بارتلت و همچنین به منظور بررسی فرضیه های تحقیق از آزمون t، کای دو و فریدمن استفاده گردیده است. نتایج حاصل شده نشان داده است که تأثیرات منفی فرایند اشتراک دانش بر میزان جدایی دانشکاران از سازمان مورد مطالعه ماهیتی حقیقی داشته و می تواند نقش تأثیرگذاری در جدایی ایشان از سازمان داشته باشد. این موضوع خود منجر به ایجاد خطرپذیری هایی در سازمان شده که از مهم ترین آن ها می توان به کاهش بهره وری و افزایش هزینه های سازمان اشاره نمود.

پس از شیوع جهانی کووید ۱۹ و قرنطینه کامل، دورکاری بهترین گزینه برای سازمان ها جهت ادامه کسب وکار و غلبه بر این وضعیت است. مدیریت دانش فعالیت مهمی است که به سازمان ها در دستیابی به مزیت، موفقیت در کسب وکار و بهبود عملکرد سازمان کمک می کند. دورکاری و عدم ارتباط رودررو که از عوامل مهم مدیریت دانش است، می تواند بر فرایند مدیریت دانش تأثیر بگذارد. در مطالعه حاضر، ما قصد داریم رابطه فرایند مدیریت دانش و دورکاری را بررسی کنیم. برای دستیابی به هدف اصلی این مطالعه، فلسفه اثبات گرایی استفاده شد. ازآنجاکه این مطالعه به رابطه علمی بین متغیرها اشاره دارد، از رویکرد کمی و قیاسی استفاده شد. جامعه آماری، کارکنان شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران است که به دلیل نقش این شرکت در تأمین کالای اساسی کشور، در طول دوران قرنطینه به صورت دورکار مشغول به فعالیت بودند. حجم نمونه مورد نیاز با استفاده از نرم افزار G*POWER، 246 نفر تخمین زده شد. پس از تائید روایی و پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون های تحلیل عاملی تأییدی، پایایی ترکیبی، میانگین واریانس استخراج شده، آلفای کرون باخ و شاخص rho-A، 295 نمونه جمع آوری شد که از حداقل حجم نمونه مورد نیاز بیشتر بود. داده های به دست آمده توسط نرم افزار Smart-PLS و روش مدل سازی معادلات ساختاری تحلیل شدند. یافته ها نشان می دهند که رابطه مستقیم معناداری بین دورکاری و فرایند مدیریت دانش وجود دارد. تنها مولفه های مربوط به حفظ تعادل بین کار و زندگی و تمایل به ادامه دورکاری در صورت رفع بحران نسبت به دیگر مولفه ها در سطح کمتری بودند که در پیشنهاد های کاربردی به این موارد پرداخته شد. این مدل برای کمک به تصمیم گیرندگان و مدیران جهت بهبود مهارت های مدیریتی و افزایش عملکرد فرایند مدیریت دانش در حین استفاده از دورکاری در زمان همه گیری ویروس کووید 19 طراحی شده است.

حرکت به سوی دانش محوری در دنیای کنونی و رسیدن به برتری رقابتی در سازمان ها، اشتراک گذاری دانش را به عنوان یک مقوله مهم مطرح کرده است. به بیانی دیگر عدم اشتراک گذاری دانش در سازمان منجر به بی کفایتی در امر مدیریت دانش سازمانی می گردد. هدف از این پژوهش تدوین و بومی سازی مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش به منظور ارائه راهکارهایی جهت بهبود اشتراک دانش انجام گرفته است. پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده مدل سازی معادلات ساختاری،   مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش را استخراج نماید. بدین منظور با مرور ادبیات پژوهش مؤلفه های فرهنگی مؤثر در به اشتراک گذاری دانش در قالب 8 مؤلفه شناسایی شد. سپس بر اساس مؤلفه های شناسایی شده پرسشنامه محقق ساخته در قالب 36 گویه طراحی گردید. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مسئولین یک سازمان دولتی به تعداد 75 نفر می باشد که به علت محدودیت جامعه از روش تمام شماری استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - پیمایشی با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار Smart Pls و ابزار سنجش، پرسشنامه پنج گزینه ای مبتنی بر مقیاس لیکرت است. برای بررسی پایایی ابزار گردآوری داده ها از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی (CR) و برای بررسی روایی علاوه بر روایی صوری از ابزار AVE استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نشان می دهد که از میان مؤلفه های فرهنگی شناسایی شده مؤلفه های اعتماد، ارتباطات سازمانی، تعهد، مشارکت و همکاری و کار تیمی، پاداش و تشویق و حمایت و پشتیبانی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری مثبت در اشتراک گذاری دانش کارکنان دارند. البته دو مؤلفه فرهنگی دیگر (رهبری و یادگیری و دانش افزایی) نیز، مطمئناً در اشتراک گذاری دانش تأثیر گذارند که در این پژوهش معنادار نشده اند.

روند افزایش اهمیت و تاثیر دانش در سازمان های دفاعی غیرقابل انکار است. در این راستا به منظور مدیریت دانش و کسب و خلق آن در سازمان های دفاعی، ضروری است تا به شکلی کامل و همه جانبه به موضوع رایانش اجتماعی دانش توجه کرد. رایانش اجتماعی دانش، انشعابی از ادبیات مدیریت دانش است که نوعی توسعه سرمایه فکری، نرم افزاری و سخت افزاری است که با شرایط لازم برای مبادله و یا ترکیب مفهوم و یا مقوله ای به کار می رود. هدف تحقیق حاضر طراحی الگوی رایانش اجتماعی دانش در سازمان های دفاعی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر ارزش های مکتب اسلام ناب است که به استخراج نکات کلیدی و مهم اقدام می نماید. کدهای مربوطه از طریق بررسی منابعی چون قرآن کریم، احادیث، متون اسلامی و فرمایشات امامین انقلاب از منظر علم نافع؛ و از طرفی با بررسی مصاحبه با خبرگان صنایع دفاعی؛ استخراج شده اند. رویکرد پژوهش؛ آمیخته یا ترکیبی با رویکرد نسبی متوالی با وزن نابرابر است. در این تحقیق از سه روش "مرور دامنه- نظریه داده بنیاد- پیمایش" استفاده شده است. ابتدا داده های کیفی و سپس کمّی جمع آوری و تحلیل شده اند. در فاز اول کیفی، ابتدا منابع داخلی و خارجی مرتبط با استفاده از روش مرور دامنه استخراج شدند و سپس ضمن مرور منابع آرشیوی در این رابطه، مصاحبه ای با خبرگان حوزه دفاعی صورت گرفت که با استفاده از روش کیفی نظریه داده بنیاد، 298 شاخص، 32 مفهوم، 14 مولفه و 8 بُعد استخراج گردیدند. در فاز کمّی نیز، برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد که به منظور سنجش از طیف لیکرت (هفت تایی) استفاده شد. برای تأیید اجزای چارچوب و تبیین روابط آن ها از روش پیمایش استفاده شد که در نهایت مشخص گردید که دو بُعد قدرت و استقلال علمی و امکانات و ظرفیت های بومی بیشترین رابطه را با رایانش اجتماعی دانش در سازمان های دفاعی دارند. از نتایجِ مهم این تحقیق می توان به نقش اساسی رایانش اجتماعی دانش اشاره کرد که می تواند بخش اعظم سرمایه های دانشی سازمان های دفاعی را که در حین فرآیندهای کاری توسط افراد تولید می شوند، مستند کرده و فرآیند جذب، کسب و خلق دانش را تا حد مرزشکنی علمی را ایجاد نماید.

امروزه توجه به مدیریت دانش سازمانی به عنوان یکی از حوزه های راهبردی و کلیدی بهبود و تعالی سازمانی، در حال گسترش روز افزون است. جایگاه خاص مدیریت دانش در استانداردها و مدل های بهبود و تعالی سازمانی در چند سال گذشته متحول شده و به عنوان یکی از حوزه های اصلی کسب و کار سازمان، مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرد. این تغییر در نسخه جدید مدل تعالی سازمانی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا (EFQM) که در سال 2020 منتشر شده کاملا محسوس و قابل توجه است. از سوی دیگر بکارگیری مدل جامع و بین المللی در راستای ارتقاء و بهبود مدیریت دانش سازمانی یکی از مسائل و چالش های پیش روی سازمان ها است. بر این اساس هدف مطالعه پیش رو بررسی تاثیر بهبود استقرار مدیریت دانش به عنوان یکی از مولفه های اصلی زنجیره ارزش سازمانی و تاثیر نهایی آن بر عملکرد استراتژیک و عملیاتی سازمان، از طریق بکارگیری مدل تعالی جدید ویرایش 2020 است. جامعه آماری تحقیق حاضر بالغ بر 90 شرکت و موسسه تابعه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) با تجربه حضور در فرایند ارزیابی تعالی سازمانی می باشند که پرسشنامه طراحی شده از طریق واحد اصلی متولی تعالی در دفتر مرکزی ستاد برای شرکت های زیر مجموعه و متولیان تعالی ارسال و 67 پرسشنامه خبرگی تکمیل و دریافت شد. جهت تحلیل داده ها از رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی و نرم افزار Smart PLS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مدل جدید تعالی سازمانی به لحاظ تعمیق موضوع مدیریت دانش چارچوبی مناسبی جهت بهبود استقرار مدیریت دانش خصوصاً از منظر فرهنگ سازمانی و رهبری دانش محور و تعامل دانشی با ذینفعان کلیدی است و نهایتاً منجر به بهبود عملکرد راهبردی و عملیاتی سازمان ها می شود.

مدیریت دانش، فضایی مشارکتی را ایجاد می کند که به بهبود در زنجیره تامین کمک کند. مدیریت دانش، دستیابی اعضا به دانش خارجی و بهبود اعضا در زنجیره تامین را تضمین می کند. صنعت فولاد به عنوان دومین صنعت راهبردی پس از صنعت نفت و پتروشیمی در ایران می باشد. اجرای مدیریت دانش در زنجیره تامین صنایع فولادی دارای چالش هایی هست که منجر به ایجاد هزینه هایی برای این صنعت می شود. این مقاله با هدف انتخاب و رتبه بندی چالش ها و راهکارهای مدیریت دانش و کاربرد آنها برای ارتقای عملکرد زنجیره تامین می باشد. در ابتدا چالش های موجود در ادبیات تحقیقاتی استخراج شدند. سپس، این چالش ها بر اساس نظر خبرگان غربال شده و برای تمامی این چالش ها راهکارهای مناسب توسط خبرگان پیشنهاد گردید. خبرگان شامل 14 نفر از مدیران و کارشناسان مدیریت دانش زنجیره تامین صنایع فولادی (مجتمع فولاد مبارکه، غلتک سازان سپاهان، کک سازی زرند ایرانیان، ایمیدرو، شرکت ملی مس ایران، شرکت ملی فولاد ایران، فولاد آلیاژی ایران و فولاد آلیاژی اصفهان)، مشاوران مدیریت دانش، دانشجویان دکتری و اساتید مدیریت دانش (دانشگاه شهید بهشتی و علوم تحقیقات) می باشد. برای بررسی روابط درونی بین مولفه های شناسایی شده از روش دیمتل استفاده گردید. پس از شناسایی روابط، برای رتبه بندی از روش بهترین- بدترین (BWM) استفاده گردید. سپس از روش کوپراس (Copras) ارزیابی نسبی پیچیده برای رتبه بندی راهکارها برای حل چالش ها استفاده گردید. نرم افزارهای مورد استفاده شامل نرم افزار متلب و اکسل می باشند. مدل پیشنهاد شده در زنجیره تامین صنایع فولادی به کار رفته است. راهکارها با استفاده از ادبیات تحقیق و قضاوت خبرگان زنجیره تامین بدست می آیند.