مدیریت دانش سازمانی (مدیریت راهبردی دانش سازمانی)

مدیریت دانش[1] و تفکر انتقادی[2] دو پدیده گسترده و مهم برای سازمان ها و جامعه معاصر هستند و به خوبی مفاهیم مرتبط با آنها در ادبیات نظری علم مدیریت دانش و تفکر انتقادی بحث شده است. بااین حال، پیوندهای مفهومی موجود بین مدیریت دانش و تفکر انتقادی کمتر مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و نقش تفکر انتقادی در فرایند مدیریت دانش به خوبی تبیین نشده است. هدف از این نوشتار، پر کردن این شکاف نظری و ارائه ارتباطات مفهومی بین مدیریت دانش و تفکر انتقادی است. تجزیه وتحلیل مفاهیم تفکر انتقادی و مدیریت دانش امکان شناسایی پیوندها را در سه بعد فراهم می کند.

چابکی سازمان های پروژه محور دفاعی در انجام پروژه های تحقیقاتی نوآورانه، به منظور افزایش سطح بازدارندگی دفاعی در مقابل تهدیدات ناشی از تولید محصولات نظامی متنوع در دنیا، ضروری می باشد. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر بکارگیری مدیریت دانش برچابکی سازمانی با نقش میانجی گری نوآوری در سازمان های پروژه محور دفاعی تدوین گردیده است. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش آن توصیفی از نوع همبستگی است که به شیوه پیمایشی به انجام رسیده است. جامعه آماری پژوهش را 73 واحد پژوهشی دفاعی تشکیل دادند که تلاش گردید که داده ها از کل جامعه آماری، جمع آوری و مورد تحلیل قرار گیرد. پرسشنامه های لاوسون، جیمنز، و وانگ و شریفی به ترتیب جهت اندازه گیری متغیر های مدیریت دانش، نوآوری سازمانی و چابکی سازمانی بکار گرفته شدند. جهت بررسی روایی پرسشنامه های پژوهش، نظر پنچ نفر از خبرگان اخذ و پس از انجام اصلاحات لازم، روایی صوری و محتوایی آن توسط آنها تایید گردید. همچنین ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده به اندازه 894/0، پایایی پرسشنامه پژوهش را تایید نمود. برای تایید مدل مفهومی پژوهش و فرضیات تحقیق، از تکنیک مدلسازی معادلات ساختاری و نرم افزار Smart-pls، استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان داد که بکارگیری مدیریت دانش، بر چابکی سازمان های پروژه محور دفاعی با ضریب 498/0، تاثیر مستقیم، مثبت و معناداری داشته و همچنین می تواند از طریق نوآوری سازمانی، با اثری غیرمستقیم و با ضریب363/0، چابکی سازمانی را بهبود بخشد. بنابراین سازمان های پروژه محور دفاعی می بایست بر پیاده سازی موثر مدیریت دانش تمرکز بیشتری نمایند تا از طریق تقویت نوآوری و ارتقاء سطح چابکی سازمانی بتوانند به تغییرات سریع محیط دفاعی پاسخی مناسب داده و سطح مناسبی از بازدارندگی دفاعی را ایجاد نمایند.

ترجمه، انطباق و هنجاریابی ابزارهای استاندارد، فرصت سودمندی برای آزمون کاربرد پذیری ابزارها در جوامع دیگر فراهم می آورد و یک گام اساسی در اثبات آن آزمون این مسئله است که آیا الگوی مشکلات همایندی که به وسیله ابزار در یک جامعه شناسایی شده، با الگوهای شناسایی شده توسط آن ابزار در جوامع دیگر برازش دارد. لذا هدف از انجام این پژوهش هنجاریابی پرسشنامه مدیریت دانش سبز در کارشناسان وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی ایران است. جامعه آماری این پژوهش را کارشناسان وزارت ورزش و جوانان (320=N) تشکیل دادند که از بین آنها تعداد 273 پرسشنامه به شکل نمونه گیری در دسترس جمع آوری شد. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه مدیریت دانش سبز ساخته سیمینگ و همکاران (2022) که مشتمل بر 26 سؤال بود استفاده گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های توصیفی و آزمون های آماری ضریب آلفای کرونباخ، ضریب امگا مک دونالد، ضریب تتا، تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تأییدی در نرم افزارهای آماری SPSS، lisrel و Stata استفاده شد. نتایج نشان داد پایایی پرسشنامه (983/0=θ، 971/0=Ω، 958/0=α) می باشد. در خصوص روایی سازه و بر اساس میزان روابط و سطح معناداری، تمامی سؤالات رابطه معناداری با مؤلفه ها داشتند و توانستند پیشگوی خوبی برای عامل خود باشند. شاخ ص های نسبت X2 به df برابر با 58/2 و (RMSEA) که برابر با 075/0 بود، بنابراین مدل از برازش لازم برخوردار است. همچنین شاخص های 95/0=NFI، 95/0=CFI، 91/0=GFI، 90/0=AGFI و 96/0=IFI برازش مدل را تأیید کردند. در خصوص روابط مؤلفه ها با مفهوم مدیریت دانش سبز نتایج نشان داد که مؤلفه های ایجاد دانش، کسب دانش، ذخیره دانش، اشتراک دانش و کاربرد دانش توانستند پیشگوی خوبی برای مفهوم مورد نظر باشند و لذا تأثیر معنادار بر دانش محیط زیستی کارشناسان دارند. در نتیجه روایی درونی و بیرونی مدل "مدیریت دانش سبز" مورد تأیید قرار گرفته و می توان از این ابزار برای جمع آوری داده های مورد نیاز از سوی پژوهشگران مورد استفاده قرار گیرد.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر رفتارهای پنهان کننده دانش بر سکوت کارکنان و رفتارهای منحرف سازمانی با نقش میانجی نقض قرارداد روانشناختی می باشد. این پژوهش از نظر نوع هدف، کاربردی و از نظر نوع ماهیت، توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کارکنان اداره امور مالیاتی مودیان بزرگ که مشتمل بر 400 نفر می باشند که تعداد 227 نفر به روش تصادفی ساده و به روش تحلیل توان به عنوان نمونه آماری انتخاب گردیدند. جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استاندارد استفاده شده است و داده ها بوسیله تحلیل چندمتغیره مبتنی بر مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد کواریانس محور در بستر نرم افزار Amos ورژن 24 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از تایید تاثیر پنهان کاری منطقی بر سکوت تدافعی، پنهان کاری گریزان بر سکوت رابطه ای، پنهان کاری منطقی بر سکوت رابطه ای، پنهان کاری گریزان بر سکوت بی اثر، پنهان کاری منطقی بر سکوت بی اثر و سکوت تدافعی بر رفتار منحرف سازمانی، سکوت رابطه ای بر رفتار منحرف سازمانی و سکوت بی اثر بر رفتار منحرف سازمانی می باشد و همچنین نتایج حاصل از تحلیل میانجی نشان می دهد که سازه "نقض قرارداد روانشناختی" برای تمامی روابط میان ابعاد پنهان کاری و ابعاد سکوت دارای نقش میانجی است، به طوری که فرآیند میانجی گری مذکور برای روابط علی میان "پنهان کاری خاموش" و "سکوت تدافعی/ سکوت بی اثر" به صورت کامل و برای مابقی روابط به صورت جزئی است. در نهایت، از میان بیست و یک فرضیه مطروحه، هفده فرضیه مورد تائید قرار گرفت که از این بین تاثیر سکوت رابطه ای بر رفتار منحرف سازمانی از بالاترین ضریب مسیر (0.33) برخوردار است.

هدف این پژوهش شناسایی و اولویت بندی پیشایندهای عدم اشتراک گذاری دانش در بین کارکنان شرکت مجتمع صنعتی رفسنجان بوده است. این پژوهش از نظر هدف، پژوهش کاربردی و بر اساس ماهیت و روش یک پژوهش توصیفی- پیمایشی می باشد. در این پژوهش ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای عوامل شناسایی شده و در ادامه با استفاده از پرسشنامه به تائید و اولویت گذاری پرداخته شده است. خبرگان تحقیق حاضر 13 نفر بودند که به صورت غیراحتمالی انتخاب شدند و شامل مدیران و کارکنان ارشد شرکت مجتمع صنعتی رفسنجان بوده اند. با استفاده از نرم افزارهای SPSS 23 و Expert Choice به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد و از نرم افزار روش فرآیند سلسله مراتبی برای اولویت بندی عوامل استفاده شد. یافته های حاصل از داده های تحقیق نشان داد که پیشایندهای عدم اشتراک گذاری دانش عبارتند از: موانع فناورانه که دارای چهار زیرمولفه است و عدم وجود سامانه ها مهمترین زیرمولفه موثر بر عدم اشتراک گذاری دانش است. موانع سازمانی از جمله عوامل موثر دیگر است که دارای یازده زیرمولفه است و زیرمولفه عدم وجود مسئله یابی و حل مسئله موثرترین عامل بر عدم اشتراک دانش است. موانع مدیریتی نیز از جمله موانع عدم اشتراک دانش است که شامل شش زیرمولفه است و عدم حمایت از به اشتراک گذاری دانش جزو مهمترین عوامل موثر بر آن است. موانع فردی نیز از جمله موانع عدم اشتراک گذاری دانش است که شامل یازده زیرمولفه است و بی اعتمادی مهمترین زیرمولفه موثر بر عدم به اشتراک گذاری دانش شناسایی شده است. با توجه به نتایج می توان گفت که موانع فناورانه و نبود زیرساخت ها و فناوری ها مورد نیاز از جمله مهمترین عوامل موثر بر عدم اشتراک گذاری دانش است در حالی که عوامل فردی کمترین تاثیر را داشته یعنی کارکنان در عدم به اشتراک گذاری دانش کمترین تاثیر را دارند.

پژوهش حاضر به بررسی مدل ها و ادبیات علمی حول نقش دانش در نظام نوآوری به استخراج مدلی از بعد دانشی نظام نوآوری جهت ارائه در یک سازمان نظامی پرداخته و نحوه تعاملات بین اجزای مدل را کشف می نماید. پارادایم تحقیق تفسیری، با رویکرد کاربردی و توسعه ای، با استراتژی قیاسی- استقرائی و روش آمیخته شکل گرفته است. جمع آوری داده های پژوهش بصورت کتابخانه ای و میدانی و روش نمونه گیری بصورت نظری بود. جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی مقالات علمی موجود در پایگاه های پژوهشی بودند و به صورت تمام شمار مورد بازبینی قرار گرفتند. در بخش کمی نیز جامعه آماری شامل خبرگان حوزه نوآوری و تحصیلکردگان دانشگاهی بودند. در این پژوهش ابزار گرداوری داده شامل بررسی اسناد و مدارک و همینطور ماتریس ورودی روش دیماتل در قالب پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفتند. جامعه پژوهش در بخش کیفی شامل اسناد علمی مشخص با روش نمونه گیری نظری مورد بازبینی قرار گرفت. همینطور در بخش کمی جامعه پژوهش خبرگان این حوزه با روش نمونه گیری هدفمند مورد توجه قرار گرفتند. در این پژوهش با استفاده از رویکرد فراترکیب مبتنی بر رویکرد باروسو و ساندلوفسکی که شامل هفت گام اساسی است و کنکاش پژوهش های گذشته که با توجه به معیارهای ورودی شامل مقالات علمی با درجه مشخص و بعد از سال 2000 میلادی ، مفاهیم استخراج شده و در نهایت اجزای بعد دانشی نظام نوآوری شناسایی شدند. این اجزا که پس از غربالگری منابع، از 48 منبع گرداوری گردیدند، در قالب 84 کد استخراج گردید که در بطن ده مضمون اساسی جای دهی شدند. این مضامین در قالب مقولات سه گانه پژوهش، یادگیری و مدیریت دانش بعد دانشی نظام نوآوری را شکل دادند. مدل استخراج یافته طی یک پرسشنامه توسط 10 نفر از خبرگان یک سازمان نظامی مورد نظر قرار گرفته و بومی شد. در ادامه با استفاده از روش دیماتل به بررسی نحوه اتصال اجزا و بررسی کنش های متقابل بین آن ها در بین خبرگان یک سازمان نظامی پرداخته شد. اعتبار پژوهش در بخش کیفی با روش حیاتی و کاپای کوهن و در بخش کمی با مراجعه به خبرگان مورد تایید قرار گرفت. نتایج نشان داد که دو متغیر "مقدمات یادگیری" و "صیانت از دانش" به عنوان عواملی که بیشترین میزان مجموع اثرگذاری و اثر پذیری را دارا هستند( به ترتیب با مقادیر 2.0841 و 1.5240) در مجموعه عوامل به عنوان بازیگران مهمی شناخته می شوند. همچنین دو متغیر "مقدمات یادگیری" و " آموزش" دارای بیشترین مقدار تاثیر گذاری خالص(کسر میزان اثرگذاری از اثر پذیری) در مجموعه این عوامل، به ترتیب با مقادیر 0.9726 و 0.2763، را دارا بودند. از این رو این دو عامل به عنوان بیشترین تحریک کننده مجموعه عوامل به شمار آمده و نیاز است در طرحریزی ها مورد توجه قرار گرفته شوند.

درک اهمیت رفتار نوآورانه و خلاقانه معلمان در مدرسه، موضوع حیاتی و چالش برانگیزی برای مسئولان آموزش و پژوهشگران می باشد، زیرا مدارس به عنوان اجتماعات یادگیری حرفه ای وظیفه دارند حامی رفتارهای نوآورانه باشند. در واقع، از آنجایی که از مدارس و معلمان انتظار می رود دانش آموزانی را تربیت نمایند که در آینده، نیروی کاری خلاق و نوآور باشند، اهمیت رفتار نوآورانه معلمان به عنوان عاملان تغییر و الگوی دانش آموزان در این مسیر، امری مبرهن است. لذا هدف پژوهش، بررسی تاثیر جو نوآورانه بر رفتارهای نوآورانه معلمان با نقش واسطه ای تسهیم دانش بود. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر اجرا، توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری، شامل معلمان شهر کاشان به تعداد 3252 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای 351 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. جهت گردآوری داده ها از سه پرسشنامه جو سازمانی نوآورانه سیگل و کایمر (1978)، تسهیم دانش واندن هوف و دریدر (2004) و رفتار نوآورانه کانتر (1988) استفاده شد. روایی پرسشنامه ها به صورت صوری و سازه (تحلیل عاملی تاییدی) انجام شد. از طریق ضریب آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه جو نوآورانه 88/0، رفتار نوآورانه 90/0 و تسهیم دانش 77/0 بدست آمد. تحلیل داده های پژوهش با استفاده از نرم افزارهای آماری SPSS و اسمارت در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام گردید. نتایج نشان داد میانگین جو نوآورانه (96/2) کمی پایین تر از حد متوسط (3)، میانگین رفتار نوآورانه (95/3) بالاتر از حد متوسط (3) و میانگین تسهیم دانش (11/4) بالاتر از حد متوسط (5/2) بود. ضرایب مسیر نشان داد جو نوآورانه با (425/0=Beta، 001/0=P) روی رفتار نوآورانه، تسهیم دانش با (15/0=Beta، 002/0=P) روی رفتار نوآورانه و جو نوآورانه با (40/0=Beta، 001/0=P) روی تسهیم دانش معلمان، تاثیر مثبت و معنادار دارد و نقش میانجی تسهیم دانش، در تاثیر جو نوآورانه روی رفتار نوآورانه معلمان تایید شد. در واقع، هنگامی که معلمان جو سازمان را جوی حمایتی و حامی نوآوری ادراک می کنند، تمایل بیشتری به تسهیم دانش و تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار خواهند داشت و در حقیقت، بستری مناسب برای توزیع دانش بین معلمان فراهم می شود، تبادل اطلاعات صورت می گیرد و همین مسئله، زمینه ساز و پتانسیل بالقوه ای است برای بروز رفتار نوآورانه.