مدیریت دانش سازمانی (مدیریت راهبردی دانش سازمانی)

با شیوع ویروس کرونا (COVID-19) در جهان در کنار چالش های پیش آمده، فرصتهای جدّی پیشِ روی دولت ها و ملت ها قرار گرفته و آزمون جدّی، امّا برابری را در مقابل دولت ها و ملت ها رقم زده است. شیوع کرونا بیش از آنکه صرفاً به عنوان یک بیماری در مقایسه با سایر بیماری های پزشکی مهم باشد، به عنوان یک پدیده ی چند وجهی دارای اهمیت است که دارای ویژگی های پویایی، پیچیدگی، گستردگی، تنوع، ژرفا و عمق می باشد و می تواند تسریع کننده یا کندکننده روندهای کلان جهانی ازجمله کلان رَوند مجازی سازی هوشمندِ جهان توسّط شرکت های چند ملّیتی نخبگانی (نه توسّط دولت ها) برای تحقّق دهکده جهانی باشد. لذا در حال حاضر تحقیقات علمی متعددی توسط دانشگاه ها و مراکز علمی در خصوص ابعاد مختلف مدیریت بحران پدیده شیوع ویروس کرونا در جهان (از جمله ابعاد بهداشتی و زیستی، ابعاد اقتصادی، ابعاد فناوری، ابعاد فرهنگی و اجتماعی، ابعاد اخلاقی و معنوی، ابعاد سیاسی و امنیتی و ابعاد بین الملل و حقوقی) و همچنین آینده کرونا و جهان پساکرونا درحال انجام می باشد. مجموع این تحقیقات علمی و کسب تجربیات متعدد توسط افراد و سازمانها، در حال ایجاد دانش های جدیدی در رشته های علمی مختلف می شود. به همین منظور توجه به مدیریت علم و دانش در بحران شیوع کرونا ضروری به نظر می رسد. دانش شالوده ای محکم برای رفتاری هوشمندانه، صحیح و به موقع در سطح فردی، گروهی، سازمانی، ملّی و جهانی فراهم می آورد. تأمل آگاهانه و سازمان یافته درباره ی درس هایی که از شیوع کرونا آموخته شده اند و بهترین شیوه هایی که کشف شده اند به افراد این امکان را می دهد تا از دارای ی های دانشی خود که به دشواری کسب کرده اند، بیشترین بهره را ببرند. همچنین لازم است معماری دانش های ایجاد شده متاثر از شیوع کرونا، طراحی و اجرا شود تا پردازش مرحله ای و دگرگونی دانش در ابعاد مختلف و با رویکرد میان رشته ای امکان پذیر شود (دقیقاً همان طور که محصولات دانش پردازش می شوند)، و اطمینان حاصل شود که موضوعات دانش به دست کاربران نهایی مورد نظر رسیده و مورد استفاده ی مناسب قرار می گیرند. براساس مرور و فراتحلیل ادبیات نظری مرتبط با رویکردهای اصلی به چرخه های مدیریت دانش (Wiig, 1993; McElroy, 1999; Bukowitz and Williams, 2000; Meyer and Zack, 1996; Dalkir, 2005)، می توانیم چرخه ی مدیریت دانش در بحران شیوع کرونا را در سه مرحله ی اصلی زیر ارائه دهیم: 1) اکتساب و یا خلق دانش های متاثر از کرونا؛ 2) توزیع هدفمند و یا به اشتراک گذاری عمومی دانش های متاثر از کرونا؛ 3) درک و بکارگیری دانش های متاثر از کرونا.

امروزه با توجه به گسترش رقابت و افزایش اهمیت دانش در سازمان های پروژه محور، جنین سازمان هایی را به سوی استفاده از مهم ترین منابع خود، یعنی دانش حاصل از اجرای پروژه ها و سرمایه های فکری سوق داده است. مدیریت دانش سازمانی درواقع رویکردی نوین به منابع و عوامل قدرت سازمانی و باور به اهمیت و ارزش انسان ها و خلاقیت و نوآوری آن ها است. تحقیق حاضر به لحاظ دسته بندی بر مبنای هدف، تحقیق کاربردی و با قصد کاربرد نتایج یافته ها برای بهبود و عملیاتی نمودن ارزیابی مدیریت دانش معاونت عمران قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) انجام شده است. روش کلی این تحقیق، روش توصیفی بوده و چگونگی انجام تحقیق و گردآوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی به گونه پیوسته است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه کارشناسان و مدیران فنی در بحث مدیریت دانش، سازمان پروژه محور قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) تشکیل می دهند که تعداد آن ها در زمان تحقیق 125 نفر می باشد. برای بررسی مشخصات جمعیت شناختی پاسخ دهندگان و رسم نمودارها از آمار توصیفی استفاده گردید. جهت بررسی میزان تأثیر متغیرها، با استفاده از آزمون فرض آماری میانگین یک جامعه، مؤثر بودن هر یک از شاخص ها در ارزیابی مدیریت دانش مورد آزمون و افزون بر آن، با استفاده از روش کارت امتیازی متوازن (BSC) وضعیت مدیریت دانش معاونت عمران قرارگاه موردسنجش و از روش های تصمیم گیری چند معیاره مانند تاپسیس (TOPSIS) به رتبه بندی و درجه اهمیت شاخص ها پرداخته شده است. به کارگیری نتایج این تحقیق، در راهبرد مدیریت دانش، ارزیابی و بهبود عملکرد کارشناسان و مدیران معاونت عمران قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) کمک و آن را ارتقاء بخشیده و در نهایت ارزیابی کل سازمان را بهبودمی دهد. با بهره گیری از روش کارت امتیازی متوازن تمامی ابعاد سازمان، میزان موفقیت در دستیابی به رسالت و چشم انداز سازمان را اندازه گیری نموده و ارائه این شاخص ها و روش ها به افزایش صحیح نگرش مدیران، در ارزیابی مدیریت دانش سازمان های پروژه محور مؤثر و آن ها را بیش از پیش در به کارگیری آن ترغیب خواهد نمود.

هدف اصلی پژوهش، ارائه الگوی اندیشه ورزی با محوریت دیدگاه های مقام معظم رهبری می باشد. برای نیل به این هدف، با استفاده از روش ترکیبی اکتشافی، داده ها در دو مرحله (کیفی و کمّی) جمع آوری شد. در ابتدا، ضمن مطالعه ادبیات تحقیق، از طریق مصاحبه با 11 نفر از خبرگان که با روش نمونه گیری نظری انتخاب شدند، مؤلفه های کلیدی اندیشه ورزی در قالب 85 مفهوم کلیدی، 15 زیر معیار و 5 معیار شناسایی گردید. در بخش کیفی، با استفاده از روش دلفی، تعداد 20 نفر از پانلیست ها، پس از چهار راند، در مورد مؤلفه های اندیشه ورزی به اتفاق نظر دست یافتند و مدل تحقیق ارائه گردید و اعتبار بخش کیفی نیز، از طریق ضریب هماهنگی کندال (k=0.89) مورد تأیید قرار گرفت. بر مبنای یافته های حاصل از مرحله کیفی، پرسش نامه بخش کمّی طراحی شد که پس از سنجش روایی ظاهری، محتوا (روش لاوشه) و همچنین روایی سازه (تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی)، پایایی آن با روش آلفای کرونباخ، مقدار آن 93/0 برآورد شد و از طریق مشارکت 108 نفر از پژوهشگران دانشگاه جامع امام حسین (ع) که با روش نمونه گیری تصادفی 84 نفر از آن ها انتخاب شدند، اجرا گردید. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در بخش کمّی، از طریق نرم افزار «SPSS» و همچنین «Lisrel» اجرا شد. یافته های پژوهش، ارائه الگوی اندیشه ورزی می باشد که شامل معیارهایی از قبیل: راهبرد، مبانی اندیشه ورزی، دیدگاه اسلام، گفتمان رهبری و پیامدهای اندیشه ورزی است، که بیشترین امتیاز فریدمن مربوط به مبانی اندیشه ورزی با مقدار 44.72 و کمترین امتیاز مربوط به راهبرد ها با امتیاز 40.65 می باشد؛ بر همین اساس، می توان به این نتیجه دست یافت، که در صورت توجه سازمان ها به پارادایم اندیشه ورزی، می توان شاهد ظهور سازمان هایی با ویژگی های دانش آفرینی و یادگیرنده بودن باشیم.

پژوهش حاضر با هدف مفهوم سازی دفاتر مدیریت دانش در مراکز رشد دانشگاهی انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی می باشد. نمونه گیری استفاده شده در این پژوهش، نمونه گیری گلوله برفی است. مبنای اصلی جمع آوری اطلاعات، انجام مصاحبه های عمیق با خبرگان جامعه علمی و دانشگاهی و همچنین متخصصان و مدیران مرکز رشد دانشگاه جامع امام حسین (ع) تا دستیابی به اشباع نظری بوده است. در مجموع 20 مصاحبه انجام شد. پس از جمع آوری اطلاعات، کدهای مربوط به مصاحبه های مکتوب تجزیه و تحلیل شدند. روایی مصاحبه توسط خبرگان سنجیده شد و اعتمادپذیری آن نیز به وسیله روش توافق درون موضوعی بین دو کدگذار مورد تأیید قرار گرفت. به منظور تجزیه وتحلیل داده های پژوهش از روش کدگذاری استفاده شد. یافته های پژوهش که پس از انجام مراحل سه گانه کدگذاری باز، محوری و انتخابی، چارچوب نهایی پژوهش به دست آمده است، نشان می دهد که مفهوم دفتر مدیریت دانش با 200 کد و 15 مفهوم از پنج مقوله تشکیل شده است. مفهوم دفتر مدیریت دانش در پنج مقوله اهداف (راهبردی و عملیاتی)، وظایف (راهبرد ها، فرایندها، فناوری ها، سازوکارها، زیرساخت ها و پروژه ها)، نقش ها (تصمیم گیری، بین فردی و اطلاعاتی)، شایستگی ها (فنی و اجتماعی) و تمهیدات ساختاری (اصول ساختاری و اصول سیستمی) شکل گرفت.

این پژوهش با هدف سنجش وضعیت مدیریت دانش و شناسایی موانع موجود بر سر راه اشتراک گذاری و مستندسازی دانش در فرماندهی انتظامی استان آذربایجان شرقی انجام شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات آمیخته هم زمان است. در بخش کیفی پژوهش از رویکرد پدیدارشناسی و در بخش کمی از روش توصیفی- پیمایشی استفاده شده است. نمونه آماری در بخش کیفی 10 نفر از فرماندهان و کارکنان فرماندهی انتظامی است که به روش نمونه گیری گلوله برفی در پژوهش مشارکت داشتند. در بخش کمی پژوهش جامعه آماری شامل کلیه فرماندهان و کارکنان فرماندهی انتظامی استان آذربایجان شرقی است که نمونه آماری به روش طبقه ای و تصادفی ساده انتخاب و تعداد 320 نفر در پژوهش مشارکت داده شده است. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختمند است و در بخش کمی از پرسشنامه های استاندارد فرایندهای مدیریت دانش و عوامل مؤثر بر اجرای مدیریت دانش استفاده شده است. روایی پرسشنامه ها از طریق روایی صوری و محتوایی و ضریب آلفای کرونباخ جهت سنجش پایایی برای پرسشنامه فرایندهای مدیریت دانش 93/0 و برای عوامل مؤثر بر اجرای مدیریت دانش 90/0 به دست آمد. در بخش کیفی قابلیت اعتماد نتایج از طریق بررسی داده ها و ثبت و ضبط جزئیات پژوهش و طولانی کردن فرایند مصاحبه ها به دست آمده است. در بخش کیفی برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش کدگذاری استقرایی و در بخش کمی برای پاسخ به سؤال های پژوهش از آزمون تی تک نمونه ای با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت مدیریت دانش از نظر فرایند (59/2X =)، عوامل مؤثر (73/2X =) بر آن در فرماندهی انتظامی استان با وضعیت مطلوب (5/3 t value =) فاصله دارد. موانع اصلی در رابطه با مدیریت دانش در فرماندهی انتظامی استان شامل اعتماد، ارتباطات، مدیریت سازمان، ساختار و تعهد و نیروی انسانی، فرهنگ و فناوری می باشد. فرماندهی انتظامی استان با تقویت هیئت های اندیشه ورز، مستندسازی تجارب، حذف موانع ساختاری و افزایش اعتماد بین فردی و سازمانی وضعیت مدیریت دانش را در این سازمان بهبود بخشد.

اقتصاد دانش بنیان و حرکت به سمت کسب سرمایه، از طریق کاربست علم و دانش ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ و بقای دانشگاه و از طرفی پاسخگویی به نیاز مشتریان دانشگاه و جامعه می باشد. دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور دارای نیروهای انسانی (شامل هیات علمی، دانشجویان، فارغ التحصیلان و کارکنان) خلاق و دارای ایده های فناورانه می باشند؛ ولی با این ظرفیت دانشگاه ها گرایش اندکی به سمت تجاری سازی و ایجاد شرکت های دانش بنیان دارند. هدف از این پژوهش ارائه مدلی جهت ایجاد شرکت های دانش بنیان با رویکرد swot در دانشگاه های علوم پزشکی در استان مازندران است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر میزان کنترل متغیرها میدانی و از نظر جمع آوری داده ها توصیفی از نوع زمینه یابی است و از سوی دیگر پژوهش حاضر را می توان نوعی پژوهش اکتشافی تلقی کرد. جامعه آماری مرحله کیفی شامل 15 نفر از خبرگان علمی، رؤسا و کارشناسان مراکز رشد دانشگاه، واحدهای پژوهش و فناوری دانشگاه، مسئولین و کارشناسان پارک علم و فناوری و متخصصین شرکت های دانش بنیان می باشند و جامعه آماری مرحله کمی شامل اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی استان مازندران (دانشگاه بابل و دانشگاه مازندران) که شامل 750 نفر اساتید می باشند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و بر اساس جدول مورگان تعداد 256 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته، که حاصل مصاحبه با متخصصان بوده و تعداد 45 گویه تهیه شد که روایی و پایایی آن مورد تائید قرار گرفت. تحلیل داده های کیفی پژوهش از طریق کدگذاری باز و کدگذاری محوری انجام شده است و در مرحله تحلیل داده های کمی پژوهش از آزمون مدل معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (پی ال اس) برای انجام تحلیل عاملی استفاده شده است. با استفاده از آزمون مدل معادلات ساختاری مدل نهایی پژوهش، با موضوع ارائه مدلی جهت ایجاد شرکت های دانش بنیان با رویکرد swot در دانشگاه های علوم پزشکی ارائه شد. در این مدل سهم هر یک از عوامل نشان داده شده است. تهدیدها با بار عاملی (813/0)، بیشترین بار عاملی و رتبه اول را دارد. عامل فرصت ها با بار عاملی (787/0) رتبه دوم، عامل نقاط قوت با بار عاملی (569/0) رتبه سوم، عامل نقاط ضعف با بار عاملی (266/0) رتبه چهارم را دارا است.

هدف از پژوهش حاضر طراحی مدل توسعه منابع انسانی صنعت گردشگری استان اصفهان مبتنی بر فرآیند مدیریت دانش است. جامعه آماری را خبرگان صنعت گردشگری استان اصفهان تشکیل می دهند که با روش هدفمند وابسته به ملاک انتخاب شدند و از طریق پرسشنامه از آن ها نظرخواهی به عمل آمد و داده ها با استفاده از روش مدل سازی ساختاری تفسیری و ماتریس اهمیت –عملکرد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مدل استخراج شده شامل 9 شاخص است که مطابق با فرآیند مدیریت دانش در 4 بُعد ایجاد دانش، حفظ و نگهداری دانش، تبدیل و انتقال دانش و به کارگیری دانش و در 5 سطح قرار گرفتند و روابط بین آن ها مشخص گردید. نتایج نشان داد در پایین ترین سطح شاخص های «طراحی مدل شایستگی های مشاغل صنعت گردشگری» و «طراحی نظام اطلاعات منابع انسانی» بیشترین تأثیر را بر دیگر شاخص ها دارند و در واقع مهم ترین شاخص های توسعه منابع انسانی صنعت گردشگری استان اصفهان محسوب می شوند و در بالاترین سطح شاخص «تعریف و اعطای جوایز تعالی مدیریت منابع انسانی صنعت گردشگری» قرار گرفت که دارای بیشترین وابستگی بود. همچنین نتایج ماتریس اهمیت عملکرد شاخص های توسعه منابع انسانی نشان داد که همه 9 شاخص شناسایی شده در منطقه کانون توجه یا حیطه ضعف قرار گرفتند که نشان می دهد باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند.