مدیریت اسلامی

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار رمضانی سال 1396 با دانشجویان، آنها را به تلاش جدی و همهجانبه برای غلبهدادن گفتمان انقلاب در دانشگاه توصیه کردند. ایشان در ضمن این بحث فرمودند: «من به همه آن هستههای فکری و عملیِ جهادی، فکری، فرهنگی در سرتاسر کشور مرتّباً میگویم: هرکدام کار کنید؛ مستقل و بهقول میدان جنگ، آتشبهاختیار... آنجایی که احساس میکنید دستگاه مرکزی اختلالی دارد و نمیتواند درست مدیریّت کند، آنجا آتشبهاختیارید؛ یعنی باید خودتان تصمیم بگیرید، فکر کنید، پیدا کنید، حرکت کنید، اقدام کنید.»

با توجه به تأثیرگذاری زیاد تصمیمهای مدیران عالی در سطوح مختلف جامعه همراستایی سبک مدیریتی این مدیران با راهبردهای اصلی کشور ضرورتی انکارناپذیر است. جمهوری اسلامی ایران متناسب با راهبردهای خود سبک نوینی از حکمرانی و بهتبع آن الگوی مدیریت در سطح عالی را ارائه داد که برخی از مدیران سطوح عالی در راستای تحقق اهداف نظام و در طی 40 سال اخیر مطلوب عمل کرده و برخی دیگر دچار ضعفهایی بودند. شهید سپهبد قاسم سلیمانی بهعنوان تنها مدیر عالی در نظام جمهوری اسلامی که موفق به گرفتن نشان ذوالفقار از رهبری معظم ایران شده است نهتنها در عملکرد شغلی خود موفق بود بلکه با محبوبیتی کمنظیر در سطوح و سلایق مختلف جامعه همراه شد. در این پژوهش کاربردی اکتشافی، با رویکرد آمیخته و با هدف ارائه الگوی مدیریتی مطلوب برای مدیران عالی در جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر سبک مدیریت شهید سلیمانی با استفاده از تحلیل مضمون مصاحبهها، فیلمها و دادههای متنی مرتبط با شهید سلیمانی، 44 مضمون پایه، 17 مضمون سازماندهنده و شش مضمون فراگیر از طریق نرمافزار مکس کیو. دی. آ. (2018) مشخص شد. مضمونهای فراگیر برای الگوسازی ساختاری تفسیری در محیط نرمافزاری متلب در اختیار 30 نفر از خبرگان قرار گرفت که به شیوه گلوله برفی انتخاب شده بودند. مبانی اعتقادی بهعنوان اثرگذارترین مضمون در سطح چهارم، زمینههای فردی در سطح سوم، مشیهای سیاسی فرهنگی اقتصادی و سیاسی در سطح دوم، و زمینههای شغلی بهعنوان اثرپذیرترین مضمون در الگوی پیشنهادی در سطح اول قرار گرفت. پیشنهاد میشود مدیران عالی از ویژگیهایی همچون روحیه انقلابی، وحدتآفرینی بین مسئولان و مسئولیتپذیری این شهید تأثیر بیشتری بپذیرند.

مساجد جایگاهی اصیل در تربیت کودکان و نوجوانان دارند. این پژوهش با هدف اولویتبندی راهبردهای کلان در حوزه «تعامل مسجد و کودک و نوجوان» و ارائه توصیههای راهبردی به نهادهای خطمشیگذار در این حوزه شکل گرفت. با توجه به مسئله پژوهش مبنی بر سنجش اهمیت و عملکرد مؤلفههای راهبردی، وضع موجود و مطلوب مؤلفههای راهبردی «تعامل مسجد و کودک و نوجوان» با روش تحلیل اهمیت عملکرد از دید سه دسته از خبرگان (پژوهشگران، فعالان فرهنگی مسجدی، مسئولان ستادی) مورد بررسی قرارگرفته است. براساس نتایج پژوهش میتوان گفت با توجه به شکاف بسیار زیاد وضع موجود و مطلوب، مهمترین عامل در راستای بهبود وضع موجود، پیوند و همافزایی اضلاع تربیتی «مسجد، مدرسه خانواده و محله» است. علاوه بر آن نقشآفرینی بیرونی مسجد به همراه ساخت درونی آن به نسبت دیگر راهبردهای کلان بیشترین اثر را بر تعامل مسجد و کودک و نوجوان خواهد گذاشت. از سوی دیگر توجه همزمان به مؤلفههای رفتاری و ساختاری حائز اهمیت است. علاوه بر آن رویکرد مقبول در ارتقای وضع موجود بهدلیل مردم نهاد بودن مساجد، رویکرد «پایین به بالا» است؛ با وجود این به دلیل اولویت زیاد «نقشآفرینی آموزشوپرورش در استفاده از ظرفیت تربیتی مساجد» باید نسبت به تحقق این هدف، اهتمام ویژهای صورت پذیرد.

تمدن نوین اسلامی از سوی حضرت آیتالله خامنهای (مدظله العالی) بهعنوان چشمانداز فرا راهبردی امت اسلامی مطرح گردیده است و طلایهدار این سیر را نظام جمهوری اسلامی ایران میدانند. با شناخت ابعاد و مؤلفههای تمدن نوین اسلامی و الزامات شکلگیری آن در بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) است که میتوان بهدرستی این چشمانداز را درک و برنامهریزی و هدفگذاری و بسیج منابع در مدیریت کلان کشور را با آن مطابق کرد. لذا در این پژوهش، که از نوع تحقیقات بنیادی است با بهرهگیری از روش تحلیل مضمون به تجزیه و تحلیل بیانات معظمله در حوزه تمدن نوین اسلامی پرداختیم. بهمنظور تدوین الگوی تمدن نوین اسلامی از نرمافزار پژوهش کیفی MAXQDA برای تحلیل مضمون استفاده شده است. براساس شناسههای استخراجی، دو بعد سختافزاری و نرمافزاری و پنج مؤلفه برای تمدن نوین اسلامی مشخص شد. همچنین الزامات شکلگیری تمدن نوین اسلامی نیز تبیین شد که شامل دو بعد ملی (دارای هشت مؤلفه) و فراملی (دارای دو مؤلفه) است.

این پژوهش با هدف تبیین ابعاد خودرهبری با استفاده از آموزههای قرآن کریم انجام شده است. براین اساس، روش پژوهش از نوع کیفی و روش تحلیل مضمون است. ابتدا متن قرآن کریم از دید مفاهیم مرتبط با خودرهبری (رهبری، خودرهبری، خودمدیریتی، خودکنترلی) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و 1536 مضمون اولیه استخراج شد؛ سپس با استفاده از تلخیص و مقولهبندی بهروش شناسهگذاری با تأکید بر مفاهیم مشترک، 214 مضمون مشترک اولیه تحت عنوان شاخص شناسایی شد. در ادامه با استفاده از ادغام و تلخیص دوباره این شاخصها، 73 مضمون با عنوان مضمونهای سازماندهنده و پس از آن با افزایش محدوده دستهبندی، 19 مضمون با عنوان مضمونهای فراگیر استخراج گردید. سرانجام نیز مضمونهای فراگیر در چهار دسته مفهوم اصلی خودرهبری، پیشنیازهای خودرهبری، راهبردها و روشهای خودرهبری و نتایج خودرهبری طبقهبندی شد. در بخش مفهوم اصلی خودرهبری، پنج مضمون عالی ارزیابی خود، انگیزهدهی بهخود، بهچالش کشیدن خود، بهبود مستمر خود و حفظ و کنترل خود شناسایی شد. در بخش پیشنیازهای خودرهبری، هفت مضمون عالی شناخت و ارتباط با خود، شناخت و ارتباط با خدا، شناخت مخالفان و دشمنان، فعالسازی ورودیهای ادراکی، عوامل درونی مؤثر، عوامل بیرونی مؤثر و درک ضرورت خودرهبری تبیین گردید. در بخش راهبرد و روش خودرهبری، چهار مضمون عالی راهبردهای ذهنی، رفتاری، ذهنی رفتاری و اخلاقی شناسایی، و درنهایت در بخش نتایج خودرهبری، سه مضمون عالی نتایج دنیوی، نتایج اخروی و نتایج دنیوی اخروی شناسایی و تبیین شد.

چنانچه کارکنان سازمان رفتاری از خود بروز دهند که با نگرش واقعی آنها سازگار نباشد به این کنش، رفتار منافقانه گفته میشود. تحقیقات انجام شده برای پایش عوامل مؤثر بر اینگونه رفتارهای انحرافی در سازمان پراکنده است و نتیجه جامعی ارائه نمیدهد. این پژوهش با هدف فراتحلیل پژوهشها درباره محرکها و بازدارندههای رفتار منافقانه در سازمانهای ایرانی انجام شده است. در نتیجه جستجوی پژوهشها 28 سند مرتبط با موضوع یافت شد که براساس معیارهای فراتحلیل 13 مورد آن تأیید و مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشاندهنده این است که از میان متغیرهای بررسیشده تنها سه متغیر شبکه ارتباطات، نظام ارزیابی و مرکز کنترل درونی با مقدار معنیداری (P Value) بیشاز پنج درصد، بدون تأثیر بر رفتار منافقانه در سازمان گزارش شده است. همچنین، متغیر خودشیفتگی و شایعه سازمانی بهترتیب با اندازه اثر 625/0 و 330/0 بیشترین و کمترین درصد تغییرات رفتار منافقانه در سازمان را تبیین کرده است.

تحقق سازمانهای اخلاقی نیازمند شناسایی مؤلفههایی است که بتوان براساس آنها بایدها و نبایدهای رفتاری را تعیین کرد. مؤلفههای اخلاقی براساس جهانبینی افراد معنا پیدا میکند و والاترین تعریف نسبت به اخلاق در جهانبینی اسلامی قابل مشاهده است؛ از اینرو شناسایی مؤلفههای سازمان اخلاقی نیز براساس مکتب اسلام انجام شده است؛ بدینمنظور با استفاده از تحلیل مضمون، آیات قرآن کریم و گزارههای نهجالبلاغه مورد مطالعه و تدبر قرار گرفت و 68 مضمون پایه، 16 مضمون سازماندهنده و دو مضمون فراگیر مشخص شد. مضمون فراگیر عوامل سازمانی شامل مضمونهای سازماندهنده شایستهسالاری، آموزش اصول اخلاقی، تصمیمگیری مشارکتی، استفاده صحیح از منابع سازمانی، رعایت اعتدال، عدالت سازمانی، پیشبینیپذیری، ایجاد نظام تشویق و تنبیه براساس عملکرد و ایجاد واحدهای نظارتی را مورد توجه قرار داده است و مؤلفههای انسانی، مضمونهای سازماندهنده رفتار شهروندی سازمانی، پرهیز از رفتارهای آمرانه، عملکرد اخلاقی، حفظ احترام افراد، رعایت حریم خصوصی افراد، حفظ عزتنفس، سوءاستفاده نکردن از پست و مقام را مدنظر دارد.