مدیریت اسلامی

کلمه بحران وقتی به زبان آورده می شود، احساس وحشت و ترس همه را فرا می گیرد. بحران رویدادی خاص، غیر منتظره، غیر عادی یا مجموعه ای از وقایع تعریف شده است که سطح زیادی از نبود اطمینان و تهدید یا تهدید ادراک شده برای اهداف با اولویت بالای جامعه یا سازمان را ایجاد می کند. محققانی همچون: «فینک، 1986؛ گوتشکال، 1993؛ لربینگر، 1997؛ میتروف، 1988؛ ری، 1999؛ ویجر و همکاران، 1998؛ ویجر، فروشو، و اولمر، 2003؛ سلنو، 1993» ، بحران را «نقطه عطف غیر منتظره» توصیف می کنند که می تواند نتیجه منفی یا مثبت داشته باشد. اگرچه وضعیت بحرانی می تواند باعث ایجاد اختلال شود، ولی بحران همیشه پدیده ای مضر نیست. درواقع ، هنگامی که بحران به مثابه فرصتی برای یادگیری تلقی شود، می تواند سازنده و به نفع سازمان یا جامعه باشد .( Veil , 2011, p.117)

حاکمیت اخلاق حرفه ای می تواند به میزان چشمگیری به سازمان در جهت کاهش تنشهای سازمانی و توفیق در تحقق اهداف یاری رساند. اعضای هیئت علمی به عنوان الگو و نمونه برای دانشجویان در کنار نقش علمی خود، نقش اخلاقی حساسی نیز ایفا می کنند. به همین دلیل در بسیاری از دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی، آیین نامه هایی با عنوان شناسه های اخلاقی تدوین شده است. در این میان دانشگاه های سازمانی با توجه به اهداف و رسالت خاصی که بر دوش دارند، وضعیت ویژه ای نیز در زمینه اصول اخلاقی خویش خواهند داشت. این پژوهش با هدف دستیابی به الگویی جامع برای مفهوم اخلاق حرفه ای استادان در دانشگاه های سازمانی با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم افزار اطلس تی. انجام شده است. برای تحقق هدف پژوهش، پس از مطالعه ادبیات حوزه های اخلاق حرفه ای و دانشگاه های سازمانی، مصاحبه با خبرگان از جمله استادان و مدیران دانشگاه های سازمانی منتخب صورت گرفته است. با تحلیل داده ها، الگوی اخلاق حرفه ای اعضای هیئت علمی دانشگاه های سازمانی در شش بعد شایستگی آموزشی، شایستگی پژوهشی، شایستگی تربیتی فرهنگی، شایستگی اجرایی، شایستگی تعهدی و شایستگی خدمات مستشاری ارائه شده است. این شش بعد در ذیل دوازده مؤلفه و 53 شاخص دسته بندی و تشریح، و در نهایت، شبکه مضمونها ترسیم شده است.

اگرچه با تأسیس مدارس و مراکز آموزشی، کارکرد تعلیمی مساجد کم رنگ شده است اما باتوجه به نقش مهمی که مسجد در رشد و تعالی افراد دارد، باید برای تکمیل رشد و تربیت نوجوانان، تعامل و ارتباط استوار بین مدرسه و مسجد ایجاد شود. این پژوهش با روش تحلیل مضمون به دنبال شناسایی الزامات مورد نیاز مسجد در ایجاد ارتباط پایدار و اثرگذار با مدرسه است. برای این پژوهش با مسئولان تربیتی 14 مسجد از سراسر کشور ازجمله تهران، اصفهان، اهواز، قزوین، قم، اسلامشهر و ورامین مصاحبه شد که در زمینه ارتباط با مدرسه موفق عمل کرده بودند. نتایج در قالب 48 مضمون پایه ، ده مضمون سازماندهنده و چهار مضمون فراگیر گزارش شده است. در پایان تحلیلها، چهار بعد و ده مؤلفه به دست آمد که درواقع همان مضمونهای سازماندهنده و فراگیر است. ابعاد عبارت است از بعد تعامل، بعد برنامه ، بعد نیروی انسانی و بعد قالبهای ارتباطی. در نتیجه اگر تشکیلات فرهنگی مسجد در این چهار بعد، که هر کدام مؤلفه هایی دارد، موفق باشد و آنها را مورد توجه قرار دهد به ایجاد ارتباط مناسب و مستمر با مدرسه موفق خواهد شد.

این پژوهش به دنبال دستیابی به الگوی اکتشافی از تصمیم گیری راهبردی بر مبنای ارزشهای اسلامی با استفاده از روش داده بنیاد بود. ابتدا با بررسی و تدبر آیه به آیه از ابتدا تا انتهای قرآن مفاهیم ارزشی و نقش آنها در تصمیم گیری جمع آوری، و با توجه به احادیث مرتبط تکمیل شد. سپس به روش نمونه گیری نظری 22 نفر از استادان دانشگاه و روحانیان خبره انتخاب شدند و از آنها مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق به عمل آمد. تحلیل داده ها به صورت مستمر و در سه مرحله شناسه گذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد و مصاحبه با متخصصان تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. یافته های پژوهش نشان داد حق مداری در تصمیم گیری راهبردی ارزشی نقش محوری دارد. هم چنین ابعاد الگو شامل عوامل زمینه ساز (التزام به ارزشها، ارزشهای دنیا، محیط، وراثت)، عوامل مؤثر (ویژگیهای فردی، عوامل راهبردی، استعانت از خدا و شرایط) و عوامل بازدارنده (ضد ارزشها و افراط و تفریط) است که بر کنش متقابل یا فرایند تصمیم گیری راهبردی حق مدار تأثیر می گذارد و باعث می شود تصمیم در جهت صحیح خود قرار گیرد و به نتایج مطلوب مانند رضای خداوند منان و نتایج دنیوی و اخروی منتهی شوند.

در مبحث عدالت سازمانی تاکنون، به ادراک عدالت در میان کارکنان نسبت به فرادستان و نیز همکاران همسطح نسبت به یکدیگر پرداخته شده است. اما طبق تفسیر ابن میثم از خطبه 216 امکان ادراک عدالت در فرادستان نیز ممکن است. بنابراین هدف پژوهش شناسایی مؤلفه های مفهوم ادراک عدالت فرادست نسبت به زیردست، مبتنی بر بیانات امام علی(ع) در نهج البلاغه است؛ لذا با استفاده از شیوه تحلیل مضمون، متن نهج البلاغه با منطق توقعِ بجای فرادست از زیردست نسبت به ادا کردن حقوق خود شناسه گذاری شد. براساس یافته های پژوهش در مجموع 202 شناسه مشخص، و در قالب 28 مضمون پایه، ادراک عدالت در فرادست به عنوان مضمون فراگیر و چهار مضمون سازماندهنده «وفاداری»، «خیرخواهی برای فرادست و مجموعه»، «پذیرش دعوت و اقبال» و «اطاعت» ساماندهی شد. نتیجه پژوهش ایجاد شاخصهایی برای عملیاتی سازی این ادراک در میان فرادستان است که می توان برای بررسی ارتباط این مفهوم با دیگر مفاهیم حوزه سازمان در قالب متغیر مستقل، وابسته و یا تعدیلگر استفاده کرد.

تاکنون نظریه پردازان، راهبرد های گوناگونی برای مدیریت تغییر ارائه کرده اند و در مطالعات مدیریت اسلامی به مدیریت عصر پیامبر در پیدایش ارزشها و هنجارهای اسلامی اشاراتی شده است. در این تحقیق با استفاده از نظریه برخاسته از داده ها و روش شناسی فراتحلیل برجسته ترین مقوله های اصلی، شرایط علّی، زمینه ای، واسطه ای، راهبردها و پیامدهای مورد مطالعه استخراج شد و به تأیید گروه دلفی شامل استادان حوزه و دانشگاه رسید. سپس با بررسی مقایسه ای راهبرد های تغییر در عصر پیامبر (ص) و دوران معاصر، مشابهت ها و تفاوتهای این راهبرد ها شناسایی و تحلیل شد. نتایج پژوهش حاکی از شناسایی ده عامل اصلی در بررسی راهبردهای تغییر در دوره پیامبر(ص) و راهبرد های تغییر در قرن بیستم است که این دگرگونی ها عبارت است از: دگرگونی در سطح نهادها و ساختها، نهادهای حکومتی و سیاسی، نهادهای حقوقی، نهاد خانواده، نهادهای تعلیم و تربیت، نهادهای اقتصادی، دگرگونی در سطح سازمانها و پایگاه های اجتماعی، دگرگونی در سطح رفتارهای معمول، دگرگونی در سطح فرهنگ و دگرگونی در سطح اعتقادات. به طور کلی تغییر مبانی در دوران معاصر بر اساس لذات و نیازهای انسانی است؛ این در حالی است که مبانی تغییر در دوره پیامبر(ص) بر احکام و حدود اسلامی مبتنی است.

یکی از وظایف رهبری در نظام جمهوری اسلامی ایران، تعیین سیاستهای کلی نظام است. نامگذاریها و تعیین شعارهای سال را می توان یکی از جلوه های تعیین سیاستهای کلی نظام اسلامی از سوی مقام معظم رهبری دانست. در همین راستا، سال ۱۳۹۸ از سوی مقام معظم رهبری، سال «رونق تولید» نام گرفته است. در این مقاله با روش داده بنیاد بیانات مقام معظم رهبری طی سه دهه گذشته در زمینه "رونق تولید" در سه مرحله شناسه گذاری باز، محوری و انتخابی در قالب 28245 شناسه باز، 199 مفهوم و 32 مقوله اصلی و با محوریت «حماسه تولید» به صورت الگویی مفهومی ارائه شد. یافته های پژوهش نشان می دهد افزایش اشتغال، رشد اقتصادی پایدار، افزایش تاب آوری اقتصادی، افزایش عزت و نشاط ملی، توسعه صادرات و افزایش عدالت اجتماعی از پیامدهای تحقق رونق تولید است. نوآوری پژوهش کمک به سیاستگذاران اجرایی است تا با توجه به منویات مقام معظم رهبری به صورت نظام مند به تصمیم گیری در عرصه رونق تولید اقدام کنند.