مدیریت اسلامی

صبر واسطه اصلی در تحقق اهداف، به ویژه در دستیابی به هدفهای بزرگ است و این سنت قطعی الهی است که بدون صبر، پیامبران هم قادر به تحقق اهداف مدیریتی خود نبودند. هدف این پژوهش تدوین و اولویت بندی ویژگی های سازمان صبور با رویکرد اسلامی است که در آن ویژگی های مذکور در ارکان پنجگانه سازمان(افراد ، اهداف، ساختار،محیط و فناوری) شناسایی و تبیین شده است. این پژوهش از لحاظ نحوه اجرا توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه خبرگان متشکل از اساتید دانشگاه، مدیران و کارشناسان دستگاههای حاکمیتی و اجرایی استان فارس بود که از میان آنها 15 نفر به صورت هدفمند و غیر تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. در روند اجرای پژوهش، ابتدا ویژگی های اولیه سازمان صبور با توجه به مطالعه ادبیات پیشین، آیات قرآنی، نهج البلاغه و نظرات خبرگان شناسایی شد. در گام بعد با بکارگیری روش دلفی فازی، ویژگی های نهایی شناسایی و پالایش گردید. سپس با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی، ویژگی های نهایی در ارکان پنج گانه سازمان، رتبه بندی و اهمیت گذاری شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان ارکان پنچ گانه سازمان، رکن افراد- مدیران با وزن 33352/0 مهمترین رکن سازمان صبور است. "تصمیم گیری غیرعجولانه مدیران در مواجهه با رویدادهای مختلف" با وزن 31502/0 دررکن افراد – مدیران، " برخورد همراه با احترام کارکنان با ارباب رجوع" با وزن 48131/0 در رکن افراد- کارکنان ، " استقامت و پایداری در دستیابی به اهداف سازمانی " با وزن 55431/0 در رکن اهداف، "ارتباطات کارآمد " با وزن 29174/0 در رکن ساختار، " برنامه ریزی و اقدام برای اتمام شرایط اضطرار که سازمان با آن مواجهه می شود " با وزن 57352/0در رکن محیط بیرونی، " فرهنگ عدم انتقام جویی در مقابل بدی های دیگران " با وزن 44573/0در رکن محیط درونی، " عدم وابستگی به فناوری های جدید " با وزن 66134/0 در رکن فن آوری مهمترین ویژگی های سازمان صبور هستند.

در چندین دهه اخیر، رابطه عقلانیت ابزاری و تصمیم گیری از مهمترین موضوعات مورد توجه در علوم مربوط به رفتار انسان بوده است. بطوریکه همین موضوع، از سال 1978 تا 2020 بارها جایزه نوبل علمی را به خود اختصاص داده و منشأ شکل گیری اقتصاد رفتاری شده است. اگر بر نقشه دستاوردهای علمی این موضوع دقت شود این نکته بدست می آید که با لحاظ دو متغیر اصلی مطلوبیت و عقلانیت، هنوز یکی از جنبه های رفتاری انسان یعنی تصمیم گیری ضدّعقلایی معرفی و تبیین نشده است. و همزمان، اصلی ترین دلیل وجود چنین نوعی از خلأ نظری در توسعه مدل های رفتاری جدید، محدودیت های علمی و ابزار و روش های آزمایش در اختیار بشر بیان شده است. بنابراین در این پژوهش از نگاه قرآن کریم –به عنوان منبع آگاهی بخشی فراتر از محدودیت های کنونی بشری- چگونگی رابطه عقلانیت و تصمیم گیری تحت تأثیر متغیر فشار زمانی بررسی، کشف و مدل سازی شده است. قرآن کریم در تبیین مدل تصمیم گیری ضدّعقلایی روشن می کند که وجود شرایط مطلوب یا نامطلوب، یک اتفاق ادراک شده و نسبی از سوی فرد فردِ انسان هاست. درنتیجه اگر فردی خود را در شرایط نامطلوب ادراک کند (فارغ از اهمیت نگاه دیگران به همان شرایط)، وی به تصمیم گیری در شرایط فشار سوق داده شده و تلاش های تقلّاگونه ذهنی و عملی او برای رهایی از این وضعیت آغاز می شود. و این شرایط فشار، منجر به افزایش احتمال انتخاب گزینه های نامطلوب برای او می گردد. و درادامه در یک چرخه بازخوردی معیوب، خودِ این تصمیم نامطلوب باعث می شود تا فرد قضاوت قاطعانه تری نسبت به وجود شرایط نامطلوب خویش بکند. مطابق با مدل بدست آمده موثرترین رویکرد لازم برای شکستن این چرخه، خروج فرد از احساس احاطه شدن با شرایط نامطلوب و یا فشار می باشد. همچنین راهکارهایی مثل اقدام به تصمیم نگرفتن تا زمان مناسب، و یا توجه به داشته ها و ایجاد احساس خوب، در خروج تصمیم گیر از این چرخه کمک می نماید. اعتبار مدل بدست آمده از دو طریق محرز می شود: اول؛ فرآیند پژوهشی کشف مدل از قرآن مسیری مطمئن باشد. دوم؛ مدل بدست آمده از حساسیت علمی (به معنای سازگاری و توجیه کنندگی با ساختارها، داده ها و نظریه های علمیِ مرتبط) برخوردار باشد. به همین منظور این تحقیق بر اساس روش تحلیل محتوای کیفیِ انطباق یافته با خصوصیات متن قرآن کریم انجام شده و در مسیر بررسی خود به تجزیه و تحلیل نظام مند هشتصد و چهارده آیه منتخب از قرآن کریم پرداخته است. و بعلاوه اینکه مدل بدست آمده با ساختار استاندارد مدل های رفتاری، داده های یک آزمایش تجربی مرتبط و همچنین نظریه های علمی مرتبط تطبیق داده شده و هماهنگی ادعاهای برخاسته از مدل با آن ها توضیح داده شده است.

مدیریت اسلامی در جامعه ایرانی را می توان یکی از کلیدواژه های اصلی انقلابی دانست که دین اسلام در آن محوریت دارد؛ در این راستا از منظر امام (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) سیاست و اخلاق و رفتار فردى و اجتماعى ناشی از آن از دین قابل تفکیک نیست. از نگاه رهبران فرزانه انقلاب، در اسلام قدرت با اخلاق پیوسته است و قدرت عارى از اخلاق، یک قدرت ظالمانه و غاصبانه است؛ بنابراین یکی از الزامات مدیریت اسلامی تعهد و تقید کارگزاران دولت اسلامی به اخلاق اسلامی و رفتار ناشی از آن برای کاربست سیاست در جامعه است که رفتار سیاسی متفاوتی از الگوهای رایج سیاسی در کشورهای دیگر را می طلبد.با هدف شناسایی ویژگی های اخلاق و رفتار سیاسی اسلامی تحقیق پیش رو به این سوال پرداخته که شاخص های اخلاق و رفتار سیاسی کارگزاران دولت اسلامی از منظر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) کدامند؟ برای پاسخ به سوال پژوهش، فرمایشات معظم له از سال 1368 تاکنون با استفاده از روش پیشنهادی اترید- استرلینگ که یکی از روش های کدگذاری در تحلیل مضمون است بررسی و این نتیجه حاصل شده که شاخص های اخلاق و رفتار سیاسی مدنظر ایشان را در مولفه های ایمان، بصیرت، تبیین درست، اعتماد، عدالت، شجاعت، قانونمداری، مصلحت شناسی و پایداری با 34 شاخص که در مدل انتهای تحقیق آمده می توان دسته بندی نمود.

هدف این پژوهش طراحی الگوی شایستگی های مدیران جهادی است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، توسعه ای و ازنظر راهبرد پژوهشی ترکیبی از نوع اکتشافی است. مواد و محتوای آن در مرحله کیفی شامل بیانات مقام معظم رهبریمدظله العالی، مصاحبه ها و ادبیات و پیشینه پژوهش و جامعه آماری پژوهش در مرحله کیفی، شامل دو گروه خبرگان علمی و مدیران و در مرحله کمی شامل مدیران باسابقه بیش از 20 سال و اعضای هیئت علمی حوزه مدیریت است. حجم نمونه در مرحله کیفی 12 و در مرحله کمی 50 نفر بود. اعضای نمونه در مرحله کیفی از طریق نمونه گیری هدفمند و در مرحله کمی از طریق نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، مصاحبه عمیق و پرسش نامه محقق ساخته بود. تحلیل داده های کیفی با استفاده از روش تحلیل محتوا و داده های کمی با استفاده از آمار استنباطی صورت گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که الگوی شایستگی مدیران جهادی دربردارنده 71 مؤلفه شایستگی است که در قالب هشت بعد دانش(دو مؤلفه)، توانایی ها (شش مؤلفه) مهارت(12مؤلفه) نگرش(19مؤلفه) ویژگی های شخصیتی(10مؤلفه) بینش(چهار مؤلفه) ویژگی های اخلاقی(16مؤلفه) و اعتبار(دو مؤلفه) بودند. یافته های تحقیق نشان داد که مهم ترین شایستگی های یک مدیر جهادی، نگرش جهادی و برخورداری او از مهارت های لازم برای انجام وظایف و مسئولیت ها است.

وجود الگویی جهت پاسخ گویی به نیازهای مادی و معنوی در جامعه، براساس تعالیم غنی و نجات بخش اسلام یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. هدف اصلی این پژوهش طراحی مدل مدیریت اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. این پژوهش دارای رویکرد کیفی، از بعد هدف کاربردی، ماهیت آن اکتشافی و استراتژی یا روش تحقیق، تحلیل مضمون می باشد. روش گردآوری داده ها مطالعه اسناد بالادستی و مصاحبه های باز و گلوله برفی از خبرگان می باشد که براساس اشباع نظری داده ها از 45 نفر از خبرگان مصاحبه بعمل آمد. ابزار پژوهش مصاحبه و نمونه آماری 45نفر می باشد. برای تحلیل داده ها از مقایسه مستمر طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. با تجزیه و تحلیل داده ها، الگوی مدیریت اسلامی ایرانی پیشرفت در پنج مقوله یا بعد، شامل بعد فرهنگی اسلامی ایرانی پیشرفت، بعد اقتصادی اسلامی ایرانی پیشرفت، بعد علمی اسلامی ایرانی پیشرفت، بعد حکومتی اسلامی پیشرفت و بعد تبلیغی اسلامی ایرانی پیشرفت بدست آمد و در نهایت مدل پژوهش توسط خبرگان تأیید شد.

یکی از مهم ترین کارکردهای منابع انسانی، مدیریت عملکرد کارکنان می باشد. یک سیستم مدیریت عملکرد مؤثر می تواند عملکرد کارکنان را در چارچوب اهداف سازمان هدایت کرده و عملکرد آنان و متعاقباً سازمان را ارتقاء بخشد. هدف این پژوهش تبیین ابعاد و مؤلفه های مدیریت عملکرد کارکنان با توجه به ارزش های اسلامی و بر اساس آموزه های نهج البلاغه می باشد. پژوهش از نوع کیفی بوده و بر اساس روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. پس از مطالعه ی نهج البلاغه، 320 مضمون پایه استخراج گردید که با توجه به ارتباط معنایی در قالب 86 مضمون سازمان دهنده و 8 مضمون فراگیر تقسیم بندی شده اند. مضامین فراگیر مدیریت عملکرد شامل ترسیم چشم انداز مشترک، تبیین شاخص های عملکرد مدیران، تبیین شاخص های عملکرد کارکنان، توسعه ی یادگیری پایدار، ارتقاء بالندگی فردی، پایش و سنجش عملکرد، جبران خدمت و کیفر خطاکاران می باشد. 7 مضمون سازمان دهنده به عنوان شاخص ترسیم چشم انداز مشترک، 9 شاخص عملکرد برای مدیران، 16 شاخص عملکرد برای کلیه ی کارکنان سازمان، 14 مضمون سازمان دهنده به عنوان شاخص های توسعه یادگیری پایدار، 9 مضمون سازمان دهنده برای ارتقاء بالندگی، 20 مضمون سازمان دهنده به عنوان شاخص های پایش و سنجش عملکرد، 6 شاخص برای جبران خدمت ونهایتاً 5 شاخص برای کیفر خطاکاران از نهج البلاغه استخراج گردیده است.