مدیریت اسلامی

مدیریت به عنوان فرایند انجام وظایف مرتبط به هم است که در ماهیت و محتوای این وظایف، سازوکارهایی وجود دارد که هر وظیفه به انجام می رسد و با سایر وظایف ارتباط برقرار می کند. مکاتب مدیریت در جستجوی مفاهیم و اصول مستحکم هستند تا بتوانند کارایی و بهره وری را ازطریق کارکردهای مدیریت در سازمانها تضمین نمایند. هر یک از مکاتب مطرح در مدیریت با اتکا به یک عنصر محوری، تلاش کرده است که کارکردهای مدیریت را حول آن محور سازماندهی کرده و عملیات مدیریت را بر مبنای آن در سرتاسر سازمان محقق سازد

الگوی رفتار مصرف در هر جامعه، در تخصیص منابع برای تولید انواع کالا، توزیع آن و همچنین توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نقشی تعیین کننده دارد. در این مقاله با رویکردی اسلامی به این حوزه پرداخته شده است و تلاش بر این است که با تکیه بر آیات قرآن کریم به عنوان منبع اصلی دینی، الگوی اسلامی رفتار مصرف کننده تبیین و ارائه شود؛ به عبارت دیگر مسئله اصلی این پژوهش، پرسش از دلالت های عملی آیات قرآن کریم در رفتار مصرف کننده است. برای پاسخ به این مسئله همه آیات قرآن کریم، با روش تحلیل مضمون مورد مطالعه و شناسه گذاری قرار گرفت. در مرحله ی اول 300 آیه از آیات قرآن کریم که به نوعی با موضوع مقاله مرتبط بود جدا و در مرحله تحلیل، 900 شناسه احصا شد. شناسه ها در قالب مضمون ها دسته بندی و پالایش و با توسعه ی دامنه ی مطالعه، به تفسیر المیزان مرحوم علامه طباطبایی و روایات تفسیری ذیل آیات، شواهد بیشتری برای مضمون های اصلی گردآوری و تحلیل شد. بر این اساس با استخراج 4 مضمون فراگیر، 8 مضمون یکپارچه ساز و 17 مضمون پایه، درخت واره مضامین رفتار مصرف در قرآن کریم استخراج و الگوی رفتار مصرف از منظر قرآن کریم ارائه شده است.

ترویج و اشاعه خط مشی یکی از مهمترین چالش های نظام خط مشی گذاری در کشور است و هزینه های فراوانی را به متولیان این حوزه تحمیل کرده است. در یک بررسی تاریخی می توان دریافت که وقف به عنوان یکی از سنت های مورد تایید شارع مقدس، از ظرفیت ها و قابلیت های بالایی برای نهادینه سازی، حفظ و گسترش نیت واقفان دارد که می تواند به مثابه یک چرخه خط مشی گذاری در نظر گرفته شود. در این تحقیق علاوه بر بررسی تحلیلی- تاریخی وقف و نقش آن در شکل گیری تمدن دوران صفویه، با بیش از 15 نفر از خبرگان وقف مصاحبه گردید و با استفاده از روش تحلیل مضمون مدل اشاعه در وقف احصاء گردید. در مدل نهایی مولفه های اشاعه در وقف شکل گیری تصمیمات (وقف کردن) بر اساس نیاز عمومی پایدار، فرد- خط مشی گذار، مدیریت امینانه، حمایت شبکه ای و عینیت داشتن در کنار قابلیت اعتماد پذیری و بروزشوندگی معرفی شده اند.

مدیریت جهادی الگوی جدیدی نظریات مدیریتی است که پس از انقلاب اسلامی ایران بسط پیدا نمود. مدیریتی که با به کارگیری هنر و علم مدیریت و استفاده توأمان از مفاهیم اسلام توانسته، پنجره های جدیدی را به روی سیستم مدیریت کشور بگشاید. هدف این پژوهش بررسی نگرش های موجود در حوزه مدیریت جهادی است. در انجام این پژوهش، از روش کیو استفاده شده است. مشارکت کنندگان این پژوهش، تعداد 10 نفر از مدیران کمیته امداد امام خمینی بودند که با موضوع تحقیق ارتباط مستقیم داشتند. فضای گفتمان پژوهش حاضر از منابع گوناگونی جمع آوری گردید و پس از ارزیابی و جمع بندی فضای گفتمان، از میان 197 عبارت کیو، درنهایت 70 عبارت به عنوان نمونه عبارات کیو(دسته کیو) پس از نظرسنجی از خبرگان انتخاب شد. پس از جمع آوری اطلاعات حاصل از مرتب سازی کیو، این اطلاعات با روش تحلیل عاملی کیو تحلیل گردید. تحلیل توزیع نشان داد که می توان تعداد چهار الگوی ذهنی متمایز را در میان مشارکت کنندگان تحقیق در مورد عوامل مؤثر بر تعیین ذهنیت های موجود در حوزه مدیریت جهادی شناسایی نمود که جمعاً 91/74 درصد از واریانس کل را تبیین نمودند. این چهار الگوی ذهنی به ترتیب با نام های الزامات نظارتی، الزامات رفتاری، الزامات رهیافت، الزامات بنیادی نام گذاری گردید.

بر اساس آموزه های اسلامی، شیوه رهبری دارای دو عنصر «نرمش حداکثری» و «شدّت عمل حداقلی» است. این شیوه رهبری با نظریه های رفتاری شباهت هایی دارد، در مکتب نئوکلاسیک ها «کارکنان» کانون توجه بوده و تلاش می شود تا از طریق کارمندمداری، خروجی بیشتری عاید سازمان شود. این دیدگاه به چه میزان با آموزه های اسلامی قرابت دارد، آیا نرمش و رفق حداکثری همان کارمندمداری است؟ شاخص های نرمش و رفق کدامند؟ بر اساس آموزه های اسلامی، هیچ یک از کارمداری و کارمندمداری پذیرفتنی نیست، زیرا که هر دو در جهت گیری افزایش سودآوری و نگاه ابزاری به انسان مشترک هستند. اما در منابع اسلامی، از آن رو که انسان دارای کرامت ذاتی است، کانون توجه بوده و به همین جهت به نرمش و رفق در باره او سفارش شده است. مهمترین شاخص های نرمش و رفق در مواجه با کارکنان عبارتند از: تفقد، گذشت و تغافل، مشورت، در دسترس بودن، انتقاد پذیری، گوش دادن مؤثّر، گشاده رویی و احترام، تحمل و مدارا، خیرخواهی و امانتداری و رعایت ظرفیت ها. در این تحقیق میزان نرمش و رفق بودن هریک از شاخص ها و نیز تاثیر گذاری هر شاخص بر مطلوبیت رهبری مشخص می شود. نکته جالب آن که حذف و یا کاهش میزان رفتار منفی، تأثیری بیش از ایجاد و افزایش رفتار مثبت در مطوبیت رهبری دارد. هدف این پژوهش استخراج شاخص های نرمش و رفق و اولویت گذاری میان آنهاست. روش پژوهش، آمیخته از اجتهاد حوزوی و روش میدانی است قلمرو پژوهش عمدتاً فرمایشات حضرت علی(ع) می باشد.

رفتارهای انحرافی، یکی از رفتارهای نامطلوب است که به وسیله کارکنان به منظور سرپرستی ظالمانه در محیط کار پاسخ داده می شود. کارکنان رفتار پرخاشگری و تلافی-جویانه را در مقابل بدرفتاری بین شخصی سرپرستان به نمایش می گذارند و در نهایت درگیر رفتارهای انحرافی می شوند. هدف از پژوهش حاضر، واکاوی نقش سرپرستی ظالمانه بر رفتارهای انحرافی کارکنان با تأملی بر نقش تعدیلگری اخلاق کار اسلامی و سرمایه روان شناختی است. مطالعه حاضر با هدف کاربردی و روش توصیفی- همبستگی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش همه کارکنان ادارات دولتی استان سمنان است و روش نمونه گیری در دسترس بود که متناسب با حجم جامعه در هر سازمان، حجم نمونه به تعداد 218 نفر تعیین شد. برای سنجش متغیرهای سرپرستی ظالمانه از پرسشنامه استاندارد تیپر (2000)؛ رفتار انحرافی از پرسشنامه استاندارد بینت و رابینسون (2000)؛ اخلاق کار اسلامی از پرسشنامه استاندارد توفایل و همکاران (2017) و سرمایه روان شناختی از پرسشنامه استاندارد لوثانز و همکاران (2015) استفاده شد و به کمک مدل یابی معادلات ساختاری در نرم افزار Pls Smart- مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد سرپرستی ظالمانه بر رفتار انحرافی کارکنان تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین، اخلاق کار اسلامی و سرمایه روان شناختی رابطه بین سرپرستی ظالمانه با رفتارهای انحرافی کارکنان را تعدیل می کند.

اخلاق اسلامی تعهد به کار را فضیلت می شمارد و بر همکاری تاکید دارد. روابط اجتماعی در کار را به عنوان یک نیاز فردی و عامل ایجاد تعادل در زندگی اجتماعی تشویق می کند. از طرف دیگر سرمایه اجتماعی می تواند دسترسی به اطلاعات و منابع حیاتی را برای پیشرفت عملکرد و استفاده از فرصت های محیطی تسهیل کند. سازمان با سرمایه اجتماعی غنی تر می تواند امکان دسترسی به طیف گسترده ای از اطلاعات را برای ایجاد عملکرد نوآورانه داشته باشد. سرمایه اجتماعی یک دارایی نامشهود برای سازمان ها است و سازمان های موفق می توانند از آن به طور مناسب و بجا استفاده کنند. از همین رو در این پژوهش تاثیر بکارگیری اخلاق اسلامی بر سرمایه اجتماعی با نقش میانجی مسوولیت اجتماعی ارزیابی می شود. این مطالعه پیمایشی توصیفی است که در آن از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. دانشگاه شیراز به عنوان نمونه مطالعاتی اسلامی انتخاب گردید. از بین کارکنان دانشگاه شیراز به طور تصادفی 273 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. داده های جمع آوری شده با استفاده از معادلات ساختاری و نرم افزار لیزرل تحلیل گردید. یافته ها نشان می دهد که تاثیر معناداری اخلاق اسلامی بر مسوولیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در دانشگاه مورد مطالعه دارد. بکارگیری اخلاق اسلامی در دانشگاه زمینه ساز دستیابی به سرمایه اجتماعی مناسب می شود.