مدیریت اسلامی

وجود بازیگران مختلف، متعدد بودن برنامه های موجود در هرکدام از حوزه های خط مشی، طولانی بودن فرایند خط مشی گذاری و وجود مباحث فنی عواملی است که خط مشی گذاری را به فرایندی پیچیده تبدیل کرده است. حکومتها برای غلبه بر پیچیدگی های فرایند خط مشی گذاری، نیازمند برخورداری از یک سری توانایی ها هستند؛ «ظرفیت خط مشی» به عنوان یکی از موضوعات جدید در علوم خط مشی اشاره به این تواناییهای حکومت دارد. از آنجا که نظریه پردازان علوم خط مشی معتقدند مؤلفه ها و ابعاد تشکیل دهنده موضوع ظرفیت خط مشی وابسته به عوامل زمینه ای است؛ لذا کاربست این موضوع در کشور نیازمند باز پردازی مفهومی با در نظر گرفتن اقتضائات و لوازم اداره آن است. در این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیل داده بنیاد، بیانات مقام معظم رهبری خطاب به لایه خط مشی گذاران کشور مورد بررسی قرار گرفت و مؤلفه های بومی موضوع ظرفیت خط مشی برای کشور استخراج شد.

هدف این پژوهش، ساخت و اعتباریابی مقیاسی به منظور ارزیابی رفتارهای شهروندی کارکنان با رویکردی مبتنی بر آموزه های اسلامی بوده است. از این رو با مرور مجموعه ای از الگو های رفتارهای شهروندی کارکنان، الگویی که بیشترین تناسب را با هدف پژوهش داشت، انتخاب، و ابزار آن بر همان اساس طراحی شد. طرح نمونه گیری در این پژوهش از نوع تصادفی و چگونگی ارزیابی نیز توسط سرپرستان هر بخش بوده است. به منظور اعتباریابی مقیاس آن نیز از روش تحلیل عاملی تأییدی در بستر نرم افزار ایموس استفاده شد. در بیانی کلی، نتیجه نهایی پژوهش این بود که پرسشنامه رفتارهای شهروندی مبتنی بر آموزه های اسلامی به لحاظ علمی امکان ارزیابی و پایش رفتارهای شهروندی کارکنان را دارا است. در نهایت، توجه به توسعه رفتارهای شهروندی در نقشه راه توسعه منابع انسانی سازمان مورد مطالعه و شناسایی عوامل مؤثر بر شکل گیری این رفتارها در سازمان به عنوان پیشنهادهای کاربردی ارائه شد.

این مقاله می کوشد تا طرحی نو در اندازد و رویکردهای مختلف را نسبت به مدیریت اسلامی مشخص و طبقه بندی کند. روش پژوهش، کیفی است که با استفاده از روش شناسی فرا روش انجام شده است. در نهایت رویکردها از لحاظ قیاسی و استقرایی در چهار دسته طبقه بندی شد. از لحاظ رویکرد قیاسی، رویکردها از لحاظ منشأ و ساختار نظری یا موضوع و از لحاظ منابع و ابزار شناخت طبقه بندی شدند که از لحاظ منشأ و ساختار نظری یا موضوع رویکردها شامل رویکردهای تأییدی، تهذیبی، استنباطی، تأسیسی، تطبیقی و تلفیقی است و از لحاظ منابع و ابزار شناخت، رویکردها شامل رویکرد علمی، رویکرد فلسفی، رویکرد عرفانی و رویکرد دینی است. رویکردها از لحاظ استقرایی از لحاظ ماهیت و محتوای نظریه یا موضوع و از لحاظ غایت پژوهش طبقه بندی شد که از لحاظ ماهیت و محتوای نظری یا موضوع رویکردها شامل رویکردهای اصولگرا، اخلاقگرا، وظیفه گرا، مبانی گرا، تخصصی گرا، الگو گرا، منبع گرا، فقهی گرا، حاکمیت گرا و ترکیبی است. از دیدگاه غایت پژوهش نیز رویکردها شامل رویکردهای موضوع محور، مسئله محور و سنجش و ارزیابی است. در پایان نیز منظومه پژوهشی برای نظام مند کردن مطالعات مدیریت اسلامی پیشنهاد شده است.

این پژوهش به منظور رفع کمبود الگو های غربی و اهمیت تولید علوم دینی و بومی به طراحی و بررسی میدانی الگوی ارزشهای سازمانی مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه پرداخته است. روش این پژوهش به صورت روش آمیخته (کیفی کمی) است. در بخش کیفی و در قسمت اول، استخراج داده ها و مؤلفه ها با روش تحلیل مضمون است و سپس به منظور ساخت شبکه مضمونها و الگوی پژوهش از مصاحبه با خبرگان و پرسشنامه استفاده شده است. بعد از جمع آوری نظر خبرگان، حاصل کار به صورت الگوی ارزشهای سازمانی مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه ارائه شد که شامل چهار مؤلفه ارزشهای اخلاقی فرهنگی، ارزشهای دانشی بینشی، ارزشهای حرفه ای و ارزشهای بنیادین است. به منظور بررسی میدانی الگو، دانشجویان و اعضای هیئت علمی یک نهاد آموزشی و پژوهشی به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. به منظور تعیین حجم نمونه از روش طبقه بندی غیر نسبی و سپس جدول کرجسی و مورگان استفاده شد. نتایج آزمونهای آماری با نرم افزارهای LISREL و SPSS حاکی از آن بود که هر چهار شاخص دانشی بینشی، حرفه ای، بنیادین و اخلاقی فرهنگی با متغیر ارزشهای سازمانی مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه رابطه معناداری دارد.

تحولات اجتماعی و سازمانی در مسیر رسیدن به اهداف و تحقق آرمان های خود، نیازمند عوامل و متغیرهای زیادی هستند. یکی از مهم ترین آنها، وجود رهبران، مدیران و کارگزاران قوی و کارامد برای هدایت مجموعه های مختلف جامعه یا سازمان به سمت اهداف پیش بینی شده است. بیداری اسلامی؛ به عنوان یک پدیده عظیم اجتماعی، برای تحقق اهداف و آرمان های خود، یعنی تمدن نوین اسلامی نیازمند هدایت و رهبری کارامد و اثربخش است. این تحقیق به منظور پر کردن خلاء علمی کشور در این زمینه طراحی و اجرا شده است؛ تحقیق، بنیادی از نوع کیفی اکتشافی است که بر مبناى روش تحلیل مضمون از مجموعه بیانات و دیدگاه های رهبر معظم انقلاب، الگوی «هدایت و رهبری» در بیداری اسلامی تدوین و ارائه شده است. برای تدوین این الگو از نرم افزار تحلیل کیفی (atlas.ti) برای تحلیل مضمون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، این الگو دارای سه مضمون فراگیر، 11 مضمون سازمان دهنده و 36 مضمون اصلی است. روابط میان این مضمونها نیز در قالب این الگو ارائه شده است. در پایان پیشنهاد هایی نیز برای پژوهشهای آینده و مراجع اجرایی ارائه شده است.

این پژوهش با هدف ارائه الگوی مطلوب اثرگذاری سبک رهبری معنوی و انگیزش مبتنی بر معنویت بر عملکرد سازمانی از طریق رضایت شغلی سرمایه انسانی پلیس استان ایلام انجام شده است. روش این پژوهش، توصیفی پیمایشی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل نیروهای پلیس ستاد استان ایلام است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 313 نفر به عنوان نمونه آماری برای مطالعه انتخاب شدند. برای گردآوری داده های پژوهش از چهار پرسشنامه استاندارد استفاده شده است. نتایج الگویابی معادلات ساختاری نشان داد که الگوی پیشنهادی پژوهش مورد تأیید واقع شده است و در ضمن مؤلفه رهبری معنوی با انگیزش مبتنی بر معنویت رابطه مثبت و معناداری دارد (ضریب 71/0) و این دو مؤلفه نیز بر رضایت شغلی (69/0 و 90/0) و عملکرد سازمانی (76/0 و 69/0) اثرگذار است. پیشنهاد می شود به منظور افزایش رضایت شغلی کارکنان و بهبود عملکرد سازمانی، فرماندهان پلیس استان ایلام به چشم انداز سازمانی اهتمام خاصی مبذول دارند و از این طریق احساس شایستگی و مؤثر بودن نیروها را افزایش دهند؛ هم چنین با ایجاد شبکه های ارتباطی غیر رسمی، حس مشارکت کارکنان را افزایش دهند؛ کارکنان را با اهداف و رسالتهای سازمان عجین کنند و در پرداخت حقوق و مزایا و ترفیع شغلی نیروها، رعایت عدالت را سرلوحه کار خود قرار دهند.

موضوع تکالیف و حقوق متقابل دولت و ملت امری است که از دیرباز در فرهنگ ها و ادیان مختلف ازجمله دین اسلام محل بحث و تضاربِ آرا میان متفکران و اندیشمندان بوده است. امیرمؤمنان علی علیه السلام در مقام برجسته ترین اندیشمند تاریخ اسلام بعد از پیامبر گرامی اسلام، در برهه های مختلفی از دوران خلافت خویش بر اهمیت رابطة متقابل و نقش مکمل حکومت و مردم تأکید کرده است. از نمونه های عالی این موضوع نامة 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر نخعی هنگام اعزام وی به فرمانداری مصر و نامة 5 نهج البلاغه خطاب به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان است. این مقالة با رویکرد کیفی و به روش الگو سازی ساختاری تفسیری تدوین شد. اطلاعات اولیه تحقیق با بهره گیری از اسناد معتبری چون نهج البلاغه استخراج، و سپس مفاهیم مرتبط با تکالیف و حقوق متقابل دولت و ملت در قالب روش تحلیل محتوا، استخراج و استنباط گردید. مهمترین رهنمود پژوهش به لزوم درونی سازی تعالیم اسلامی در حوزة سیاستهای کلان دولت و نهادینه سازی رفتارهای مورد تأکید امیرمؤمنان علی علیه السلام بین مدیران ارشد و کارکنان دستگاه های دولتی ناظر است. این آموزه ها مبنای مناسبی را در اختیار دولتمردان و مدیران قرار می دهد تا بر اساس آن روابط خود را با ملت تعریف و تنظیم کنند.

پس از توجه به بیانات مقام معظم رهبری در زمینه مدیریت جهادی و ضرورت و اهمیت به کارگیری آن در دستیابی به اهداف نظام، پژوهشگران بر آن شدند تا با واکاوی این مسئله به شناسایی ویژگیهای معرفِ مدیر جهادی مبادرت ورزند. برای این منظور از روش فراترکیب، که یکی از انواع پژوهشهای فرامطالعه است، استفاده شد. در قدم اول با کلیدواژه های مختلف در مهمترین بانکهای اطلاعاتی پژوهشها و مقالات در کشور جستجو، و 84 اثر شامل مقالات و کتاب در زمینه مدیریت جهادی شناسایی گردید. در قدم بعد با بررسی اولیه این پژوهشها بر اساس شاخصهای معین 38 مورد از آنها انتخاب شد که مستقیم به بررسی ویژگیهای مدیران جهادی پرداخته بود. در ادامه با شیوه شناسه گذاری کیفی بر اساس روش فراترکیب شناسه های اولیه از دل پژوهشهای منتخب استخراج، و در ذیل 148 مفهوم، دسته بندی شد. پژوهشگران پس از مقوله بندی این مفاهیم به 16 ویژگی معرفِ مدیر جهادی در قالب الگوی خورشیدی مدیر جهادی دست یافتند: خدامحوری، دین مداری، اخلاق مداری، بصیرت، تصمیم گیری بر مبنای خرد، شایسته سالاری، سعه صدر، ارتباطات مؤثر با همکاران و مردم، بهره وری فزاینده، اعتماد به نفس، تعهد، انقلابی گری، نظم و قانونگرایی، ایثار، همت فزاینده و مدبر بودن. در پایان این 16 ویژگی در دو ساحت ویژگیهای عمومی و جهادی مدیران تقسیم بندی شد.