تاریخ علم

تاریخ علم

تاریخ علم دوره 7 سال 1388 شماره 1 (پیاپی 8) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

رساله میرزا ابوتراب نطنزی در تثلیث زاویه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 180 تعداد دانلود : 868
تثلیث زاویه به همراه تربیع دایره و تضعیف مکعب از مسائل کهن ریاضی است که ریاضی دانان بسیاری در بار? آنها اظهارنظر کرده اند. محاسب? وتر ثلث یک زاویه با استفاده از یک معادل? جبری از جمله روش هایی است که برای حل مسأل? تثلیث زاویه عرضه شده است. غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق) در رسال? الوتر و الجیب خود با به کارگیری این روش جیب زاوی? یک درجه را با داشتن جیب زاوی? سه درجه محاسبه کرد. پس از او دیگر ریاضی دانان مانند قاضی زاده رومی (د. حدود 840 ق) رساله هایی بر مبنای این رسال? کاشانی تألیف کردند. میرزا ابوتراب نطنزی (د. 1262ق) ریاضی دان عصر قاجار نیز، در اثرش به نام رساله در معرفت وتر ثلث قوس معلومه الوتر به این مسأله پرداخته است. روش او اساساً هندسی است و از لحاظ ریاضی با روش جبری جمشید کاشانی هم ارز است. در این مقاله با ذکر پیشینه ای از مسأل? تثلیث، این رساله بررسی خواهد شد.
۲.

دانسته های دانشمندان مسلمان در باره بیماری قِیصَر در حیوانات(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 674 تعداد دانلود : 557
در متن های دامپزشکی دور? اسلامی بارها به نام قیصر در زمر? بیماری های دامی برمی خوریم که به ویژه در اسب به خوبی توصیف شده است. اشاره به انقباضات عضلانی، بیرون زدگی پلک سوم، اختلال در بلع و علایم دیگر از موارد مهم مورد اشاره در متن های مذکور هستند که این احتمال مترادف بودن واژ? قیصر با کزاز دامی و به ویژه اسبی را قوت می بخشد. در این مقاله به بررسی دو مفهوم کزاز و مترادف های قیصر از دو دیدگاه ریشه شناسی و مفهوم شناسی تاریخی و همچنین بررسی علمی آسیب شناختی بیماری قیصر پرداخته ایم.
۳.

مدل سیاره ای قطب الدین شیرازی در اختیارات مظفری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 299 تعداد دانلود : 878
قطب الدین شیرازی از منجمان صاحب نظریه در حوز? مدل های غیر بطلمیوسی است. بعد از آن که مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی، با مطالعاتی در دو کتاب نهایه الإدراک فی درایه الأفلاک و التحفه الشاهیه معرفی شد، مورخان علم متوجه شدند که این مدل در واقع از آنِ منجم دیگر مکتب مراغه، مؤیدالدین عُرضی، است. بنا بر این، مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی تا به امروز ناشناخته مانده بود. مدل سیاره ای قطب الدین برای سیارات خارجی، در کتاب اختیارات مظفری با وضوح بیشتری عرضه شده، که در این مقاله معرفی می شود. البته این مدل بر خلاف دیگر مدل های غیربطلمیوسی مکتب مراغه، دارای اشکالات رصدی است، چرا که در این مدل، مرکز تدویر در فاصل? نسبتاً زیادی از مرکز تدویر بطلمیوس در نظر گرفته می شود و در نتیجه فاصل? مشاهدات رصدی و مقادیر محاسبه شده قابل چشم پوشی نیست.
۴.

رساله فارسی اسطرلاب منسوب به عبدالرحمان صوفی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 915 تعداد دانلود : 237
عبدالرحمان صوفی منجم شناخته شده ای است که آثاری در زمین? نجوم، ریاضیات و کیمیا دارد. اهمیت کتاب صورالکواکب اش سبب شده است که به دیگر آثار او کمتر پرداخته شود. چهار رساله در اسطرلاب به صوفی منسوب است که یکی از آنها به فارسی است. از میان این چهار رساله انتساب سه رسال? عربی به او قطعی است. در این مقاله ضمن ویرایش متن رسال? فارسی، مطالب آن با معادل هایش در رساله های عربی مقایسه شده است.
۵.

جوامع العلوم اثر ابن فریغون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 158 تعداد دانلود : 468
نوشت? منتشر نشده ای که از مرحوم هوشنگ اعلم به زبان فرانسه بر جای مانده و خانم نگار نادری آن را به فارسی برگردانده است. تصویر دست نوشت? به جا مانده از هوشنگ اعلم در پایان این مقاله پیوست شده است. تمام آنچه در باب این مؤلف، شعیا بن فریغون می دانیم، این است که شاگرد ابوزید احمد بن سهل بلخی، دانشمند و جغرافی دان ایرانیِ در گذشته به سال 322ق/934م، بوده است، که در نتیجه رونقش در نیم? نخست سد? چهارم هجری بوده است، و این که او جوامع العلوم را برای امیر ابوعلی احمد بن محمد بن مظفر، حاکم جوزجان تألیف کرده است.
۶.

Persian and Arabic Calendars as Presented by Anania Shirkatsi(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 313 تعداد دانلود : 921
Here is an attempt to present the ideas concerning the Medieval Persian and Arabic calendars as offered in the works of the 7th century A.D. Armenian scientist Anania Shirakatsi. The calendars of Christian Persians and Arabs, as explained in Anania’s work, are of the Julian type, with 365.25 days per year. By Persian and Arabic Calendars, he means variants of the Julian calendar used by groups of Christians living in the Persian and Arabic lands. These calendars had a structure very different from what is generally known as Arabic or Islamic and the traditional Persian calendar.
۷.

History and Provenance of the “Chinese” Calendar in the in the Zij-i Ilkhani(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 367 تعداد دانلود : 229
This article sheds light upon a “Chinese” calendar described in the Z?j-i ?lkh?n?. In previous studies, some characteristics of the calendar were ascribed to the “Uighurs” However, I will show that it was not originally associated with the Uighur. This “Chinese” calendar was brought to Iran by the Chinese Taoist Fu Mengchi who accompanied his ruler Hülegü. Fu Mengchi informed Nas?r al-D?n T?s? of the Chinese calendrical system, which T?s? described in his Z?j-i ?lkh?n?. Soon afterward, the calendar was included in the z?j of Muhy? al-D?n Maghrib?, because it was only used among the Mongol ruling class and their Buddhist servants, who were called Uighur. Muhy? al-D?n labeled the “Chinese” calendar the “Chinese-Uighur” calendar, and this title was repeated in subsequent z?jes. Therefore, modern scholars have regarded the calendar as a product of the Uighurs. However, the title “Uighur” attached to the calendar in later z?jes does not reflect the characteristics of the calendar, but rather the circumstances in which it was utilized.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۳