حکیمه ملک احمدی

در ایران، در دهه های اخیر، گفتمان های اصلاح طلبی، اصول گرایی و اعتدال هر یک به گونه ای به "بازنمایی" زنان پرداخته، هویت هایی را به آنان منتسب نموده و سیاست گذاری های مربوطه شان را بر آن اساس بنا نهاده اند. گفتمان اعتدال طلب روحانی به عنوان جدیدترین و ناشناخته ترین گفتمان در این عرصه کمتر مورد واکاوی علمی قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر تحلیل گفتمان سخنرانی های روحانی، نماینده رسمیِ دولت اعتدال، به منظور شناسایی و معرفیِ ویژگی های منتسب به زنان در این گفتمان است. رویکرد راهنما در تحقیق، رویکرد لاکلا و موفه بوده است. بر اساس تحلیل مضامین سخنرانی ها می توان گفت، «برابری جنسیتی» دال مرکزی این گفتمان بوده؛ «عفاف محوری»، «هم ارزی فضای عمومی و خصوصی»، «نقش های اجتماعی فراسنتی»، «بازخوانی اسلامی- انقلابی از جنسیت» و «نگاه غیر امنیتی به حضور زنان» برهه هایی هستند که زنجیروار حول دال مرکزی بالا برای تثبیت موقتی معنای هویت و جایگاه اجتماعی زنان مفصل بندی شده اند. همچنین به نظر می رسد گفتمان اعتدال، بیشتر "اجتماعی - اقتصادی" است تا سیاسی (اصلاح طلبی) یا فرهنگی (بنیادگرایی)؛ اما مجموعه دال های مورد تأکید آن با گفتمان اصلاح طلبی قرابت و سنخیت بیشتری دارد تا گفتمان اصول گرایی.

عشق از مهم ترین مفاهیم انسانی و پایه اساسی شکل دهی ارتباط بین دو جنس است که در علوم مختلف و آرا و نظریات فلاسفه و متفکران به روش های متفاوتی بررسی شده است. با وجود این، درباره نگاه از درون و از منظر کنشگران درگیر در رابطه عاشقانه، کمتر بحث شده است. هدف پژوهش حاضر، کاوش در تجربه زیسته عشق و گونه شناسی آن بود. برای این منظور با رویکرد پدیدارشناسی با 14 نفر از دانشجویان دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان که عشق را تجربه کرده بودند، مصاحبه عمیق شد. تجزیه و تحلیل مصاحبه ها با استفاده از روش کولیزی، نشان دهنده آن بود که چهار گونه عشق ورزی از تجربه مشارکت کنندگان استخراج شدنی است: 1- عشق به منزله دستاورد، با دو زیرمقوله ساخت تجارب مشترک و صعود، 2- عشق به منزله تجربه عاطفی غیرمنتظره، با دو زیرمقوله تجربه دست یافتنی و تجربه دست نیافتنی، 3- عشق به منزله اعتیاد و 4- عشق به منزله تجربه فیزیولوژیک. همچنین گونه تجربه غیرعاشقانه ای در یافته ها شناسایی شد: «تجربه رابطه جنسی عاری از عشق». در مجموع می توان گفت کنشگران بر مبنای تجارب گوناگون در طول زندگی و ساختاری که در آن رشد کرده اند، گونه های مختلف عشق ورزی را شکل می دهند؛ اما تجربه مشترک در همه آنها، رویارویی با عشق به منزله امری زمینی و دست یافتنی است.

فراواقعیت یکی از مفاهیم کلیدی در نظریه بودریار است. یکی از زمینه هایی که فراواقعیت به شدت در آن رسوخ کرده، مسائل جنسی است. بر این اساس در پژوهش حاضر با اذعان به هرزه نگاری به عنوان نوعی فراواقعیت در حوزه جنسی و با استفاده از مفاهیم خاص بودریار در این خصوص، تجارب مصرف کنندگان این محصولات، با استفاده از روش تئوری زمینه ای پیگیری می شود. جامعه مورد مطالعه، کاربران محصولات هرزه نگاری بودند که به روش نمونه گیری هدفمند 20 نفر (10 نفر زن، 10 نفر مرد) از سه کلینیک روان شناسی و همچنین از گروه های مجازی با محتوای جنسی انتخاب و مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. تحلیل یافته ها به روش سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام گرفت. یافته های این پژوهش شامل سه مقوله کلی با زیر مقوله های آن، شامل فراواقعیت رابطه ای (کنش جنسی رسانه ای و توهم سرخوشی و رضایت)، فراواقعیت تجربه ای (ماجراجویی جنسی و تداخل تخیل جنسی با امور روزمره) و فراواقعیت پیامدی (زن به مثابه کالای مصرفی و گرفتاری در تسلسل دال های جنسی) بود. نتیجه کلی به دست آمده حاکی از آن است که تقلید از کنش های جنسی نمایش داده شده در هرزه نگاری، به نتایج دلخواه و رضایت جنسی در دنیای واقعی افراد منجر نمی شود چون واقعیت نداشته و ساخته رسانه است، لذا عدم رضایت جنسی در دنیای واقعی به عنوان مفهوم محوری تحقیق حاضر قلمداد می شود. چرا که در هرزه نگاری صرفاً با استفاده از وضوح رنگ های تصاویر، چیزی درخشنده تر، رنگی تر و جنسی تر ارائه می شود.

تکنولوژی نقش مهمی در ارتباطات دارد و بخش زیادی از روابط افراد را در درون خود شکل می دهد. بر همین اساس قادر است ایدئولوژی خاص خود را بر روابط چهره به چهره تحمیل کند و سبک زندگی خاصی را شکل دهد که از آن با عنوان موبایلیزیشن با ویژگی هایی، مانند سرعت و کمیت یاد می شود. هدف این پژوهش پیگیری تجربه های کاربران از موبایلی شدن روابط است. برای این منظور، با روش پدیدارشناسی و تمرکز بر فضاهای مجازی گوناگون، با 12 نفر از کاربران وسایل ارتباطی مصاحبه کرده ایم و استفاده از تلفن همراه و شبکه های مجازی را با دیدگاه «رضایتمندی و خشنودی» بررسی کرده ایم. یافته ها با روش 7 مرحله ای کولایزی تحلیل شده است و حاصل آن استخراج دو تِم «تجربه از تکنولوژی» و «تجارب ارتباطی» است که هر کدام از آن ها زیرمقوله های جزئی تری دارند. نتایج حاکی از آن است که کاربران فرایند تجربه تکنولوژی را به صورت  آشنایی، جذابیت، غرق شدن تا عریانی و دلزدگی و در نهایت، کنترل عامدانه طی می کنند. همچنین، تجارب ارتباطی مشارکت کنندگان گونه های متفاوت ارتباط مخدوش شده را نشان می دهد. این فرایند را موبایلی شدن می نامند؛ یعنی ویژگی ها و ماهیت خاص و زمینه کاربردی موبایل، وارد لایه های انسانی شده و شکل روابط را تغییر می دهد. موبایلی شدن فرایندی فنّاورانه نیست، بلکه فرایندی فرهنگی است. مسئله اختراع نیست بلکه واداشتن مان به کاربرد و احساس نیاز کردن است.

ورود تکنولوژیهای جدید به جوامع پیامدهای درخور توجهی در زندگی افراد برجای میگذارد. بخشی از این پیامدها ناشی از آن است که تکنولوژی تسهیل کنندة دست یابی به امکان و زمینة کنشهای جدید است. دراین میان، اینترنت به علت ویژگیهای خاصی، مثل دامن زدن به پدیدة گم نامی، باعث شکل گیری کنشهای جنسی بدیعی شده است، کنشهایی که دنیای واقعی را نیز متأثر کرده است و پیامدهایی ناخواسته بر مناسبات و موضوعات آن تحمیل میکند. براین اساس و به دلیل اهمیت و بداعت این موضوعات، هدف اصلی پژوهش حاضر درک معنا و بازسازی زمینهای پیامدهای کنش های جنسی صورت گرفته در محیط سایبر بوده است. این مطالعه با رویکردی کیفی، مبتنی بر سنت نظریة زمینهای و با بهره گیری از راهبردهای نمونه گیری هدفمند (نمونه گیری نظری) انجام شده است. بدین منظور، در پاییز و زمستان سال 1389 با 19 نفر از کاربرانی که با هدف گفت وگوهای جنسی و سایبرسکس به اتاقهای گفت وگوی فارسی زبان مراجعه کرده بودند، مصاحبة عمیق صورت گرفت. تجزیه و تحلیل دادهها نیز در سه مرحلة کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی با استفاده از پارادایم کدگذاری اشتراوس و کوربین به انجام رسید. نتایج این پژوهش نشان میدهد، سکس مجازی فرایندی است که کاملاً به صورت تخیلی انجام میشود و هیچ حضورجسمانی از فرد دیگری در رابطه وجود ندارد. پیامدهای این فعالیتها، در سه دستة: پیامدهای کنشی (کنشجنسی رسانهای شده، سبک زندگی جنسی شده و ماجراجویی جنسی)؛ پیامدهای روانی (زندگی چندگانة مضاعف، تحلیل (تضعیف) روان تنی، کشاکش میل و وجدان) و پیامدهای نگرشی (نگاه جنسی به زن) تقسیم پذیر است.

این مقاله بخشی از یک پژوهش است که در آن رابطه علی بین دو متغیر حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک، از یکسو و تغییرات هویت مدرن جوانان شهر اصفهان، از سوی دیگر، مورد مطالعه و بحث قرار می گیرد. پرسشی که این مقاله به آن پاسخ می دهد این است که استفاده از فیس بوک چه تاثیری بر هویت مدرن کاربران جوان اصفهانی دارد؟ به لحاظ نظری از نظریه های هویت در فضای مجازی برای تبیین رابطه دو متغیر بالا استفاده شده و این مطالعه به لحاظ روش شناسی، به صورت ترکیبی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را کاربران جوان فیس بوک در شهر اصفهان تشکیل می دهند. برخی از یافته های این پژوهش نشان می دهد که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده ، میزان مشارکت و فعالیت کاربران و واقعی تلقی کردن محتوای فیس بوک از سوی کاربران و هویت مدرن رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. همچنین فیس بوک از طریق بروز خود واقعی و تخلیه عاطفی، کسب توانمندی های روز و احساس جهان وطنی در بین کاربران خود باعث تقویت هویت مدرن آن ها می شود.

علاقه به داشتن فرزند یکی از نیازهای بنیادین بشر است. از ابتدای تاریخ باروری اهمیت فوق العاده ای داشته و فرزندآوری و تعداد فرزندان یک نوع ارزش اجتماعی محسوب می شده است. البته ناباروری نیز همیشه همراه بشر بوده است و به روش های مختلف افراد در پی درمان آن بوده اند. یکی از جدیدترین تکنیک های کمک باروری، رحم جایگزین است. در این روش پس از لقاح اسپرم و تخمک، جنین به رحم مادر جایگزین منتقل می شود و وی در طول 9 ماه وظیفه نگهداری از جنین را برعهده گرفته و پس از تولد، نوزاد را به والدین اصلی تحویل می دهد. بر این اساس در این پژوهش، محققین به دنبال درک معنا و تجربه این پدیده به کمک مادران در خواست کننده رحم جایگزین بودند. این مطالعه به صورت کیفی با رویکرد پدیدارشناسی و مبتنی بر نمونه گیری هدفمند انجام شده است. به این منظور، مصاحبه های عمیق و بدون ساختار با 10 مادر درخواست کننده رحم جایگزین که به مرکز باروری ناباروری اصفهان مراجعه کرده بودند، صورت گرفت که طی آن مادران درخواست کننده، تجارب خود را در این زمینه بیان نمودند. داده های به دست آمده از این مصاحبه ها با روش 7 مرحله ای کولیزی تجزیه و تحلیل شد، که حاصل آن استخراج پنج تم اصلی از یافته ها بود که عبارت بودند از: «دلایل اقدام»، «رابطه مادر درخواست کننده با مادر جایگزین»، «اطرافیان»، «فرآیند تصمیم گیری» و «نگرانی ها و دغدغه ها». داده های این مطالعه توانست تصویر روشنی از تجارب مادران درخواست کننده رحم جایگزین ارایه دهد.

مادر جایگزین یا رحم جایگزین از جدیدترین تکنیک های باروری است که در درمان زنانی به کار می رود که به نوعی به نگهداری جنین در رحم خود قادر نیستند. در این روش پس از لقاح اسپرم و تخمک، جنین به رحم مادر جایگزین منتقل می شود و او در طی 9 ماه وظیفه نگهداری از جنین را برعهده گرفته و پس از تولد، نوزاد را به والدین اصلی تحویل می دهد. بر این اساس در این پژوهش، محققان به دنبال درک معنا و تجربه این پدیده به کمک افرادی بودند که رحم جایگزین را تجربه کرده اند. این مطالعه به صورت کیفی با رویکرد پدیدار شناسی و مبتنی بر نمونه گیری هدفمند انجام شد . به این منظور، مصاحبه های عمیق و بدون ساختار با 9 مادر جایگزین انجام شد که به مرکز باروری ناباروری اصفهان مراجعه کرده بودند.داده ها با روش 7 مرحله ای کولیزی تجزیه و تحلیل شد، که حاصل آن استخراج پنج تم اصلی از یافته ها بود که که عبارت بودند از: «دلایل اقدام»، «رابطه مادر جایگزین با مادر درخواست کننده»، «اطرافیان»، «احساس مادران جایگزین» و «روند تصمیم گیری».. نتایج حاکی از آن بود که دلیل اصلی اقدام مادران به اجاره رحم مشکلات مالی است، ولی حس انسان دوستانه نیز در این بین بی تأثیر نبوده است. روابط مادران جایگزین و درخواست کننده معطوف به زمان بارداری است و اکثراً ترجیح می دادند که این رابطه بعد از زایمان به طور کامل قطع شود. وابستگی عاطفی شدیدی هم میان مادران جایگزین و فرزند در رحم آن ها مشاهده نشد.

نیاز جنسی یکی از نیازهای مهم بشر است که گاهی افراد از راه های آسیب زا برای رفع آن اقدام می کنند. یکی از این راه ها استفاده از محصولات هرزه نگاری است که به اَشکال گوناگون در دسترس افراد قرار می گیرد و می تواند اثرات جبران ناپذیری بر فرد و جامعه وارد سازد. مهم ترین آسیبی که کاربری این محصولات در پی دارد، متوجه زنان و به تَبَع آن، ازدواج و نهاد خانواده است. بر همین اساس، هدف اصلی پژوهش پیش رو، آسیب شناسی استفاده از محصولات هرزه نگاری نسبت به زنان است. این مطالعه به صورت کیفی با رویکرد پدیدارشناختی و مبتنی بر نمونه گیری هدفمند انجام شده است. بدین منظور، با 20 نفر از مردانی که مصرف کننده فیلم و عکس هرزه نگاری بودند، مصاحبه عمیق صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از روش کولیزی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد پیامدهای استفاده از محصولات هرزه نگاری، در دو دسته پیامدهای نگرشی (زن به عنوان کالای جنسی، ترس از صمیمیت، برداشت های نادرست نسبت به زن و اخلال در امر ازدواج) و پیامدهای کُنشی (الگوبرداری جنسی، اعتیاد جنسی، تجاوز و خشونت جنسی و رابطه جنسی شهوانی) قابل تقسیم بندی است.

ورود هر فناوری جدید به جوامع، باعث ایجاد تغییرات مثبت یا منفی در زندگی بشر می شود. عوامل متعددی نوع تاثیر فناوری را تعیین می کند؛ ازجمله نوع استفاده از آن. اینترنت به عنوان یکی از فناوری های قرن حاضر، به علت جذابیت های خاص برای برخی از افراد، مسئله «اعتیاد به اینترنت» را به همراه می آورد. در این مقاله تلاش می کنیم اعتیاد به اینترنت را به عنوان آسیبی اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم. اعتیاد به اینترنت به استفاده افراطی و وسواس گونه از اینترنت گفته می شود که می تواند باعث ایجاد مشکلات روانی، اجتماعی، درسی، شغلی و همچنین ایجاد مشکلات فیزیکی مثل چشم درد، کمر درد، تغییر در الگوی خواب و تغذیه در فرد شود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمام کاربرانی است که در کافی نت های شاهین شهر اصفهان در زمستان 1388 از اینترنت استفاده کرده اند. درمجموع، با 170نفر از این کاربران مصاحبه، و داده های مورد نیاز برای پاسخ گویی به سوالات پژوهش گردآوری شد. برای جمع آوری اطلاعات اصلی از پرسش نامه IAS یانگ استفاده، و سپس ارتباط این اعتیاد با نظریه «ارضای نیازها» بررسی شد. نتایج نشان می دهد 4 نفر (2/3 درصد) نمره بالای 80 داشتند و در زمره گروه اول یا اعتیاد شدید بودند؛ 46 نفر (05/27 درصد) اعتیاد متوسط داشتند؛ 120 نفر هم (58/70 درصد) نمره پایین تر از 50 به دست آوردند و کاربر معمولی بودند. بین استفاده افراطی از اینترنت و ارضای نیاز ها نیز رابطه وجود دارد. با اینکه در حال حاضر، موضوع اعتیاد به اینترنت در جامعه مورد مطالعه در وضعیت عادی و غیر آسیبی قرار دارد، انتظار می رود حرکت گروه دوم (اعتیاد متوسط) به سمت اعتیاد شدید (پدیده مورد مطالعه) شکل آسیبی به خود گیرد.

پژوهش حاضر که به شیوه پیمایشی صورت گرفته به مطالعه اعتیاد اینترنتی و رابطه آن با جذابیت اینترنت و رفع نیازها از طریق این رسانه پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش تمامی کاربرانی بوده اند که در بهار سال 1388 در کافی نت های شاهین شهر اصفهان از اینترنت استفاده کرده اند و از میان آنها به روش نمونه گیری سهمیه ای و بر مبنای منطقه جغرافیایی و زمان مورد استفاده از اینترنت تعداد 170 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. به منظور سنجش اعتیاد به اینترنت، از مقیاس اعتیاد به اینترنت یانگ و همچنین دو پرسشنامه محقق ساخته دیگر برای سنجش سازه های جذابیت اینترنت و استفاده از اینترنت برای رفع نیازها استفاده شد. یافته ها نشان داد که 3/2درصد افراد دارای اعتیاد شدید و 1/27درصد دارای اعتیاد متوسط به اینترنت هستند و همچنین 6/70درصد در گروه کاربران معمولی قرار دارند. نتایج بررسی مدل ساختاری تدوین شده نیز بیانگر آن بود که ارضای نیازها و جذابیت و تازگی محیط اینترنت دارای توان بالا و معناداری در تبیین اعتیاد به اینترنت هستند؛ هر چند جذابیت و تازگی محیط اینترنت از توان تبیین کنندگی بالاتری در مقایسه با ارضای نیاز برخوردار است.