آینده پژوهی دفاعی

از زمان بروز انقلاب اسلامی و تغییرات اساسی در سیاست خارجی ایران، اختلافات جمهوری اسلامی و آمریکا در ابعاد مختلف آغاز شده و در سالیان اخیر با اضافه شدن چالش های جدید اوج گرفته است. تهدیدات ایالات متحده با توجه به نگرش حاکم بر این کشور و شرایط منطقه ای شامل ابعاد متنوعی است که در این تحقیق تلاش گردیده همه ابعاد آن با رویکرد آینده پژوهانه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. برای این منظور از روش تحلیل روند به عنوان یکی از روش های اصلی آینده پژوهی استفاده شده است. تحقیق حاضر از منظر هدف در گروه تحقیقات کاربردی و از منظر روش در گروه تحقیقات موردکاوی قرار دارد. ضمن آنکه در روش تحلیل نیز از رویکرد کیفی و تحلیل زمینه ای استفاده شده است. به منظور رسیدن به اهداف تحقیق، پژوهش حاضر در بخش اول به بررسی توصیفی تهدیدات آمریکا علیه ج.ا. ایران در اسناد راهبردی منتشر شده (بین سال های 2005 الی 2017) و دسته بندی انواع تهدیدات و بررسی فروانی و مضمون محتوایی آنها پرداخته است. در بخش دوم نیز ضمن تحلیل روند راهبردهای تهدیدات استخراج شده، به تبیین روندهای آتی تهدیدات در ابعاد منطقه ای، سیاسی، اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و اندیشه ای، سایبری و فرهنگی پرداخته است. 

طبق فرمایش مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، سیاست های خباثت آلود استکبار در منطقه ما ایجاد جنگ های نیابتی غیردولتی است. از همین رو، هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی عوامل کلیدی و پیشران های جنگ نیابتی غیردولتی و تبیین سناریو این جنگ می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش جزء پژوهش های اکتشافی آینده پژوهانه است که به روش سناریو نویسی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق 10 نفر از راهبردپردازان حوزه دفاعی- نظامی می باشند که به روش هدفمند انتخاب گردیدند. اطلاعات مورد نیاز به روش خبرگی جمع آوری و در چارچوب الگوی سناریونویسی تبیین گردیدند. از بین چهار سناریو محتمل علیه جمهوری اسلامی ایران (سناریو جنگ نیابتی غیردولتی، سناریو نفوذ، سناریو جنگ نیابتی دولتی و جنگ تلفیقی)، سناریو جنگ نیابتی غیردولتی به دلیل احتمال وقوع بیشتر، در نظر گرفته شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که به دلیل هزینه بالای جنگ مستقیم، تلفات انسانی، مسائل اقتصادی و عدم اقناع افکار عمومی، استکبار جهانی و در رأس آن ها آمریکا تمایلی به ورود مستقیم در جنگ را نداشته و با استفاده از زمینه های اختلافی موجود و یا ساختگی، به تحریک و تهییج کشورها و یا گروهای قومی مذهبی برای جنگ با ج.ا.ایران پرداخته و حمایت های مالی و اقتصادی، سیاسی و نظامی را از آن ها بعمل می آورد تا به اهداف خود برسد

با ورود موج بیداری اسلامی (بهار عربی) به یمن، مردم این کشور به ویژه حوثی ها در مخالفت با حکمرانی علی عبدالله صالح قیام کردند که نتیجه آن به بحرانی چندساله و هنوز لاینحل تبدیل شده است. به دلیل موقعیت راهبردی یمن، تحولات این کشور همواره موردتوجه کشورهای ذی نفع و ذی نفوذی چون عربستان و آمریکا بوده است که به همراه «شورای همکاری خلیج فارس» از طریق جایگزینی منصور هادی معاون عبدالله صالح سعی کردند این بحران را مدیریت کنند، اما ابعاد این بحران به تدریج پیچیده تر شد و اکنون تحلیل گران تلاش می کنند تا برای این بحران راه حلی مناسب پیشنهاد کنند. ازاین رو، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال است که تحولات یمن و رویکرد بازیگران داخلی و خارجی چه آینده ای را می تواند برای این کشور رقم بزند. یافته های پژوهش در چارچوب آینده پژوهی  و به روش سناریونویسی (سناریو پردازی) حاکی از شکل گیری سناریوهای مطلوبی چون پایان منازعه و آغاز مذاکرات صلح و تداوم منازعه تا تسلیم حوثی ها و سناریوهای محتملی چون پذیرش فدرالیسم و تجزیه یمن به دو کشور و سناریوی باورپذیر (ممکنی) چون قدرتمند شدن القاعده و داعش و ایجاد امارت اسلامی در یمن است.

دستیابی به « شهری امن و مقاوم در برابر انواع آسیب ها، مخاطرات و سوانح» به مثابه یکی از آرمان های سند چشم انداز شهر تهران در نظر گرفته شده است؛ در این امتداد طرح جامع شهر تهران «بهبود نظام مدیریت بحران و ارتقاء کیفیت دفاع غیرعامل شهر» را به مثابه یکی از راهبردهای اصلی توسعه شهر تهران در نظر آورده است. بسیاری از صاحب نظران، ترسیم و به چالش کشیدن تصاویر آینده شهرها، به منظور پیشی گرفتن از تغییر و تحولات در حال وقوع و کسب آمادگی لازم برای مواجهه و مقابله با پیچیدگی های ذاتی آینده را به منزله یکی از حیاتی ترین نیازهای جوامع شهری در نظر می گیرند و معتقدند که ادامه حیات و بقای شایسته شهرها بدون برخورداری از تصاویر جذاب، نیرومند و پابرجا، امکان پذیر نیست. ازاین رو، در این پژوهش تلاش می شود تا با بهره گیری از روش «چهار آینده جایگزین عمومی دیتور»  تصاویر آینده شهر تهران، در قالب کهن الگوهای "رشد، فروپاشی، جامعه نظم یافتهو جامعه تحول یافته"، موردبررسی قرار گیرند تا ضمن شناسایی مهم ترین چالش ها و فرصت های آینده های جایگزین، مبنایی برای تصمیم سازی و ترسیم آینده مطلوب شهر تهران و ارائه پیشنهادهای خبره محور به منظور ارتقا عملکرد و توان شهر در حوزه مدیریت بحران و دفاع غیرعامل  فراهم آید. نتایج حاصل از جمع بندی آراء خبرگان، توانمندسازی اجتماعات محلی و بهره گیری از رویکردهای اجتماع محور مدیریت بحران را به منزله راهکاری برای ارتقا توان دفاعی شهر تهران در نظر می آورد.

اعمال تحریم های گسترده علی ه ج.ا ایران، بانک ها و نهادهای مالی وابسته به نیروهای مسلح را ب ا چ الش ه ای جدی مواجه کرده است. بنابراین پاسخ بانک های وابسته نظامی در براب ر ای ن چالش ها دارای اهمیت بسزایی است. بنابراین در این پژوهش، نخست روندهای حاکم بر این بانک ها در عرصه های مختلف از طریق مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان استخراج، سپس با برگزاری پنل خبرگان، 9 پیشران اصلی مشکلات و معضلات بانک های وابسته نظامی در دوران تحریم شناسایی شد. در مرحله بعد، پس از برگزاری دلفی در دو مرحله پی درپی، دو عدم قطعیت اصلی مسائل بانک های وابسته نظامی در پساتحریم شامل: 1) هزینه مبادلات مالی و مشکلات تکنولوژیکی؛ و 2) مشکلات ساختاری، استخراج شد. از ترکیب این دو پیشران با عدم قطعیت بالا، چهار سناریو بدست آمده است. این چهار سناریو عبارت اند از: الف) رفع بحران؛ ب) چالش نظام بانکی؛ ج) بحران بانکی؛ د) تعویق بحران. درمجموع با بررسی چهار سناریوی محتمل می توان عنوان کرد؛ بانک های وابسته نظامی دارای مشکلات ساختاری ازجمله عدم رعایت استانداردهای بین المللی، عدم تنوع ابزارهای مالی، و غیره می باشند. بنابراین جهت حل مشکلات اساسی بانک های مذکور، توجه به الزامات سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست های کلی برنامه ششم که بر مؤلفه های ساختاری نظام بانکی تأکید می کند ضروری است. در نتیجه در این تحقیق مدل مفهومی بر اساس این سیاست های کلی برای اصلاح وضعیت بانک های وابسته نظامی در پساتحریم طراحی شد.

هدف اصلی این تحقیق بررسی و اولویت بندی معیارهای ارتقاء کیفیت دستگاه های آمادی در جنگ های آینده و مقایسه بین وضع موجود و وضع مطلوب شاخص ها و تحلیل شکاف بین آن ها است. پژوهش پیش رو ازنظر هدف، کاربردی و ازلحاظ روش و ماهیت انجام آن توصیفی از نوع پیمایشی هست. برای شناسایی شاخص ها از نتایج مرور ادبیات تحقیق، برای گردآوری داده ها به منظور اولویت بندی شاخص ها از پرسشنامه مقایسه زوجی و برای گردآوری داده ها به منظور مقایسه وضع موجود و وضع مطلوب از پرسشنامه طیف پنج درجه ای لیکرت استفاده شده است. روایی هر دو پرسشنامه به روش محتوا و با نظر خبرگان دانشگاهی و اجرایی بررسی و تائید شده است و برای تائید پایایی پرسشنامه اول از ضریب ناسازگاری و پایایی پرسشنامه دوم از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. برای بررسی شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب از آزمون های ویلکاکسون و برای اولویت بندی شاخص ها از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که در بین شاخص های موردبررسی سه شاخص انعطاف پذیری، خوداتکایی و تداوم و استمرار بیشترین اهمیت را دارا می باشند. همچنین طبق یافته های تحقیق سیستم آماد و پشتیبانی موجود در مواجهه با جنگ های آینده از نظر هر 10 معیار مورد بررسی با شرایط مطلوب فاصله معناداری دارند و بیشترین شکاف به ترتیب مربوط به انعطاف پذیری، به موقع بودن و سرعت عمل است.