آینده پژوهی دفاعی

 خلیج فارس از جمله مناطق جغرافیایی با ویژگی های ممتاز در جهان است و از قرن ها پیش بطور پیوسته مورد توجه دولت ها بوده، بنابراین همواره در معرض رقابت ها و کشمکش می باشد، این منطقه در برگیرنده کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به علاوه ایران و عراق است که روابط میان ایران و کشورهای جنوبی خلیج فارس از جهات مختلف مورد اهمیت است. در این راستا پژوهش حاضر با استفاده از روش آینده پژوهی، یعنی تحلیل اثرات متقاطع، ابتدا داده های اولیه تحقیق با استفاده از مصاحبه های نیمه باز با تعداد 20 نفر ازکارشناسان و متخصصین موضوع جمع آوری و با استفاده از نرم افزار میک مک تجزیه و تحلیل شده اند. در نهایت نتایج حاصله از بکارگیری روش تحلیل تأثیرات متقاطع حاکی از آن بود که 5 عامل کلیدی؛ نگرش حاکمان و دولتمردان ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به یکدیگر، افزایش مسابقه تسلیحاتی و نظامی کشورهای عضو شورا (ناتوی عربی) و ایران با هدف هژمون شدن در منطقه، القاء و هراس از تئوری هلال شیعی و صدورانقلاب ج.ا.ا با هدف مقابله با ایران و تفاوتهای هویتی، تأثیر آینده بحرین، سوریه، عراق، یمن و... بر روابط فی مابین ایران و کشورهای عضو شورا و برنامه هسته ای ایران و آینده برجام، از میان عوامل 60 گانه اولیه شناسایی شد. این پیشرانها به عنوان عوامل پایه در برنامه ریزی های راهبردی می تواند مورد استفاده قرارگیرند.

تحقیق حاضر در راستای نیل به هدف تدوین راهبرد توسعه پژوهشهای دفاعی ارتش جمهوری اسلامی ایران و پاسخگویی به این سؤال اساسی صورت گرفته که راهبردهای مناسب برای توسعه پژوهش های دفاعی آجا کدام است؟ نوع تحقیق بر مبنای اهداف و ماهیت، از نوع توصیفی بوده و بر اساس دستاورد و نتایج آن کاربردی- توسعه ای است. خبرگان در امر پژوهش در سطح ارتش جمهوری اسلامی ایران و برخی مسئولین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمعاً به تعداد 900 نفر، جامعه آماری تحقیق را تشکیل می دهند که با استفاده از فرمول کوکران(جامعه نامحدود) و روش نمونه گیری احتمالی با تکنیک طبقه ای نسبی، تعداد 385 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب گردیدند. داده های موردنیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه از سطح جامعه نمونه جمع آوری گردید. داده ها در مرحله اول با استفاده از فنون آماری نظیر آزمون t یک نمونه ای به منظور تبیین وضعیت موجود شاخص ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. مبنای تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدات موجود در مسیر توسعه پژوهش های دفاعی ارتش جمهوری اسلامی ایران با کمک مدل تعیین راهبرد فرد.آر. دیوید انجام پذیرفت و سپس در راستای تدوین راهبردها به کمک فن تاپسیس ابتدا نوع راهبرد فعلی ارتش جمهوری اسلامی ایران مشخص و سپس راهبردهای مناسب پیشنهاد گردیدند. نتایج نشان می دهد، با توجه به اینکه در حال حاضر راهبرد پژوهش های دفاعی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حالت تدافعی است؛ لذا مناسب ترین راهبرد «توانمندسازی پژوهش های دفاعی، از طریق تقویت زیرساخت های موردنیاز، بهبود و اصلاح فرایندها، توسعه و تعمیم فرهنگ پژوهش و تحقیقات، توسعه سرمایه انسانی متعهد و حمایت و پشتیبانی سامانه فرماندهی در راستای تولید فکر و اندیشه نو و تبدیل آجا به سازمانی یادگیرنده و اخذ بازخورد» عنوان گردید.

در پژوهش حاضر مدل برنامه ریزی خطی صفر و یک مسئله گسترش سامانه متحرک موشکی به عنوان یکی از سامانه های مهم و تاثیرگذار در جنگ های آینده در منطقه مورد مطالعه قرار گرفته است. بی شک یکی از اهداف دشمن متخاصم در اولین قدم برای حمله به نیروهای خودی، حمله به سامانه متحرک موشکی خواهد بود. در واقع زمانی که دشمن در صدد حمله به سامانه متحرک موشکی و افزایش خسارات است، نیروی مدافع در راستای کاهش خسارات به دنبال استقرار تعداد بهینه و بهترین نوع چیدمان این سامانه ها در مقابله با حملات نیروی مهاجم فرامنطقه ای است. روش کار بدین صورت انجام گرفت که ابتدا با تنظیم پرسش نامه و مصاحبه با خبرگان نظامی، نظرات متخصصان نظامی و جغرافیا درباره عوامل مؤثر در استقرار و گسترش سامانه های متحرک موشکی جمع آوری شد، سپس با استفاده از نقشه های توپوگرافی  و نیز رقومی کردن آن ها، پایگاه داده در نرم افزار تهیه و همچنین وزن دهی داده ها با استفاده از مدل تصمیم گیری انجام گرفت. در نهایت با استفاده از روش و پردازش داده های مکانی و غیرمکانی در محیط نرم افزار تعداد 22 نقطه برای استقرار و گسترش سامانه های موشکی شناسایی گردید. در ادامه بعد از تعیین وزن خسارت احتمالی نقاط مذکور، به چگونگی گسترش این سامانه ها با هدف کاهش خسارات ناشی از حملات دشمن پرداخته شد. در پایان با حل مدل ریاضی مسئله میزان سود نیروی مدافع، میزان زیان نیروی مهاجم و محل استقرار و گسترش سامانه های موشکی برای تعداد 1 تا 5 سامانه مشخص گردید.

با توجه به رهنمودهای مقام معظم فرماندهی کل قوا مبنی بر تکیه نظام ج.ا.ا. بر استحکام ساخت قدرت درونی، این مقاله در پی تبیین نقش آن دسته از فناوری هایی است که با همگرایی خود منجر به ارتقای توان نظامی بومی به عنوان یکی از مؤلفه های قدرت بازدارندگی همه جانبه دفاعی ج.ا.ا. می شود. در ادامه با استناد به اسناد بالادستی و آرای اندیشمندان در حوزه های مختلف، شاخص های این فناوری استخراج و با بهره گیری از پژوهش آمیخته با روش توصیفی و استنباطی انجام گردید. جامعه آماری تحقیق شامل: اساتید دانشگاه عالی دفاع ملی، متخصصان صداوسیمای ج.ا.ا، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مرکز پژوهش های مجلس که با مراجعه به نمونه ای از آنها به تعداد 93 نفر، امر گردآوری اطلاعات پیرامون احصای عوامل و شاخص های توان نظامی بومی انجام شد. سپس امر گردآوری اطلاعات از 30 نفر از خبرگان نظامی راجع به فناوری های همگرا انجام شد و نتایج این تحقیق مبین آن است که بکارگیری فناوری های همگرا به عنوان فناوری های حساس، توان نظامی، امنیت و پیش بینی تهدیدات را تقویت نموده و صنایع بومی را در تولید تجهیزات خودکار و بدون سرنشین ارتقاء می دهد و منجر به ارتقاء آموزش نیروهای مسلح با استفاده از محیط های آموزشی مجازی و شبیه سازی می شود. همچنین شناسایی و حفاظت در برابر عوامل شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و انفجاری تسهیل گردیده و جان سربازان و جنگاوران بهتر از گذشته حفظ شده و درمان های غیر دارویی برای تقویت عملکرد جنگاوران را به وجود می آورد و سامانه های جنگی را تقویت و حمله های تروریستی را مدیریت و توان مقابله با آن ها را افزایش می دهد.

آینده پژوهی از جمله ظرفیت های تکامل نیافته بشری است و واقعیت این است مطالعات آینده به ما کمک می کند تا عدم اطمینان ها را تا حد ممکن تقلیل بخشیم، قدرت هوایی مسلط در نظام نوین جهانی این امکان را برای نظام های توسعه طلب فراهم می نماید که در اقصی نقاط جهان و با بکارگیری یگان های شکاری تاکتیکی به اعمال سلطه علیه کشورهای دیگر بپردازند. لذا جهت مقابله با نفوذ قدرت های مسلط، سیاست گذاری توسعه یگان های شکاری تاکتیکی، شناخت محیط ملی و بین المللی و تهدیدات پیش رو در عرصه هوایی، نقاط قوت، ضعف و فرصت های یگان های شکاری تاکتیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. در همین راستا این مقاله به تبیین سیاستگذاری توسعه دفاع آفندی یگان های شکاریِ تاکتیکی نیروی هوایی در راستای توانمندسازی این یگان ها در قرن 21 پرداخته و با توجه به پیامدهای ملموس آن سیاست های اجرایی لازم را ارائه می نماید. پژوهش رحسب هدف، کاربردی و برحسب روش، توصیفی و از شاخه پیمایشی است که جهت جمع آوری اطلاعات به روندهای آینده سیاسی و امنیتی کشور و منطقه نیز توجه داشته است، جامعه مورد مطالعه یگان های شکاری تاکتیکی نهاجا است که بهره گیری از روش دلفی و نمونه گیری غیر احتمالی و از نوع قضاوتی از نقطه نظرات خبرگان، مطالعه اسناد و مدارک، همچنین تجارب حاصل از عملکرد یگان های شکاری تاکتیکی نهاجا در طول دفاع هشت ساله و بررسی جنگ های سه دهه اخیر پیرامون مرزهای ج.ا.ا استفاده شده است که تدوین سیاست های اصولی و متناسب با تهدیدات منطقه ای و فرامنطقه ای جهت توانمندسازی یگان های شکاری تاکتیکی نیروی هوایی الزامی و اجتناب ناپذیر است. سیاست های اجرایی توسعه دفاع آفندی با اتکا بر مولفه های مهم قدرت هوایی همچون نیروی انسانی، تجهیزات، ساختار و ابنیه سازمانی و سامانه فرماندهی نتیجه مهم پژوهش حاضر می باشد.

جنگ های هیبریدی شامل گستره ای از حالات متفاوت جنگ از جمله توانایی های متداول، راهکنش های نامنظم، انجام خشونت بی رویه و اغتشاشات جنایی است که توسط دولت ها یا نهادهای غیر دولتی هماهنگ می گردد. هدف اصلی این مقاله تدوین راهبردهای خرد و کلان جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ ترکیبی (هیبریدی) می باشد. این پژوهش به روش آمیخته (روش توصیفی- تحلیلی و زمینه ای موردی) انجام گردیده و از نوع توسعه ای- کاربردی می باشد، روش جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای بوده و جامعه آماری 47 نفر، که با استفاده از روش های تحلیل خبرگی، تحلیل شده است. تعداد 10 مورد قوت، 8 مورد ضعف، 5 مورد فرصت و 5 مورد تهدید به دست آمده است. بر اساس موقعیت راهبردی به دست آمده، وضعیت نیروهای مسلح ج.ا.ایران در جنگ آینده وضعیت مطلوبی است و در ابتدای ربع اول، یعنی مسیر تهاجم خفیف قرار گرفته است. بر اساس مدل SWOT تعداد 7 راهبرد خرد ارائه گردیده که پس از تلفیق آن با 5 ویژگی راهبردی، بنیادی و مهم جنگ آینده، 4 راهبرد کلان اسخراج شده و در نهایت 10 پیشنهاد مناسب ارائه شده است. از چهار سناریو پیش بینی شده جهت جنگ های ترکیبی آینده، دو سناریوی آن (سنارویو اول و چهارم) به صورت ترکیبی برای ج.ا.ایران متصور می باشد، یعنی ترکیب جنگ کنترل از راه دور با جنگ باتلاقی.