آینده پژوهی دفاعی

افزایش تغییرات در حوزه های فناوری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی از یک سو و اثرات متقابل میان این حوزه ها از سوی دیگر، برنامه ریزان و تصمیم گیران را با فضایی پیچیده و با عدم قطعیت بالا مواجه ساخته است. در چنین شرایطی، تصمیم گیری بر مبنای مجموعه ای از فرض ها و یک پیش بینی از آینده کافی نبوده و بررسی سناریوها یا آینده های بدیل ضروری می باشد. درک آینده های پایه و بدیل، نقطه کلیدی اتصال چشم انداز سازمان به برنامه های سازمان در راستای تحقق چشم انداز است. فرایندهای رایج آینده نگاری به دلیل زمینه های تخصصی مختلف و سیر تکاملی شان، متعدد و گوناگون هستند. ازاین رو، انتخاب مدل برای پژوهشگران دشوار است. مقاله حاضر مبتنی بر رویکرد فراتلفیق، با شناسایی و بررسی مدل های موجود و اجزا و روابط آن ها، چارچوب فرایندی جدیدی را برای اجرای مطالعات آینده نگاری پیشنهاد داده است. در همین راستا 32 مدل آینده نگاری شناسایی شده و بر اساس بیش از 40 مؤلفه در قالب سه دسته کلی "اجزای مدل"،"ویژگی های مدل" و"روش تحقیق" مورد ارزیابی قرارگرفته اند. مدل ارائه شده شامل بخش های اصلی "آماده سازی"، "ترسیم نقشه سیستمی مسئله"، "شناسایی آینده های پایه، بدیل و مطلوب"، "طراحی راهبردها و برنامه ها" و درنهایت "ترویج نتایج و ارزیابی مدل" می باشد.

موفقیت سازمان پروژه محور و آینده آن، مبتنی بر میزان دستیابی به اهداف پروژه های آن است.هم راستا بودن پروژه ها با اهداف و نقشه راه سازمان و نیز انتخاب صحیح آن ها با توجه به محدودیت منابع، از چالش های اساسی این سازمان ها است. وزن دهی شاخص های اولویت بندی پروژه ها بر اساس سیاست هایی صورت می گیرد که باید تأمین کننده همه اهداف سازمانی باشند. برخی از این سیاست ها باهم اثرات متقابل و متضاد دارند و تأثیرگذاری آن ها در نتایج سازمانی به دلیل تأخیر ذاتی سیستم در آینده قابل مشاهده هست. لذا نتایج اتخاذ این سیاست ها بر اهداف سازمانی شبیه سازی می گردد تا بتوان با آینده نگاری و انتخاب صحیح آن ها به نتایج مطلوب سازمانی دست یافت. در این تحقیق، با رویکرد پویایی شناسی سیستم ها، اتخاذ سیاست های اولویت بندی پروژه ها دریک سازمان تحقیقاتی در نرم افزار ونسیم شبیه سازی و نتایج آن بررسی می گردد. صحه گذاری ساختار مدل و روابط متغیرها بر اساس نظرات خبرگان جامعه تحقیق بوده است که به صورت هدفمند از همه بخش های سازمانی باهدف پوشش کلیه عوامل اثرگذار در سیستم مدیریت سبد پروژه ها انتخاب شده اند. اعتبار مدل به جز صحه گذاری خبرگان، از طریق بررسی تناسب رفتار نتایج شبیه سازی با داده های تاریخی نیز به اثبات رسیده است. با اعمال اثر سیاست های اولویت بندی در مدل پویای سیستم مدیریت سبد پروژه و تحلیل نتایج شبیه سازی، متغیر کلیدی و اهرمی شناسایی و بر اساس آن مدلی پیشنهاد شده که با ترکیبی از سیاست ها، بیشترین نتایج دستیابی به اهداف سازمانی محقق شود.

در شرایط پس از بحران، یکی از مهمترین هدف های سازمان های حمل ونقل بشردوستانه حمل کالاهای ضروری در سریع ترین زمان ممکن به مکان حادثه است. بدین منظور باید تصمیماتی در زمینه تأمین سریع وسایل نقلیه موردنیاز و زمان بندی و مسیریابی آنها اتخاذ شود. مسأله حمل ونقل کمک های بشردوستانه در شرایط پس از بحران، به دلیل کمبود وسایل نقلیه، شرایط عدم قطعیت حاکم بر مسأله و تغییرات آنی و غیرقابل پیش بینی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله مسأله تأمین، مسیریابی و زمان بندی وسایل نقلیه به صورت یکپارچه و در شرایط عدم قطعیت با هدف رساندن کالاهای ضروری در پنجره زمانی مشخص به مکان های آسیب دیده با کمترین هزینه در نظر گرفته شده است. بر این اساس در این تحقیق، ابتدا منابع عدم قطعیت در مسأله حمل ونقل و امداد بشردوستانه پس از بحران استخراج شده است که شامل عدم قطعیت در هزینه استفاده از وسیله نقلیه، زمان سفر و محدودیت های فازی است. سپس یک مدل برنامه ریزی عدد صحیح آمیخته فازی برای مسأله پیشنهاد شده است که همزمان تابع هدف فازی، محدودیت های فازی و پارامترهای فازی را شامل می شود. جهت برخورد با عدم قطعیت و ارائه راهکاری که قادر به یافتن استراتژی های پایدار در مقابل تغییرات محیطی در شرایط پس از بحران باشد راهکار برنامه ریزی اعتباری فازی و رابطه اعتبار فازی پیشنهاد شده است. مدل نهایی مسأله در نرم افزار بهینه سازی AMPL پیاده سازی و نتایج محاسباتی در راستای ارزیابی مدل و راهکار پیشنهادی ارائه شده است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی عناصر بسته پاداش جامع بر مبنای شاخص های رضایت مندی کارکنان دانش محور آینده در شرکت های دانش بنیان صنایع دفاعی و به روش توصیفی-موردی صورت گرفته است. به این منظور در طی فرآیندی سه مرحله ای، ضمن شناسایی مهم ترین عناصر بسته پاداش فراگیر و شاخص های رضایت مندی کارکنان دانشی آینده با رویکرد کتابخانه ای-تحلیلی، در گام بعدی الگوی عناصر پاداش فراگیر به روش تحلیل محتوایی تبیین گردید. در نهایت با تنظیم پرسش نامه خبره مبنا و نظرسنجی از خبرگان، به رتبه بندی عناصر بسته پاداش جامع بر مبنای شاخص های رضایت مندی کارکنان دانش محور آینده با استفاده از روش ARAS-G پرداخته شد. جامعه آماری شامل خبرگان شرکت های دانش بنیان مجموعه صنایع دفاع، که با نمونه گیری هدفمند، تعداد 10 نفر در فرآیند پژوهش به کار گرفته شدند. نتایج پژوهش نشان داد که عناصر پاداش غیرمالی چون مقام و منصب (با ضریب 968/0) و موفقیت و پیشرفت (با ضریب 943/0) حداکثر رضایت مندی و عناصر پاداش مالی مانند اقلام خواروبار اهدایی (با ضریب 509/0)، مرخصی (با ضریب 540/0) و حتی حقوق و دستمزد (609/0) حداقل میزان رضایت مندی را برای کارکنان دانش محور آینده ایجاد خواهد کرد. در این راستا توصیه می گردد که مدیران سازمان های دفاعی برای ایجاد انگیزش در بین کارکنان دانشی آینده، بیش از آن که از بسته های مالی بهره ببرند، لازم است که از عناصر غیرمالی چون اهدای مقام و منصب و ایجاد موفقیت و پیشرفت در نظام پاداش این افراد استفاده نمایند.

جهان معاصر سرشار از رویدادهای غیرمنتظره و عدم قطعیت هاست. آینده پژوهی رویکردی است که می تواند ضمن رفع ابهام، امکان ایجاد شناخت بیشتر از آینده را فراهم نماید. محققین در سال های اخیر روش های متنوعی را برای آینده پژوهی ارائه نموده اند که انتخاب روش مناسب با توجه با حوزه کاربرد و شاخص های تأثیرگذار، تصمیمی چالشی و پیچیده خواهد بود. به ویژه در حوزه دفاعی با توجه به پویایی و چابکی محیط، شرایط مبهم و نامطمئن، عدم قطعیت، گستردگی متغیرهای تأثیرگذار و تنوع مأموریت های واگذاری، انتخاب روش آینده پژوهی از اهمیت و پیچیدگی بیشتری برخوردار خواهد بود. در این میان شناسایی و اولویت بندی شاخص های تأثیرگذار در این انتخاب می تواند کارشناسان و خبرگان این حوزه را در اتخاذ تصمیمی مطلوب و ارتقای عملکرد سازمانی یاری رساند. برای این منظور در این تحقیق از دو روش دلفی فازی (Fuzzy Delphi) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (Fuzzy AHP) استفاده می شود. کاربست منطق فازی در کنار روش های خبره محور (دلفی و تحلیل سلسله مراتبی) ضمن امکان اجماع نظرات خبرگان به شکلی علمی و معتبر، عدم قطعیت موجود در قضاوت های انسانی را نیز در نظر می گیرد. تحقیق حاضر از منظر هدف در گروه تحقیقات کاربردی و از منظر روش در گروه تحقیقات توصیفی پیمایشی قرار دارد که با رویکردی آمیخته (کیفی و کمی) تحلیل گردیده است. در پایان 12 شاخص تأثیرگذار در ارزیابی روش های آینده پژوهی حوزه دفاعی شناسایی، وزندهی و اولویت بندی گردیدند.

قدرت دریایی مبتنی بر آینده پژوهی شامل باورهای ما در مورد چگونگی تغییر و ساخت آینده ای متفاوت در عرصه قدرت دریایی مشتمل بر چهار بخش از جمله کنترل تجارت بین الملل، توانایی بهره برداری وکنترل منابع اقیانوسی، توانمندی عملیاتی دریایی در جنگ، بهره گیری از قدرت اقتصادی دریایی به عنوان ابزار دیپلماسی و همچنین بازدارندگی و نفوذ سیاسی در زمان صلح است و اندیشه نظامی به معنی مجموعه تفکرات منسجم، دارای مبنا، مستدل، مهم و منطقی در باب امور نظامی است. این مقاله با هدف ارائه الگوی تحول قدرت دریایی مبتنی بر آینده پژوهی با تأکید بر اندیشه دفاعی - دریایی فرماندهی معظم کل قوا (مدظله العالی) انجام گرفت. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و بر مبنای پارادایم کیفی و با استفاده از تحلیل محتوا سخنرانی ها و بیانات فرماندهی معظم کل قوا را از سال 1361-1397 که در نیروی دریایی ارتش صورت گرفته مورد بررسی قرار داده است. داده های حاصل با استفاده از نرم افزار Maxqda12   و با روش کدگذاری تحلیل شدند و در نهایت نمودار حاصل با نرم افزار Mindmapper 2008 ترسیم گردید. داده های حاصل از تجزیه و تحلیل شامل 10 محور مشتمل بر الف) اهداف دفاعی-دریایی، ب) سیاست دفاعی-دریایی، ج) دکترین (آیین) نظامی- دریایی، د) راهبرد نظامی، ه) نیروی انسانی، و) آموزش و پژوهش، ز) تجهیزات و تسلیحات نظامی، ح) ساختار و تشکیلات سازمانی، ط) لجستیک و پشتیبانی و ی) فرماندهان بود و همچنین دارای10 مقوله و 76 زیر مقوله می باشد.