آینده پژوهی دفاعی

آینده نگاری فناوری فرآیندی پیچیده و شدیداً وابسته به ساختارهای بومی است. هدف کلی آینده نگاری فناوری، عام نوظهوری است که ممکن است منافع اقتصادی, دفاعی و اجتماعی زیادی را دربر داشته باشند. ماهیت جنگ در حال تغییر و تحول بوده و سرعت این تغییر از هر زمان دیگری در تاریخ معاصر بیشتر است. نیروی زمینی قرن بیست و یکم برای آن که بتواند در بالاترین سطح ممکن به سرعت استراتژیکی و برتری مانور دست پیدا کند، بایستی از طریق فناوری های رزم زمینی تاثیرات مربوط به آگاهی از فضای صحنه نبرد و آتش و مانور دقیق را به طور هم زمان مورد استفاده قرار دهد. هنگامی که این تغییرات به طور کامل با هم تلفیق گردند، هم افزایی حاصل از این قابلیت های مختلف موجب می شود که نیروی زمینی در میادین جنگ آینده به عامل مهمی در تصمیم گیری های ملی تبدیل شود. آینده-نگاری فناوری های دفاعی مورد نیاز در جنگ آینده، ابزاری است، که به فرماندهان و مدیران ارشد در ایجاد درک راهبردی از فناوری، به منظور اخذ تصمیمات کلان کمک می کند. این مقاله با هدف شناسایی فناور های مورد نیاز نیروی زمینی در جنگ آینده به روش دلفی تهیه گردیده است. مبانی نظری پژوهش حاضر در جنگ آینده از نظریات هافمن و کیلکولِن و در شناسایی فناوری از نظریات ون ویک و فال تأثیر گرفته است. در ادامه از نظرات خبرگی اساتید دانشگاه در حوزه های دفاعی، صنعت و فناوری بهره برداری، و داده های حاصله به روش آمیخته تجزیه و تحلیل و در نهایت فناروری های شناسایی شده ارائه گردید.

پهپادها یا پرنده های هدایت پذیر از راه دور می توانند علاوه بر انجام مأموریت های اصلی خود در حوزه های کنترل، شناسایی، جمع آوری اطلاعات، جاسوسی و هدایت سلاح های هوشمند تا هدف، حمله مستقیم به اهداف را هم انجام دهند.  سازمان های دفاعی و از آن جمله نیروی هوایی نیازمند آمادگی رزمی و دفاعی بر اساس حوادث و جنگ های احتمالی آینده فرا روی، با شناخت و درک صحیح از نحوه به کارگیری بهینه و مناسب پهبادها در راستای افزایش توانمندی های عملیات هوایی خود است.  محقق با انجام یک تحقیق و پژوهش اسنادی و میدانی برای دستیابی به ارائه الگوی جامع برای استفاده بهینه از پهپاد در توانمندسازی عملیاتی سازمان های دفاعی با استفاده از روش توصیفی و "موردی - زمینه ای" ضمن مراجعه به صاحب نظران و کارشناسان عملیات هوایی مرتبط با پهباد در نیروی هوایی و ستاد فرماندهی کل ارتش نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و پرسشنامه در اختیار آن ها قرار گرفته و پس از دریافت داده ها، یافته های تحقیق با روش های آماری و روش تحلیل عاملی اکتشافی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.  نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که سازمان های دفاعی (مطالعه موردی نیروی هوایی) برای به کارگیری پهپاد در توانمندسازی عملیاتی خود، بایستی به مؤلفه های چهارگانه شامل: مأموریت ها (راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی)، تهدید شناسی هوایی (شدت، ماهیت و نوع)، قابلیت ها و کارکردها(عملیات اثربخش، تعمیر و نگهداری و سامانه های جانبی)، تأمین پشتیبانی زمینی و هوافضایی (فرماندهی و کنترل هوشمند و یکپارچه، تجهیزات و زیرساخت های لازم و زنجیره تأمین مطمئن) توجه نمایند.

صنایع دفاعی صنایعی می باشند که انجام R&D با دیدگاه آینده پژوهانه در آنها بدلیل تغییرات سریع تکنولوژی ها امری ضروری است. سازمانهای تحقیقاتی دفاعی می توانند از توانایی های سایر مراکز تحقیقاتی، دانشگاه ها و صنعت کشور در رفع نیازهای تحقیقاتی خود بهره گیری نمایند. اما بهره برداری مناسب و اثربخشی استفاده از توانمندی های بیرونی، بستگی به قابلیت های مدیریتی، علمی و فنی درون سازمان دارد. از این رو برون سپاری به عنوان یکی از ابزارهای نوین مدیریتی با رعایت ملاحظات خاص بخش دفاع، می تواند در امر پروژه های R&D  دفاعی آینده موثر واقع شود. با توجه به اینکه پژوهشی در خصوص شناسایی عوامل راهبردی برون سپاری پروژه های R&D حوزه صنایع دفاعی انجام نشده است، لذا هدف این پژوهش شناسایی و الویت بندی این عوامل راهبردی در صنایع دفاعی طی ده سال آینده می باشد. این پژوهش از حیث هدف کاربردی و از نوع روش توصیفی پیمایشی می باشد. عوامل موثر بر برون سپاری پروژه های R&D در صنایع دفاعی از مرورادبیات و نظر خبرگان صنایع دفاعی استخراج شده و پرسشنامه تایید شده در جامعه خبرگان توزیع و نتایج با روش تحلیل عاملی تاییدی و معادلات ساختاری و نرم افزار SMART PLS مورد بررسی قرار گرفته اند. در این پژوهش 7 عامل راهبردی موثر بر برون سپاری پروژه های R&D در صنایع دفاعی به همراه 32 شاخص شناسایی و تاییدگردید که توجه به همه آنها دارای اهمیت می باشد. با توجه به نظر خبرگان و نتایج فرآیند تحلیل شبکه ای(ANP)، عامل استراتژیک در اولویت اول، عامل مدیریت دانش دراولویت دوم، عامل تکنولوژیک در اولویت سوم، عامل مدیریت تامین کنندگان در اولویت چهارم، عامل سیستمی در اولویت پنجم، عامل مالی دراولویت ششم و عامل زیر ساخت شبکه ای دراولویت هفتم قرار گرفتند.

آینده پژوهی دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده، به شیوه های آگاهانه، فعال و پیش دستانه است و انسان را از غافل گیر شدن در برابر طوفان سهمگین تغییرات محافظت می کند.کشور یمن در جنوب غرب آسیا واقع و از لحاظ استراتژیکی دارای اهمیت ویژه ای است.این کشور طول تاریخ مدنظر استعمارگران بوده و صفحات تاریخ این کشور را حوادث پر کرده است. یمن از لحاظ راهبردی اهمیت شایانی در گسترش اندیشه های انقلاب اسلامی در غرب آسیا را دارد. شناخت عوامل موثر برآینده یمن برای برنامه ریزی راهبردی ج.ا. ایران در این کشوربسیار ضروری است. بحران موجود در یمن بعد از حمله ائتلاف عربستان ،نشان گر این واقعیت است که ایران نیازمند نقش یابی راهبردی در این شرایط است.در این پژوهش با هدف تبیین عوامل و پیشران های کلیدی آینده یمن برای افق 10 سال آتی وبا استفاده از ترکیب روش های آینده پژوهی مانند تحلیل ماتریس متقاطع،مرور منابع وپانل خبرگی،بوسیله نرم افزار میک مک انجام گرفته است.دراجرای این پروژه از تعداد21نفر ازکارشناسان و متخصصین موضوع بهره گرفته شده واز میان 78 پیشران موثر برآینده یمن تعداد20 پیشران نهایی انتخاب و سپس با بکارگیری روش تحلیل ماتریس متقاطع ،تعداد5 پیشران کلیدی: دخالت نظامی آمریکا در یمن،تجزیه یمن،شکست دولت انقلابی،ایجاد حکومت فدرالی در یمن و مواضع قدرت های جهانی نسبت به انصارالله، شناسایی شدند. بهره گیری از این پیشران ها می تواند زمینه های لازم برای گذار از غافل گیری راهبردی ایران در موضوع یمن و به تقویت  شناخت آینده های بدیل و برنامه ریزی درست کمک بسزایی نماید .

الگوی حکمرانی بر شهر چندقومیتی کرکوک در عراق، هم چنان یکی از مهم ترین منابع تولید تنش و حتی منازعه در این کشور است. ویژگی های برجسته ی فرهنگی و اقتصادی این منطقه، باعث شده تا بازیگرانی در سطوح مختلف در آن ذی نفع و موثر محسوب شوند. کرکوک برای کردهای عراق بسیار اهمیت داشته و در صورت الحاق آن به اقلیم کردستان این کشور، فرایند استقلال طلبی آن ها سرعت خواهد گرفت. از این منظر، آینده ی حکمرانی بر کرکوک، علاوه بر گروه های عراقی و دولت این کشور، برای ایران و ترکیه نیز امری مهم تلقی می شود چرا که در صورت استقلال کردهای عراق، امنیت ملی و تمامیت ارضی این دو کشور می تواند تحت تاثیر قرار گیرد. در این صورت، مشخصا نیروهای مسلح ایران باید در پی مواجهه با تهدید تقویت شده با ابعاد مختلف هویتی و امنیتی از سوی گروهک های معارض کردی باشند. با توجه به چنین ضرورتی و هم چنین با توجه به تعدد بازیگران ذی نفع و موثر در حوزهکرکوک، این مقاله کوشیده است تا با بهره گیری از روش تحلیل بازیگر و با استفاده از نرم افزار بازیگر محورِ  MACTOR به بررسی مناقشات ذی نفعان در منطقه کرکوک عراق در خصوص الگوهای ممکن حکمرانی بر آن بپردازد. بدین منظور، 13 بازیگر و 4 الگوی حکمرانی با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش میدانی، مورد بررسی قرار گرفته اند. به کمکتحلیل یافته های حاصل از نرم افزار، در نهایت «کرکوک، شهر چند فرهنگی و ویژه» به عنوان الگویی که بازیگران نسبت به آن دارای کمترین مناقشه می باشند، معرفی شده است. 

تغییر اقلیم یکی از 15 چالش هزاره آینده جهان و یکی از 7 چالش اصلی آینده ایران است. هیات بین الدولی تغییر اقلیم (IPCC) با در نظر گرفتن سه پیشران اقلیمی، چهار سناریو محتمل تا سال 2100 ارائه کرده است که هر کدام از این سناریوها شاخص های اصلی تغییرات اقلیمی همچون دما و بارش را توصیف می کنند. اما در خصوص پیامدهای مختلف این تغییرات در نقاط مختلف جهان پژوهش های اندکی صورت گرفته است.  تغییر اقلیم در 20 سال گذشته در ایران پیامدهای مخرب بسیار زیادی به همراه داشته است. ایران با واقع شدن در کمربند نیمه خشک جهان، در دو دهه گذشته با خشکسالی، بحران ریزگردها، تشدید مهاجرت، سیل، آلودگی هوا، نشست زمین، گرمای شدید، سرمای شدید، درگیری و نزاع محلی – منطقه ای و ... مواجه شده است و پیش بینی های مختلف حاکی از تشدید این پیامدها در آینده است. این پیامدها می توانند ابعاد مختلف زیست محیطی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی – امنیتی داشته باشند. در این پژوهش در پاسخ به این پرسش که در 30 سال آینده، پیامدهای نظامی – امنیتی منبعث از تغییرات اقلیمی در ایران کدام ها هستند؟ با به کار گیری روش چرخ آینده و تلفیق این روش با پنل های خبرگی و جلسات ذهن انگیزی، چندین پیامد و تهدید نظامی – امنیتی در این حوزه مورد شناسایی قرار گرفته است. مهمترین این پیامدها: امنیت مرزی، امنیت اجتماعی، آشوب داخلی، درگیری خارجی و تحمیل هزینه های سنگین اقتصادی به نیروهای نظامی است.