مدیریت تولید و عملیات

در این مقاله، مدلی ریاضی برای مسأله برنامه ریزی زمان بندی جریان کارگاهی توزیعیِ جایگشتی با امکان برگشت دوباره کارها و لحاظ کردن برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه ارائه شده است. عدم قطعیت زمان انجام تعمیرات پیشگیرانه با استفاده از رویکرد بهینه سازی استوار بودجه ای لحاظ شده است. هدف از حل مسأله، تخصیص کارها به تسهیلات تولید و تعیین توالی عملیات آنها با لحاظ کردن معیارهای ارزیابی حداقل کردن زمان تکمیل آخرین کار، کل هزینه های تولید و متوسط مدت زمان دیرکرد در تحویل کارها است. با توجه به پیچیدگی های حل مسأله بررسی شده، از الگوریتم فرا ابتکاری ترکیبی مبتنی بر جستجوی همسایگی وسیع انطباق پذیر و شبیه سازی تبرید استفاده شده است. نتایج حل نشان دهنده کارایی مدل ارائه شده برای ارائه زمان بندی و تخصیص مناسب انجام کارها با توجه به معیارهای ارزیابی مدنظر و لحاظ کردن سطوح مختلف ریسک پذیری تصمیم گیرندگان است. نتایج حل مسائل نمونه و ارزیابی عملکرد الگوریتم حل، نشان دهنده کارایی آن است.

روش های تحلیل پوششی داده های فازی برای مواجهه با متغیرهای فازی شکل گرفتند. هرچند بسیاری از این متغیرها با عدم قطعیت و ابهام روبه رو هستند، تابع عضویت مجموعه های فازی ماهیت قطعی دارند و این موضوع با مفهوم فازی متضاد است؛ به همین دلیل مجموعه های فازی نوع دوم شکل گرفتند که تابع عضویت آنها از جنس مجموعه های فازی نوع اول است؛ اما محاسبات مربوط به این مجموعه ها بسیار پیچیده است. مجموعه های فازی بازه ای نوع دوم پیچیدگی کمتری دارند و برای ارزیابی کارایی در روش تحلیل پوششی داده ها به کار برده می شوند؛ به همین دلیل در مطالعه حاضر روش تحلیل پوششی داده های شبکه ای پویا با توجه به مجموعه های فازی بازه ای نوع دوم توسعه داده شده است تا علاوه بر روابط شبکه ای متغیرها در دوره های زمانی مختلف به ماهیت فازی آنها نیز بهتر توجه شود. به دلیل اهمیتی که فرودگاه ها در سیستم حمل ونقل دارند، مدل توسعه داده شده در این مقاله برای ارزیابی کارایی فرودگاه های مسافربری کشور با توجه به اصول پایداری استفاده می شود. چنین رویکرد جامعی در توسعه روش تحلیل پوششی داده ها بی سابقه است؛ به همین دلیل چنین توسعه ای هم از جنبه فنی و هم از جنبه مفهومی اهمیت دارد.

امروزه پیشنهادهای وارانتی متنوعی از سوی تولیدکنندگان ارائه می شود.با بهترشدن سیاست وارانتی، هزینه آن برای تولیدکننده افزایش می یابد؛ بنابراین برای تعیین سیاست وارانتی روشی نیاز است که بر اطلاعات واقعیِ قابلیت اطمینان، شرایط خرابی و تعمیرِ محصول تکیه کند. برای این منظور در این مقاله از روش داده کاوی استفاده شده است. به این صورت که نمونه ای پنج ساله از داده های وارانتی شرکت تولیدی تجهیزات الکترونیکی (که مشتمل بر 3500 خرابی محصولات است) با استفاده از قواعد انجمنی، کاوش و الگوهای با معنی میان آنها استخراج شده است. از میان قوانین و الگوهای کشف شده، برخی توصیف بهتری از ارتباط بین محصولات و شرایط خرابی و تعمیر آنها ارائه می دهند؛ بنابراین با استفاده از دانش به دست آمده از آنها، سیاست وارانتی 24 محصول مختلفِ شرکت تعیین شده است. نتایج این پژوهش به کاهش هزینه های وارانتی از طریق بهینه کردن تصمیمات سیاست های وارانتی کمک می کند.

یکی از مهم ترین تصمیماتی که در زنجیره تأمین گرفته می شود، مسئله برنامه ریزی تولید ادغامی است؛ به نحوی که در آن برنامه تولید بهینه تمام محصولاتی که از منابع و تجهیزات مشترک استفاده می کنند در افق زمانی میان مدت تعیین می شود. در مقاله حاضر مدل ریاضی چندهدفه برای برنامه ریزی تولید ادغامی برای زنجبره تأمین برگشت پذیر طراحی شده است. زنجیره تأمین مورد مطالعه سه سطحی و شامل چندین تأمین کننده، یک تولیدکننده و تعدادی مشتری است. این زنجیره متشکل است از مرکز بازسازی برای اصلاح کالاهای مرجوعی از مشتریان و مرکز نگهداری و تعمیرات برای ترمیم یا انهدام محصولاتی که مدت زمان گارانتی آنها سپری شده است و به وسیله مشتری عودت می شوند. در مدل پیشنهادی هدفِ نخست عبارت است از حداقل کردن هزینه ها (شامل هزینه های تولید کالا، تأمین، نگهداری وکمبود موجودی و هزینه های مرتبط با نیروی انسانی)، دومین و سومین هدف نیز به ترتیب حداکثر کردن رضایت مشتریان و رضایت تأمین کنندگان است. همچنین کیفیت محصولات تولیدی هدف دیگر مدل است. برای حل مدل پیشنهادی از روش P-L متریک و نرم افزار LINGOv14.0.1.55 استفاده شده است. مدل پیشنهادی یک بار با مثال عددی و بار دیگر با استفاده از داده های واقعی برگرفته از زنجیره تأمین برگشت پذیر مربوط به یک صنعت Military حل شده است و خبرگان صنعت مربوطه، نتایج حاصله را تأیید کرده اند.

در این مقاله شبکه زنجیره تأمین حلقه بسته شامل تأمین کننده خارجی، مراکز تولید/بازیابی، مراکز ترکیبی توزیع/جمع آوری، مراکز دفع و مشتریان در نظر گرفته شده است. به طور کلی در زنجیره های حلقه بسته که تولید از طریق محصولات برگشتی انجام می شود، با در نظر گرفتن یک دوره تحلیل به درستی انجام نمی شود. در بسیاری از شرایط در دنیای واقعی نیاز به در نظر گرفتن بیش از یک دوره وجود دارد؛ به همین دلیل مدل بررسی شده به صورت چند دوره ای در نظر گرفته شده است و از تأمین کننده برای تأمین میزان کمبود قطعات استفاده می شود. در این مقاله فرض شده است پارامترهای تقاضا، کمیت و کیفیت محصولات برگشتی و هزینه های متغیر دارای عدم قطعیت اند. برای ارزیابی عدم قطعیت پارامترها از دو رویکرد بهینه سازی تصادفی دو مرحله ای و بهینه سازی استوار استفاده شده است. نتایج نشان می دهد کارایی بهینه سازی استوار نسبت به بهینه سازی تصادفی دو مرحله ای در شرایط عدم قطعیت بهتر است.

استفاده از تیم های چندتخصصی، راهبردی مناسب برای تقویت عملکرد سازمانی است. تعیین ترکیب اعضای تیم یکی از مهم ترین مسائل مرتبط با بحث تیم های چندتخصصی است؛ بنابراین در این پژوهش ویژگی های مؤثر در انتخاب اعضای تیم چندتخصصی و ارائه مدلی مناسب برای انتخاب اعضای تیم مطالعه شده است. برای این منظور با مرور ادبیات پژوهش، عوامل و معیارهای مؤثر برای انتخاب اعضای تیم شامل ارتباطات، انطباق و هماهنگی، توانایی های فردی، تخصص و هزینه شناسایی شده است. سپس یک مدل برنامه ریزی چندهدفه صفر و یکِ غیرخطی طراحی و توسعه داده شده است. برای به دست آوردن جواب بهینه با تغییر متغیر، مدل پیشنهادی به مدل خطی تبدیل شده است. مدل طراحی شده برای انتخاب اعضای تیم چندتخصصی سرشماری در مرکز آمار ایران به کار گرفته شده است. داده های لازم از طریق پرسشنامه و مصاحبه با گزینه های بالقوه برای مشارکت در تیم و فرد مسئول انتخاب تیم (خبره) گردآوری شده است. نتایج به دست آمده از حل مدل نشان دهنده کارایی مدل پیشنهادی است و می توان از مدل پیشنهادی در این پژوهش برای انتخاب افراد برای ایجاد تیم چندتخصصی در حوزه های مختلف بهره گرفت.

در این مقاله برای نخستین بار معکوسِ مسئله بهینه سازی 2- میانه پشتیبان[i] بررسی شده است. در این مسئله تعدادی نقطه، مشتری در نظر گرفته می شوند و هدف این است که با تغییر پارامترهای مسئله، دو نقطه از پیش تعیین شده به سمت 2- میانه پشتیبان شدن برود. ابتدا مسائل معکوس (نوع محدودیت بودجه ای و نوع حداقل هزینه) 2- میانه پشتیبان درحالت گسسته برای گراف های عمومی مدل سازی ریاضی می شود. سپس درحالتی که گراف مدنظر درخت باشد، آنها به مسئله برنامه ریزی خطی تبدیل می شوند. همچنین درحالت پیوسته برای مسئله معکوسِِ نوع محدودیت بودجه ای 2- میانه پشتیبان (با تغییر در مختصات نقاط) مدل ریاضی ارائه می شود. با توجه به NP-سخت بودن مسئله، مسئله با الگوریتم های فرا ابتکاری ازدحام ذرات[ii](PSO) و الگوریتم بهبودیافته ازدحام ذرات[iii](IPSP)، حل می شود. در نهات نتایج در حالات مختلف بررسی می شود.

از مهم ترین موضوعات برای موفقیت سازمان ها، مسئله انتخاب مناسب پرتفوی پروژه ها است. در پژوهش های قبلی انتخاب سبد پروژه ها با تمرکز روی میزان کارایی پروژه ها انجام و کمتر به نقش ریسک توجه شده است؛ بنابراین در این مقاله مدلی چندهدفه برای انتخاب پرتفوی بهینه پروژه ها با رویکرد ترکیبی کارایی- ریسک و با استفاده از تکنیک های DEA، RPN، MOMP و NSGAII ارائه شده است که در آن نه تنها پارامتر ریسک شاخص اصلی در نظر گرفته شده است، کارایی پروژه ها و محدودیت منابع نیز در آن لحاظ شده است. همچنین مدل پیشنهادی قابلیت انتخاب سبد بهینه را در شرایط گوناگون از جمله نبود پروژه های ناسازگار (پروژه های متضاد که تنها یکی از آنها انجام شدنی است)، پروژه های پیش نیاز (پروژه هایی که انجام یکی وابسته به انجام دیگری است) و هم نیاز (پروژه هایی که لازم است هم زمان انجام شوند) دارد. از نوآوری های اصلی این مقاله ارائه روش حل فرا ابتکاری است که چندین پرتفوی بهینه نامغلوب پروژه ها را ارائه می کند.

ارزیابی رشد کارایی و بهره وری در صورت برخورداری از یک مکانیزم معتبر، ملاک مهمی در ارزیابی عملکرد مدیریت به شمار می رود. شاخص بهره وری مالم کوئیست و سیستم اطلاعات جغرافیایی، فنونی هستند که تلفیق آنها می تواند رویکردی فراگیر در ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیری وابسته به موقعیت جغرافیایی پدید آورد؛ بنابراین در این تحقیق، از این رویکرد برای ارزیابی عملکرد رشد بهره وری مراکز فروش یک شرکت ایرانی استفاده شد. بدین معنی که در مدل ریاضی طراحی شده علاوه بر متغیرهای متعارف سنجش کارایی و بهره وری، از متغیرهای گرفته شده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مشتمل بر جمعیت منطقه و تعداد فروشگاه های رقیب نیز استفاده شد. نتایج حاصل از مدل نشان داد بیشترین بهبود در بهره وری کل متعلق به فروشگاه 2 با 7/24درصد رشد است که جزء فروشگاه های ناکارآمد در طبقه بندی کلی ارزیابی شده بود و همچنین میانگین نرخ رشد بهره وری کل در این دسته از فروشگاه ها در طول دوره موردبررسی، برابر 2/15درصد ارزیابی شد.

در بازارهای رقابتیِِ کالای فاسد شدنی، تعیین قیمت کالا و ایجاد فرصت برای مشتری برای تسریع در فروش کالا از طریق تخفیف، امری حیاتی به شمار می رود. عموماً با گذشت عمرِ کالاهای فاسد شدنی، ارزش آن نزد مشتری کاهش می یابد. در این شرایط برای تشویق به خرید، سیاست های مختلفی از جمله تخفیف یا کاهش قیمت فروش مؤثر است. تاکنون در ادبیات پژوهش مدلی برای تعیین زمان بهینه اعلام کاهش قیمت ارائه نشده است؛ در حالی که اعلام زودهنگام یا دیرهنگام قیمت سود بنگاه را کاهش می دهد؛ بنابراین در این مقاله مدلی با ویژگی های معرفی شده در سطح بنگاه تحلیل می شود. در مدل سازیِ مسئله فرض شده است با اعلام کاهش قیمت، نرخ تقاضا تغییر محسوس دارد و نرخ تقاضا تابعی از قیمت و زمان است. همچنین نرخ تقاضا در زمان تخفیف، ابتدا نسبت به زمان افزایشی در نظر گرفته شده است و سپس با گذشت زمان، این نرخ کاهش می یابد. هدف مدل تعیین مقادیر بهینه قیمت فروش، زمان تخفیف و اندازه سفارش است تا سود کل در بازه ای مشخص و تک دوره ای حداکثر شود. پس از مدل سازی مسئله، نشان داده می شود که تابع سود تابعی مقعر است و قیمت و زمان تخفیف بهینه منحصر به فرد است. سپس با استفاده از الگوریتم ابتکاری برگرفته از ادبیات پژوهش، میزان سفارش بهینه با تعیین قیمت بهینه و زمان بهینه تخفیف محاسبه شده است.