کاربست روش تحلیل مضمون در بررسی و مقایسه جایگاه «فکر»در روان شناسی قرآن بنیان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
روش شناسی علوم انسانی سال ۲۸ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱۱۰
53 - 70
در دهه های اخیر، با وجود احترام به روش های کمّی و تلفیقی، اقبال روزافزونی به روش های پژوهش کیفی توسط پژوهشگران صورت گرفته است. در بین روش های کیفی متعدد نیز فقط بعضی از آنها را می توان در مطالعه متن، به کار گرفت که یکی از آن روش ها عبارت است از روش «تحلیل مضمون». هدف این پژوهش عبارت است از معرفی این روش، از طریق کاربست آن در مطالعه قرآنی−روان شناختی، در باب واژه «فکر» به عنوان یک نمونه.روش گردآوری داده های این پژوهش کتابخانه ای و روش تحلیل داده ها، تحلیل عقلی بوده است. ابتدا، روش تحلیل تم و زیرمجموعه های آن معرفی شده و سپس، آیات مرتبط با موضوع «فکر» با استفاده از شیوه شبکه مضامین جمع آوری شده است. آنگاه «مضامین پایه ای» از قرآن استخراج و از طریق آنها، به «مضامین سازمان دهنده» و در نهایت به «مضامین فراگیر» دست یافته ایم.در گام پایانی، نتایج به دست آمده قرآنی در باب «فکر»، با سازه روان شناختی «فکر»، بررسی تطبیقی شده است. یافته های پژهش قرآنی، دو مضمونِ فراگیرِ «مبدأ» و «معاد» را به دست داد و مطالعه تطبیقی، معلوم کرد که هدف تفکر در دانش روان شناسی بازیابی «تعادل روانی» است؛ درحالی که هدف «فکر» در قرآن، عبارت است از «سعادت اخروی»؛ همچنین تفکر در معنای قرآنی خویش به زندگی انسان هویت، جهت و معنا می دهد در صورتی که در معنای روان شناختی آن، تفکر فرایندی است که در ارزیابی، نتیجه گیری و تصمیم به او کمک می کند و نیز معلوم شد که «روش تحلیل مضمون» کارایی زیادی در مطالعات «روان شناسی قرآن بنیان» دارد.