اگر کسی بخواهد منطقه شرق افریقا را کامل بررسی کند باید به تمدن و فرهنگ شیرازیان در این ناحیه به دقت توجه کند؛ زیرا تمدن این گروه آثاری عمیق از خود بر جای نهاده و پیوستگی های محکم دینی و مدنی ایجاد کرده است که نشانه ای از تاثیر ایرانیان بر زندگی مردم این سرزمین است. مهاجران ایرانی پس از آشنا شدن با محیط جدید، فرهنگ و تمدن ایران را در میان بومیان این منطقه رواج دادند و با ایجاد ساختارهای ناشی از فرهنگ خود آثاری جاودان در این بخش از جهان به یادگار گذاشتند.
کتاب وقایع نامه کیلوا اصلی ترین منبع درباره تاریخ مهاجرت ایرانیان شیرازی الاصل به شرق افریقا در سده چهارم هجری در دوره آل بویه و یکی از قدیم ترین و مهم ترین منابع ادبیات سواحیلی است. اصل کتاب وقایع نامه کیلوا به صورت نسخه خطی و به زبان عربی در موزه بریتیش لندن نگهداری می شود و نسخه هایی از آن به زبان های سواحیلی و انگلیسی در موزه زنگبار و مرکز اسناد ملی کنیا وجود دارد. تاریخ نگارش وقایع نامه کیلوا مشخص نیست، اما براساس شواهد و اشاره های موجود در متن، این کتاب در سال 904ق / 1495م و در زمان سلطنت فضیل، چهل و چهارمین حاکم سلسله شیرازی کیلوا و یا المالک العادل سلطان محمد بن سلطان حسین (حوالی 1520م اشاره شده در متن سند) نوشته شده است.
روابط تجاری ایران و مصر که از دیرباز آغاز شده بود، در دوره قاجار ادامه یافت و در دوره پهلوی اول وارد مرحله جدیدی شد و در دوره پهلوی دوم گسترش یافت. به همین دلیل بررسی روابط تجاری دو کشور در دوره پهلوی اول بسیار اهمیت دارد. در این دوره، روابط اساسی و پایه ای ایران و مصر بر مبنای معاهده های تجاری و صادرات و واردات شکل گرفت و با برنامهریزیهای دو دولت تداوم یافت.
آپارتاید به معنای جداسازی و تفکیک است و در اصطلاح به معنای توسعه جداگانه جغرافیایی گروه های گوناگون نژادی در افریقای جنوبی است. جوهر آپارتاید به پیروزی حزب ملی در انتخابات 1948 در افریقای جنوبی بازمی گردد. مقاله پیش رو با عبور از نظریات لیبرال و مارکسیستی قصد دارد در پرتو تجزیه و تحلیل گفتمانی، ماهیت سیاست های آپارتایدی را در سال های 1948 تا دهه 1990 میلادی بررسی کند. این نوشتار در دو بخش تنظیم شده است؛ در بخش اول، به ظهور گروه های نژادی و گسترش جغرافیایی توجه می شود و در بخش دوم با پرداختن به فضای عمومی متن جامعه افریقای جنوبی، سیاست های انتقال گرایانه و شکست این سیاست ها و سقوط آپارتاید بررسی می شود.
در این نوشتار، اطلاعات دست اول و جدیدی درباره سکه های ایرانی کشف شده در شرق افریقا مربوط به دوران حاکمیت ایرانیان شیرازی الاصل در این منطقه ارائه شده است. نویسنده کوشیده است تا با معرفی این سکه های قدیمی، حقایق مهمی را درباره پیشینه حضور ایرانیان در این سرزمین و پادشاهان سلسله های محلی شیرازی مستقردر بخش های گوناگون سواحل و جزایر شرق افریقا در اختیار محققان قرار دهد.
مردم ایران و افریقا در طول سه هزار سال گذشته با یکدیگر ارتباط داشته و از این رهگذر بسیار سود برده اند. در دوران پیش از اسلام به علت توانمندی های امپراتوری های ایران، روابط ایران و افریقا گسترش یافت و شالوده پیوندهای جدیدی شد. پس از ظهور اسلام، پیوندهای ایران و شرق افریقا شکل دیگری به خود گرفت و افزون بر جنبه تجاری به ابعاد فرهنگی و سیاسی نیز توجه شد. به نوشته آلن، اوج توانمندی ایرانی ها در سده پانزدهم بود و پس از آن به دلیل حضور پرتغالی ها و اعراب و ضعف حکومت های ایرانی پیوندها کمتر شد. در عهد پادشاهان قاجار دوباره برای برقراری روابط کوشش هایی صورت گرفت و گروهی از هنرمندان ایرانی به زنگبار فرستاده شدند و با وصلت سلطان سعید با شاهزاده ای ایرانی روابط مستحکم تر شد. گفتنی است که در 1916 هنگامی که سلطان زنگبار جشن نوروز را برگزار کرد گروهی از بلوچی ها در رکاب او بودند. در زمان پهلوی برای گسترش روابط با افریقا کوشش هایی انجام شد اما بیشتر مربوط به شمال قاره بود. البته، روابط پهلوی با اتیوپی و حضور پادشاه این کشور در مراسم تاجگذاری نیز نشان از دوستی دو کشور داشت. در آن زمان شیرازی های زنگبار و دیگر سواحیلی زبان ها و به ویژه شیعیانی که به ایران علاقه داشتند خواستار گسترش روابط بودند اما حوادث دهه 1960 تانزانیا و بی احترامی هایی که در زنگبار در حق شیرازی ها صورت گرفت، سبب جدایی بیشتر ایران و تانزانیا شد.
روابط خارجی ایران با کشورهای افریقایی، پیشینه خوبی دارد، این پیشینه را می توان در زمان هخامنشیان و در مصر ردیابی کرد. موج دوم روابط ایران با افریقا، بیشتر به شرق این قاره و به ویژه مهاجرت شیرازی ها به این منطقه برمی گردد. شیرازی ها کیلوا را به مرکز حکومت خود تبدیل کردند و جزیره زنگبار و شهرهای دیگر را گسترش دادند و حکومت هایی نیز در کومور و موزامبیک ایجاد کردند. در دوره قاجار نیز روابط از طریق کنسولگری ایران در مصر ادامه داشت. در دوره پهلوی و به ویژه پس از استقلال کشورهای افریقایی قرار شد تا با ایجاد سفارت خانه در برخی از کشورها روابط خارجی با این قاره برقرار شود اما این روابط به دلیل مسائل ایدئولوژیک و روابط شخصی پهلوی دوم گسترش نیافت. در این زمان ایران فقط در نُه کشور از این قاره نمایندگی سیاسی داشت و روابط رژیم پهلوی با افریقای جنوبی به دلیل ویژگی های خاص این کشور، گسترده بود. در این مقاله روابط تاریخی ایران و کشورهای افریقایی بررسی می شود.
روابط خارجی به بررسی روابط دولت ها و توصیف کنش های خارجی آنها با یکدیگر، با سازمان ها و نهادهای بین المللی و منطقه ای می پردازد. وجود روابط خارجی منوط به وجود تعهدها و قراردادها در زمینه زندگانی صلح آمیز، همکاری های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و .... است و بدون چنین تعهدهایی روابط خارجی معنا ندارد. روابط میان دولت ها را می توان یک بازی گروهی دانست که بازیگران از آن سود می برند و الگوی خاص این روابط در هر زمان تعیین کننده قدرت دیپلماتیک طرف مقابل است. ایران و افریقای جنوبی به دلیل همسویی در گرایش به غرب و ایفای نقش نیروی حافظ منافع ایالات متحده در شمال و جنوب اقیانوس هند، داشتن رابطه نزدیک با رژیم اشغالگر اسرائیل و لزوم برقراری روابط مثلثی میان این کشورها بنا به نظر امریکا و دنیای غرب، نیاز افریقای جنوبی به نفت ایران و علاقه خاص خانواده شاه به افریقای جنوبی پس از تبعید رضا شاه به دوربان و ژوهانسبورگ روابط نزدیکی داشتند.
