نمایشگاه بین المللی صنایع مستظرفه ایران در لندن که در سال 1309ش/ 1931م در عمارت برلینگتون هاوس برگزار شد، دومین نمایشگاه ایران برای به نمایش گذاشتن آثار تاریخی و هنری ایران بود. نخستین نمایشگاه هنر ایران در سال 1906م در فیلادلفیا برگزار شد، اما نمایشگاه بین المللی لندن در سطحی بالاتر از نمایشگاه اول برگزار شد. در این نمایشگاه افزون بر آثار تاریخی و هنری ایران، بسیاری از آثار ایرانی موجود در موزه های مختلف جهان، آثار ایرانی موجود در مجموعه های شخصی همراه آثاری از کشورهای دیگر برای مقایسه و نشان دادن تاثیر هنر ایرانی بر هنر دیگر کشورهای جهان به نمایش درآمد.از آنجایی که نمایشگاه صنایع مستظرفه ایران نخستین نمایشگاه بزرگ آثار تاریخی و هنری ایران قلمداد می شد، بازدیدکنندگان از آن استقبال کردند و به یکی از بزرگ ترین نمایشگاه های ایران در دوره معاصر تبدیل شد.
در این مقاله کوشش شده است با نگاهی به اوضاع ایران در سال های پس از جنگ جهانی و نیز سیاست قدرت های بزرگ در قبال این کشور، زمینه های قرارداد 1919 بررسی شود. سپس، متن قرارداد و اهداف نهان و آشکار آن تفسیر و تحلیل می شود؛ درباره طراحان و امضاکنندگان قرارداد و روش های تصویب و اجرای آن بحث می شود؛ واکنش های داخلی و خارجی در برابر قرارداد باز شناسی و مواضع احمدشاه با تامل بیشتری تبیین می شود و اثر تصویب قرارداد بر بی ثباتی سیاسی ایران تشریح می شود.
در این مقاله کوشش شده است با نگاهی به اوضاع ایران در سال های پس از جنگ جهانی و نیز سیاست قدرت های بزرگ در قبال این کشور، زمینه های قرارداد 1919 بررسی شود. سپس، متن قرارداد و اهداف نهان و آشکار آن تفسیر و تحلیل می شود؛ درباره طراحان و امضاکنندگان قرارداد و روش های تصویب و اجرای آن بحث می شود؛ واکنش های داخلی و خارجی در برابر قرارداد باز شناسی و مواضع احمدشاه با تامل بیشتری تبیین می شود و اثر تصویب قرارداد بر بی ثباتی سیاسی ایران تشریح می شود.
مهاجرت گروهی از نمایندگان مجلس سوم و دولتمردان ایرانی در حمایت از متحدان و تشکیل دولت موقت ملی و وقایع مربوط به آن از حوادث مهم ایران در جنگ جهانی اول است که تاکنون درباره آن کتاب ها و اسناد بسیاری منتشر شده است. اما به نظر می رسد هنوز جنبه هایی از این حادثه بزرگ از دید محققان پنهان مانده است یا تحلیل شایسته ای از آن به عمل نیامده است، به ویژه درباره مناسبات سیاسی دولت مهاجرت با دولت عثمانی، چندان تحقیق و بررسی نشده است که البته بخشی از این کمبود ناشی از دسترسی نداشتن محققان به اسناد عثمانی است. این نوشتار بر آن است تا با بهره گرفتن از اسناد و منابع ایرانی و عثمانی به ارزیابی و تحلیل مناسبات دیپلماتیک عثمانی با دولت مهاجرت از هنگام ورود مهاجران به بغداد در رجب 1334 تا بازگشت به کرمانشاه و فروپاشی دولت مهاجرت در جمادی الثانی 1335 بپردازد. در این دوره، سیاست عثمانی در مسائل مربوط به ایران بر آلمان پیشی گرفت و عثمانی ها یکه تاز صحنه غرب ایران شدند و با دولت مهاجرت معاهده سری امضا کردند.
داوری درباره امتیاز رویتر در دوران قاجار و حتی سالیان بعد بسیار مشکل بود. با در نظر گرفتن موقعیت سیاسی استراتژیک ایران در نگاه دولت های بزرگ و ضرورت نوسازی ایران، کم نبودند پژوهشگرانی که موانع درونی نوسازی در کشور را برجسته می ساختند و چشمان خود را بر شتابزدگی های میرزا حسین خان می بستند. امروزه دیگر قضاوت درباره قراردادهای استعماری همانند قرارداد رویتر، 1919، قرارداد دارسی و تاسیس نظام های مستشاری امریکایی با پوشش خیرخواهانه چندان مشکل نیست. با این وصف و به رغم گذشت بیش از یکصد سال از آن تاریخ، ذهن پر تب و تاب روشنفکر ایرانی درصدد است تا با گره زدن دو سطح تحلیلی خرد و کلان راهی جدید برای فهم امتیاز رویتر باز کند تا شاید شتابزدگی های ساده لوحانه میرزا حسین خان و خطر به تاراج رفتن هستی ایران زمین به دست فردی یهودی کم رنگ شده، پیشرفت نکردن کشور به پای نهضت مقاومت ملی در برابر امتیاز خارجی گذاشته شود!اینجاست که ضرورت ایجاب می کند تا نگارنده با طرحی نظری، دستمایه های درونی سیاست میرزا حسین خان سپهسالار را شالوده شکنی کند. این نوشتار دارای دو قسمت است که در قسمت اول چارچوب تحلیلی این نگاه بررسی می شود. در قسمت دوم با توجه به متن بندی فضای گفتمانی آن سال ها دلایل طبیعی شکست امتیاز رویتر از نظر علمی بررسی می شود.
اندیشه تاریخی عنصر اصلی تاریخ نویسی جدید است. تحول تاریخی نیز نگرش ها را نسبت به گذشته تغییر می دهد و مسائل تاریخی جدیدی را مطرح می کند. در پی پاسخ به این پرسش که میان ماهیت و شیوه تصمیم گیری در روابط خارجی ایران دوره ناصری چه ناهمانندی هایی وجود داشته و چرا چنان بوده است، نگارنده با توجه به قرارداد رویتر کوشیده است با پذیرش دو فرضیه، پاسخی فراهم آورد که گمان می رود کمتر به آن پرداخته شده است. روابط خارجی ایران عصر ناصری، از یک سو بر نفوذپذیری و رخنه پذیری مبتنی بوده و از دیگر سو، تصمیم های دیگران را می پذیرفته، زیرا محیط بین المللی یک سویه تصمیم گیرنده بوده است. نگارنده بدون پرداختن به روند تاریخی انعقاد معاهده رویتر و بدون در نظر گرفتن محتوای آن، کوشش کرده است با بهره گیری از مدل تصمیم گیری جیمز روزنا، به شناخت ضرورت هایی بپردازد که نخبگان عصر قاجار را وادار کرده است به کاری دست زنند که سبب مسخره و نفرین کردن آنها شده است. پنج مؤلفه شخصیت تصمیم گیرنده، نقش و اختیارات تصمیم گیرنده، ساختار درونی دولت و دستگاه های حاکم، درون مایه های رفتاری و ارزش های سیاسی و اجتماعی و نظام بین المللی در این تحلیل به کار خواهند رفت.
عصر قاجار یکی از دوره های کامیابی دولت های بزرگ استعمارگر در ایران بوده است. جداسازی بخش هایی از ایران از طریق تجاوز نظامی یا کمک به تجزیه طلبان در دستور کار دولت هایی چون روسیه و انگلستان قرار داشت. از اواخر دهه 1820 میلادی، برای زمامداران انگلیسی هند، ایجاد حریم امنیتی در مرزهای شرقی ایران ضروری شد و آنها برای ایجاد اختلاف میان اتباع شرقی دولت ایران و حکومت مرکزی بسیار کوشیدند. هدف این نوشتار بررسی مناسبات نابرابر ایران و انگلستان در دوران زمامداری سومین پادشاه قاجار است. دورانی که اگرچه مسئله هرات بارزترین وجه آن به نظر می آید، پیامدهای ناشی از برخورد خشونت بار بریتانیا با ایران؛ یعنی ایجاد آشوب و تزلزل سیاسی نیز کم نبود و از هر جهت می توان آنها را بررسی کرد.
با آغاز سده نوزدهم میلادی و ظهور امپراتوری های جدید مثل بریتانیا، فرانسه و روسیه که جانشین قدرت های پیشین چون اسپانیا و پرتغال و هلند شده بودند و آغاز رقابت های سیاسی و اقتصادی آنها که کانون اصلی آن از غرب به شرق منتقل شده بود، کشور ایران نیز در گردونه رقابت های توسعه طلبانه این دولت ها قرار گرفت. از آن پس، هیئت های سیاسی رسمی یا غیررسمی دولت های یاد شده به دربار شاهان قاجار راه پیدا کردند. در آن مقطع، سیاستمداران و دولتمردان بریتانیا زمینه حضور بسیاری از طبقات گوناگون جامعه خود را در ایران فراهم کردند. یک دسته از آنها پزشکان بودند که پس از ورود به ایران در موقعیت ها و محل های مختلفی از قبیل دربار شاهان قاجار، سفارتخانه ها، کنسولگری ها، هیئت های تبلیغی و در میان مردم ایران حضور یافتند. در این نوشتار کوشش شده است تا علل و عوامل حضور پزشکان انگلیسی در ایرانِ عصر قاجار ریشه یابی شود.
